Vísir - 31.05.1980, Blaðsíða 17

vtsm
Laugardagur 31. maí 1980.
VÍSIR
Laugardagur 31. mal 1980.
Jónas Árnason hefur
margt lagt fyrir sig um
dagana. Hann hefur stund-
að blaðamennsku og sjó-
mennsku/ verið barna-
kennari austur á Norðfirði
og sitthvað f leira mætti ef-
laust tina til. Kunnastur er
hann þó fyrir tvennt:
annars vegar fyrir ritstörf
og hins vegar fyrir þing-
mennsku.
Hann er fráleitt hættur
að skrifa en lætur ekki
lengur til sín taka í sölum
þinghússins við Austurvöll.
Fyrir desember-kosning-
arnar á síðasta ári kaus
hann að afsala sér sæti
sínu og fara ekki aftur í
framboð. Hann hefur nú
sest um kyrrt heima hjá
sér uppi í Borgarfirði/ að
Kópareykjum í Reykholts-
dal/ og ætlar sér að fara að
kenna í Reykholtsskóla
næsta haust. Að Kópa-
reykjum var hann sóttur
heim til þess að spjalla um
ritstörfin, þingmennskuna
eða bara um daginn og
veginn.
Sjóveikur á Alþingi?__________
Hann var úti viö aB reisa girö-
ingu þegar viö ókum I hlaöiö en
tók sér hlé frá þeim störfum og
visaöi okkur til bæjar. Þar var
kona hans, Guörún Jónsdóttir,
rétt aö enda viö aö leggja lamba-
læri á fat og sest var til borös.
„Þaö er nú ekki rauövfnssteikt,
þetta,” sagöi Jónas,” þó leik-
listargagnrýnandi Þjóöviljans
hafi mælt eindregið meö þeim
rétti i Helgarpóstinum.”
Eftir mat var gengiö til stofu og
Jónas bauö kaffi og vindla,
hallaöi sér svo makindalega aftur
á bak i sófa. Fyrsta spurningin lá
tiltölulega beint viö.
— Hvernig er svo aö vera laus
af Alþingi?
„Agætt. Sko, maöur hefur lent I
ýmsu án þess aö þaö eigi sérstak-
lega vel viö mann og þó heldur
maöur áfram. Þaö má likja þessu
viö mann sem hefur veriö alla
sina ævi á sjónum en er samt
alltaf sjóveikur. Slikir menn eru
til. Ég „filaði” mig aldrei I þing-
mennskunni, en hins vegar getur
enginn fengiö mig til aö fara niör-
andi oröum um stjórnmálaþátt-
töku. Ég á mér enga allsherjar-
speki um aö stjórnmálamenn séu
miklu ómerkilegri en annaö fólk,
einsog margir segja, oftast þeir
sem sjálfir ganga meö þingmann
I maganum og biöa málþola eftir
tækifæri. Þessir 60 eru notaöir
sem blóraböggull I þjóðfélaginu
vegna þess aö þjóöin er gegnsósa
af ýmsu sem mætti kalla
spillingu, hégómaskap og lifs-
gæöahúmbúki, og þarf þá aö hafa
eitthvaö til aö býsnast yfir. En ég
er þeirrar skoöunar aö vilji
maöur finna virkilegan óþokka þá
sé ekki nauðsynlegt aö fara 1
gamla steinhúsiö viö Austurvöll.
Ég leyfi mér til dæmis aö segja að
meöal listamanna, ( þar meö tal-
in skáld og rithöfundar — sé
miklu meira af öfund og illvilja en
meöal stjórnmálamanna.
Arni frá Múla________________
Nei, þingmennskan var ekki
mitt kjörsviö, án þess að ég viti
svo sem hvert þaö er. Ég leyni þvi
til dæmis ekki aö ég hef iðulega
þurft aö pina mig til ritstarfa og
oftar en ekki uppskoriö ekkert
nema vonbrigöi. En þaö er þing-
mennska i ættinni — þegar ég
settist fyrst á þing árið 1949
heyröi ég sagt I útvaminu aö þaö
væri fyrsta dæmiö um þrjá ættliöi
þingmanna — og bæöi faöir minr.
og afi nutu sin innilega i póli-
tikinni. Mig minnir aö þaö hafi
verið Jón I Múla, afi minn, sem
sagöi aö þeir einir ættu aö gefa sig
Ég var alltaf látinn viö dyrnar,
tilbúinn meö frumvarpiö okkar
um vökulögin, til aö veröa á
undan krötunum....
aö stjórnmálum sem heföu af
þeim svipaöa ánægju og skák-
maöur af tafli.”
Faöir Jónasar var Arni Jónsson
frá Múla, sem sat á þingi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn og gegndi auk
þess ýmsum trúnaöarstörfum
fyrir flokkinn. Nafn hans heyrist
nú sjaldan nefnt meöal helstu
foráprakka flokksins og Jónas
vék aö þvi.
„Já, hann sagöi sig úr
flokknum og var felldur út af
sakramenti vegna þess. Þaö eru
fleiri en Rússar sem stunda slikt.
Ef hann heföi veriö þægari væri
liklega meira talaö um Arna frá
'Múla nú, og þess mættu
Heimdellingar minnast — tröll
hafi þá alla! — aö þaö var hann
sem valdi nafniö á þeirra samtök.
Og ekki bara Ihaldiö hefur gleyrnt
honum, fyrir nokkrum árurn
spuröi þáverandi formaöur Al-
þýöubandalagsins I Reykjavik
okkur Jón Múla hvort faöir okkar
heföi veriö ihaldsmaöur! Vissi
spásséra i finum fötum og ég get
sagt ykkur smá sögu af þvi tilefni.
1 þá daga var Heimdallur meö
námskeiö fyrir unga menn utan
af landi og hjá okkur bjó strákur
aö austan og fékk kost og lósi.
Einn daginn kom karlinn heim i
hádeginu, þaö var fallegur vor-
dagur og hann var I nýjum fötum
sem Guöbrandur klæöskeri haföi
gert honum en allir almennilegir
menn létu Guðbrand sauma á sig
föt. Nú, hann var skapmaöur og
viö sáum fljótt á honum að eitt-
hvaö mikiö haföi gerst, eitthvaö
alveg óskaplegt! Hann haföi
veriö úti aö ganga þegar strák-
urinn aö austan gekk fram á
hann. Strákurinn haföi verið niöri
á bryggju aö ná i einhverja
sendingu aö heiman og hélt á
pokaskjatta i hendinni en leiddi
reiöhjól viö hliö sér. Og hvað
haldiö þiö aö hann hafi sagt viö
Arna frá Múla? — : „Arni, fyrst
viö veröum samferöa upp á Berg-
staðastræti 14, hvort vilt þú þá
halda á pokanum eöa leiöa
hóliö?”
Sá gamli bókstaflega gnlsti
tönnum vegna þess hvilikir aula-
báröar væru á námskeiöum
Heimdallar.”
66 atkvæði og eitt fyrir Jón
Múla___________________________
Jónasi var sýnilega skemmt.
Hann fékk sér vænan kaffisopa og
viö notuöum tækifæriö og skutum
aö spurningu um upphaf
stjórnmálaafskipta hans sjálfs.
„Ef ég má fara aöeins lengra
aftur i timann, þá átti svo aö
heita aö ég væri við blaöa-
mennskunám I Ameriku á
árunum 1943—44. Þaö varö litið úr
þvi, en ég flæktist þvi meira um
og læröi aö meta amerisku
þjóöina, þetta er dásamlegt fólk.
Þaö dró samt ekkert úr sann-
færingu minni sem sósialista.
Eftir aö ég kom heim dinglaöi ég
dálitiö I blaöamennsku á Fálk-
anum og viöar en siöan réöi
Kristinn E. Andrésson mig blaða-
mann viö Þjóöviljann og þar var
ég I sex eöa sjö ár. Ég var svo
heppinn aö hann setti mig i aö sjá
um Bæjarpóstinn, ásamt ööru.
Þar gat ég leikiö lausum hala i
stil og efnisvali og möndlaö hitt
og annaö meö form i frásögnum.
Æöi margt af þessu efni hefur
siöan komiö i bækur sem ég held
jafnvel aö einn og einn barna-
TrÉgffékk66a
markinu þegar boltinn kom? Þaö
var af þvi aö hann skynjaði,
fremur en sá, hvar boltinn mundi
koma. Hann skynjaöi hrynj-
andina, sem er alger undirstaöa.
Þaö er reyndar viöa haft til
marks um mikla andlega eymd
aö hafa gaman af knattspyrnu.
Þannig sagöi vinur minn, Thor
Vilhjálmsson, I blaðagrein aö
þessi eltingarleikur viö tuöru
væri þaö alvitlausasta sem um
gæti. Yngri höfundar hafa lfka
tekið þetta upp og I leikriti eftir
Ólaf Hauk Simonarson átti þaö aö
lýsa innihaldsleysi heimilislifsins
aö heimilisfaöirinn væri alltaf aö
horfa á ensku knattspyrnuna. Ég
segi fyrir mig: ég lifnaði allur viö
þegar ég heyrði einkennislag
enska boltans I leikritinu! Svo
ekki er furöa þó sumt
hámenningarfólkiö þar syöra hafi
litiö álit á manni.”
Jónas teygöi sig i nýjan vindil
og hugsaöi djúpt stutta stund.
„Ég hef fjarlægst þetta fólk
mjög mikiö meö árunum og nú
, hef ég ekkert til þess aö sækja. Ég
er ekki aö hræsna þegar ég segi
aö ég hef miklu meiri ánægju af
aö umgangast fólkiö hér I dalnum
eöa sjómennina i plássunum,
heldur en menningarslegtiö i
Reykjavik, þaö sem lætur mest á
sér bera. Hérna I Borgarfiröi er
viöa fagurt mannlif, þrjár fjórar
kynslóöir búa saman og þaö er
unun aö fylgjast meö þeirri nær-
gætni sem gamalt fólk veröur
aönjótandi i ellinni eöa þá börn i
æsku. Allir fá umhyggjuna jafn-
riflega, hvort sem þeir eru 5 ára
eöa 85. Þetta er gott.”
2000 bændur umreiknaðir i
rúmnriál______________________
Jónas þagnaöi, eins og til aö
leggja áherslu á orö sin. Svo hélt
hann áfram:
„Þessir menningarhópar, sem
ég minntist á, hafa misst tengslin
viö alþýðuna. Þeir eru eins og
persónur i leikritum eftir Tsékof,
Gorkij eöa Jökul og mér fannst
þaö skarplega athugaö hjá Ólafi
Jónssyni I sambandi viö Sumar-
gesti aö niöri i leikhúskjall-
aranum eftir frumsýningu h'eföi
kannski mátt finna fólk sem llkt-
ist óþarflega mikiö vissum
persónum leikritsins. Fyrr en
varir getur svona fólk oröiö eins
og Dagblaös- Jónas Kristjánsson,
sem afgreiöir mannllf meö tómri
matematik, — lætur sig ekki
muna um aö breyta bændum I
rúmmál: helmingsfækkun bænda
samsvarar svo og svo mörgum
teningsmetrum I iðngörðum.
Makalaust hvaö maöurinn getur
veriö elskulegur þegar hann
túlkar þessar kaldrifjuöu kenn-
ingar áfnar.”
Þaö kom I ljós aö Halldór Lax-
ness haföi sitthvað ritaö um
landbúnaö hér á árum áöur.
„Lanbúnaðurinn vaföist ekki
meira fyrir honum þá en Jónasi
Kristjánssyni nú. Hann vildi láta
flytja alla bændur á Suðurlandiö
og sunnanvert Snæfellsnes og
þessu gleypti maöur viö af þvi
hann var svo snjall. Þaö sýnir aö
snilldin ein má ekki ráöa of
miklu,____________
Laxness/ Hollywood
oq Chaplin___________________
En hvaö svo sem framtiöin
kann aö segja um Halldór Lax-
ness þá er ég ekki viss um aö betri
höfundur hafi veriö uppi á þessari
öld og þekki ég þó nokkuö til er-
lendra bókmennta. Sérstaklega
efast ég um aö slikur höfundur sé
til á þeim menningarlega út-
kjálka sem nefnist Skandinavia.”
Og Jónas glottir viö.
„Þaö er vafamál,” heldur hann
áfram, „hvort nokkuð hefur haft
meira áhrif á mína kynslóð en
bækur Halldórs Laxness. Nema
þaö væri þá Hollywood — og
Chaplin. í myndum Chaplins er
tæknin ekki oröin þaö mikil aö
hún kæfi hiö mannlega, enda
höföa þær jafnt til allra kynslóöa
og veröa vafalaust sýndar enda-
laust.
En jæja, eigum viö ekki aö
labba okkur út fyrir svo ég geti
sýnt ykkur staöinn?”
Sjálfur hefur Jónas engan
búskap en býr I nábýli viö Eyjólf
bónda á Kópareykjum. Hann
sýndi okkur i fjárhús, hesthús og
fjós og benti á hryssu sem haföi
kastaö þá um morguninn. Hann
fræddi okkur um gamla
búskaparhætti og kunni góö skil á
upphafi byggöar i dalnum, vissi
hvar maríuerlan verpir og var
sýnilega góbur vinur tikarinnar
Týru. Sem hann spigsporaði um
túnin meö hendur I vösum liktist
hann engu meira en gömlum og
grónum bónda á eigin heima-
slóöum. Tæpast hefur hann
heldur neitt á móti þeirri samlik-
ingu.
úli eitt!”
^ - innwnnnrrinniiirt—————— iii
Jónas Amason, rithöfundur og fyrrverandi alþingismaóur, í Hclgarblaósviótali
il§
'Siffe
■
■
................................................
: •
.

Þaö má nú koma fram aö maöur sé vel giftur þó ég sé ekki I forsetaframboöi. — Jónas,ásamt Guörúnu
konu sinni og þremur barnabörnum.
bersýnilega ekki neitt um Arna
frá Múla. Það var þó hann sem
hvað einarölegast tók upp hansk-
ann fyrir þá sem voru handteknir
vegna dreifibréfamálsins á
striösárunum — m.a. i leiöurum I
VIsi — og réðist af mestri djörf-
ung gegn bresku herstjórninni
þegar hún handtók þá sósialist-
ana Einar Olgeirsson, Sigfús
Sigurhjartarson og Sigurö
Guðmundsson og flutti til Eng-
lands I fangelsi.
Byltingarsinnaður
íhaldsmaður__________________
Hann var mjög frjálslyndur þó
hann væri Ihaldsmaður,” sagöi
Jónas og kveikti sér I smávindli.
„Hann montaöist til dæmis af
þvi aö hafa 7 ára gamall kunnað
kvæöiö um Jörund Hundadaga-
konung eftir Þorstein Erlingsson,
en það kvæöi er mjög andsnúið
öllum valdsmönnum. Og annað
kvæöi eftir Þorstein, Brautin, var
lika I miklu uppáhaldi hjá honum
en þaö er rakiö byltingarkvæði.
Þaö var mjög óllkt ihaldsmanni
aö foragta „gauf og krókaleiöir”,
eins og kemur fram i kvæöinu.
Nú en Árni var trúr slnum
flokki og hafði meira aö segja
vissa stéttarfordóma. Hann til-
heyröi I þvi sinni tiö, haföi til aö
mynda gaman af þvl aö fara út aö
kennari lesi enn fyrir krakkana.
Ég haföi mikiö gagn af þessu og
held aö þessi vera min á Þjóðvilj-
anum hafi haft afgerandi áhrif á
mig sem rithöfund.
Annaö mikilvægt atriöi er aö
sumariö 1947 fékk Pétur Péturs-
son, útvarpsþulur og svili minn,
komiö þvi til leiðar að ég var ráö-
inn til aö sjá um 20 minútna ít-
varpspistla á sunnudögum. Þeir
hétu Heyrt og séö og ég lýsti hinu
og þessu sem fyrir mig bar.
Þarna fékk ég llka mikla þjálfun.
Ég var svo rekinn frá útvarpinu
vegna þess aö ég var meö þátt um
Keflavikurflugvöll, fór I heim-
sókn þangaö og lýsti þvi sem ég
sá. Þaö fór svo I taugarnar á
útvarpsráöi aö ég var rekinn á
stundinni. Þetta mál vakti mikla
athygli og sá þytur átti eflaust
sinn þátt i þvi aö sósialistar á
Seyöisfiröi skoruðu á mig aö fara
i framboö áriö 1949. Aður haföi ég
haft mjög litil afskipti af stjórn-
málum, en var þó ritstjóri Land-
nemans, málgagns Æskulýös-
fylkingarinnar.
Ég var kornungur, ekki nema
26ára gamall, en inn fór ég! Og á
hvaö mörgum atkvæðum, haldið
þið? Þau voru 67! Þar af voru 66
persónuleg atkvæöi en þaö 67. var
úrskuröaö landlistaatkvæði. Þaö
var utankjörstaöaatkvæöi frá
sjómanni og stóö á þvi stórum
stöfum: JÖN MÚLI! Jón var þá
.farinn aö vinna hjá útvarpinu og
maöurinn hefur sýnilega þekkt
hann meira en mig.
Alltaf skort
ferðapólitík_________________
Upphafi þingmennskunnar var
eins og hver önnur tilviljun eins
og fleira i minu lifi. Mig hefur
alltaf skort feröapólitik en farið
hist og her án þess aö hafa fasta
búsetu lengi á sama staö. Eftir
, 1953 varö hlé á þingmennskunni
þar til ég fór á þing fyrir Vestur-
land 1967.”
— „Var þaö ekki merkileg
reynsla aö veröa allt I einu þing-
maöur svona ungur?”
„Ojú, ojújú. Eftir á finnst
manni sumt ekki vel gott. Ég get
nefnt sem dæmi aö bæöi viö og
kratarnir höfum tilbúiö i upphafi
hvers þings frumvarp um vöku-
lög fyrir sjómenn. Auðvitaö var
þetta alveg sama máliö og ekkert
heföi veriö eðlilegra en aö við
værum saman um þaö, en neinei,
þaö kom ekki til greina! Ég fór
aldrei til kirkju viö þingsetningu
af prinsipástæöum. Aður fyrr var
trúleysiö sem sé næstum religi-
öst, en nú skiptir slikt mig ekki
nokkru máli, ég get vel farið I
kirkju og tekiö þátt I söngnum —
þrátt fyrir allar efaseihdir um
trúna.
Jæja, ég fór ekki I kirkju en var
þess I staö látinn biöa viö dyrnar
á skrifstofu þingsins, tilbúinn
með frumvarpiö okkar um vöku-
lögin, til aö okkar frumvarp fengi
lægra númer á dagskránni og yröi
tekið fyrir á undan frumvarpi
kratanna! Þetta var ógurlega vit-
laust, en mér var þetta griöarlega
mikiö kappsmál á þessum tima,
eins og að æpa Afram KR eða
eitthvað állka.”
Af hverju er Gordon Banks
á réttum stað í markinu?
Hann minntist á KR og var þá
allt I einu farinn aö tala um knatt-
spyrnu — og glaönaöi viö.
„Ég hef óskaplega gaman af
þvi aö horfa á fótbolta og hlakka
til ensku knattspyrnunnar i sjón-
varpinu alla vikuna. Þá fer ég
lika alltaf á meirihdttar bolta-
leiki. Skiptir núoröiö mestu máli
aö vel sé leikiö á báöa bóga en
heldur þótti mér samt verra aö
Liverpool skyldi tapa fyrir
Arsenal um daginn, Dalglish er
einhver besti fótboltamaöur sem
ég veit um. Eins ogánnars sta'Öar
I lifinu er þaö harmónian Sem
skiptir mestu máli I fótbolta.
Tökum dæmi: Af hverju var
Gordon Banks á réttum staö I
Fyrir ofan bæinn Kópareyki, sem er dökkur á miöri mynd.
Myndir: Bragi Guðmundssoifi
Tcxti: Illugi Jökulsson