Vísir - 04.06.1980, Blaðsíða 9

vlsm
Miðvikudagur 4. júni 1980.
A síöasta degi 102. löggjafar-
þings okkar, undir þrýstingi
umdeildra þinglausna, kom til
umræðu þingsályktunartillaga,
er borin var fram af 10 þing-
mönnum Ur þremur flokkum:
Sjálfstæðisfl., Framsóknarfl.,
og Alþýðuflokki og fól I sér til-
mæli um, að skipuð skyldi hið
fyrsta aö tilhlutan menntamála-
ráðuneytis nefnd, til að endur-
skoða lög nr. 29/1975 um Launa-
sjóð rithöfunda og reglugerö
þeim lögum samkvæmt. Nefnd-
in skyldi skipuð eftir tilefningu
þingflokkanna og skila áliti en
næsta reglulegt Alþingi kemur
Opinber mótmæli
Aödragandi að þessum til-
löguflutningi á Alþingi var
megn óánægja og opinber mót-
mæli 40-50 íslenzkra rithöfunda
út af síöustu Uthlutun starfs-
launa Ur Launasjóði rithöfunda,
sem nU var Uthlutaö Ur i fimmta
sinn. Um þetta mál hafa sfðan
spunnist miklar og snarpar um-
ræður i fjölmiölum, sem og á
Alþingi utan dagskrár.
Það yrði of langt mál i stuttri
grein að rekja efnislega þessar
deilur, en i meginatriðum bein-
ast þær að stjórn Launasjóðsins,
sem annast Uthlutun starfslaun-
anna og er skipuö þremur
mönnum, tilnefndum af stjórn
Rithöfundasambands Islands.
Sjóðsstjórnin er ásökuð um, að
annarleg — og jafnframt flokks-
pólitisk sjónarmið I ætt við
Alþýðubandalagiö, ráði óhæfi-
lega miklu um Uthlutun starfs-
//...Alþingi beinlínis skylt aö láta málefni Launasjóösins til sín taka..."
Málefní rithöfunda og afstaða Alhingis:
ÞÚSUHDKALUNN STENDUR
launanna. Til stuðnings þeirri
skoðuner m.a. bent á, aö fjórir
þeirra fimm rithöfunda, sem
mest fengu I fyrra (9 mánaða
starfslaun) séu meðal þeirra
sem fá næst mest (6 mánuði) i
ár. Allir séu þessir menn „innan
I eða utan á” fyrrgreindum
stjórnmálaflokki. Sem sagt: að
hér sé um aö ræða persónulega
og/eða pólitiska misnotkun
Launasjóðsins, svo aö ámælis-
vert sé og óviöunandi.
Handahóf — misræmi
— ranglæti
NU er þaö auövitaö mjög erfitt
að leggja fram óyggjandi
sannanir i máli sem þessu. En
hitt er jafn augljóst, að Alþingi
sem stofnaði til þessa sjóðs get-
ur ekki leitt hjá sér svo alvar-
legar ásakanir og gagnrýni á
ráðstöfun þeirra fjármuna, 114
millj. króna i ár, sem það veitir
á fjárlögum rikisins. SU upphæð
nemur liklega um það bil einum
þriöja hluta af árlegum sölu-
skattshagnaði rikissjóðs af seld-
um Islenzkum bókum, Má
minna á I þessu sambandi, að
með stofnum Launasjóðsins var
á sinum tíma komið til móts viö
þá kröfu rithöfunda, að sölu-
skattur af Islenzkum bókum
rynni til höfunda þeirra I stað
rlkissjóðs. Og hvað skyldi veröa
uppi á tengingnum, ef við at-
hugum hvað rithöfundar fá
greitt fyrir afnot af verkum sln-
um I bókasöfnum? Jú, hjá
Borgarbókasafni Reykjavlkur
borgum við eitt þúsund krónur,
hækkað úr 500 kr. um siðustu
áramót) minna en andvirði eins
blómiða, fyrir árskort, sem við
getum fengið út á þær bækur
sem hugurinn gimist, — og látiö
þær jafnvel ganga frá manni til
manns, frá húsi til húss, hver
ætli fylgist meö þvl? Þarna
stendur sem sagt þúsund-kall-
inn fyrir sinu! Mikiö væri það
geðfelldara og eðlilegra, að
Islenzkir rithöfundar fengju
eftir einhverjum brúklegum
leiöum að njóta afraksturs iðju
sinnar fremur en að stofna til
árlegs taugastrlðs, óánægju og
sárinda I kringum úthlutanir úr
öllum þessum sjóðum, sem
peðra út peningum, hver I slnu
horni til hinna ýmsu listgreina I
landinu, án þess að nokkurt
samráð — og þvl slöur heildar-
skipulag sé þar viðhaft. Af-
leiöingin verður svo auövitað
hið mesta handahóf, misræmi
og I of mörgum tilvikum gróf-
legt ranglæti.
ENN FYRIR
Sérstaða Launasjóðs-
ins
I VIsi birtist nú fyrir
skemmstu ýtarlegt yfirlit, gert
af Elíasi Snæland Jónssyni, rit-
stjórnarfulltrúa, yfir laun og
styrki úr fimm áttum til
Islenzkra rithöfunda s.l. fimm
ár. Elías hefir lagt mikla vinnu I
þessa Uttekt, sem vissulega
fræðir lesandann um margt.
Þar kemur m.a. fram, hve
barnabókarhöfundar eru flestir
algerlega sniðgengnir, þrátt
fyrir miklar vinsældir. Svipað
yrði uppi á teningnum, ef hlutur
hinna yngstu höfunda yrði
kannaður sérstaklega.
En aö þvl er varðar þá deilu,
sem nú hefir risiö um Launasjóð
rithöfunda, þá er þetta yfirlit
um „sjdðakóngana” mjög svo
villandi. Höfundur steypir þar
saman I eitt einum fimm mis-
munandi sjóðum, er starfa og
úthluta eftiralls óllkum reglum,
sem hann raunar skýrir all-
ýtarlega. En óþarfi að endur-
taka það hér, nema hvað ástæða
er til að benda á það sérstaklega
//...afstaða menntamála-
ráðherrans eða réttara
sagt algert afstöðuleysi
olli mér og f leirum i senn
undrun og vonbrigð-
um..."
að Launasjóöurinn sem nú er
um deilt, hefir þarna ákveöna
sérstöðu. Hann veitir ákveðin
starfslaun eftir umsóknum höf-
unda út á ritverk, sem þegar
hafa komið út eöa eru I
deiglunni og gerð er grein fyrir I
umsókn.
Eðlileg viðbrögð
Þetta er um leiö fjársterkasti
sjóðurinn og sá, sem rithöfund-
ar leggja lang-mest upp úr sem
„alvöru”-starfslaunasjóði. Það
er þvl ofur eðlilegt, að þá taki
sárt til þessa óskabarns og
bregöist reiðir viö, er þeir telja
sig veröa vara við augljósar mis-
fellur I úthlutun starfslaunanna
Varla er hægt aö imynda sér, að
þar sé allt meö felldu, þegar allt
að þvl fjóröungshluti höfunda
innan Rithöfundasambands
Islands sjá sig knúna til aö mót-
mæla vinnubrögðum úthlut-
unamefndar, þ.e. stjórnar
sjóðsins. Hin gömlu, hefð-
bundnu listamannalaun og sér-
stök heiðurslaun veitt árlega af
Alþingi I viöurkenningar- og
heiðursskyni. eru að sjálfsögöu
annars eðlis og I engum tengsl-
um við Launasjóöinn.
Fleiri menn í stjórn —
meiri yfirsýn
En víkjum aftur að tillögu
okkar tlmenninganna á Alþingi.
sem einsog áður greinir mæltist
til þess, aö þingskipuð nefnd
endurskoðaöi lög og reglugerð
Launasjóðsins, að ósk fjöl-
margra rithöfunda. Þar eru
ekki settar fram ákveönar til-
lögur um breytingar þar að lút-
andi en I greinargerð með tillög-
unnier bent á tvö atriði sérstak-
lega til athugunar: „að væn-
legra virðist að stjórn Launa-
sjóðsins væri fjölmennari en nú
er, t .d. fimm eða sjö menn I stað
þriggja- Þannig væri tryggö
meiri yfirsýn, fleiri sjónarmiö
kæmu fram og um leið væri
dregiö úr þeirri hættu, að óeöli-
lega mikiö vald safnaðist á
hendureins eða tveggja manna
I sjóösstjórninni.” I öðru lagi
bæri að skoða þá hugmynd,
„hvort ekki væri farsælast, þeg-
neðanmóls
Sigurlaug Bjarnadóttir
tekur hér til umræðu mál-
efni rithöfunda og þó
einkum þörf endurskoð-
unar á lögum um Launa-
sjóð rithöfunda og reglu-
gerð/ sem í gildi hefur
verið samkvæmt þeim
lögum. Hún segir meðal
annars/ að Alþingi, sem
stofnaði til þessa sjóðs
geti ekki leitt hjá sér
alvarlegar ásakanir og
gagnrýni á ráðstöfun
þeirra fjármuna, sem
það veitir þannig á f jár-
lögum ríkisins.
ar öll kurl koma til graíar, að
stjórn Launasjóösins væri skip-
uð af Aþingi en samkv, nú-
verandi skipan er þaö stjórn
Rithöfundasambands tslands
sem tilnefnir alla stjórnarmenn
þrjá talsins”.
Það er ekkert launungarmál,
aö mörgum rithöfundum þykir
nokkuö skorta á lýöræðisleg
vinnubrögð innan Rithöfunda-
sambandsins, m.a. viö stórnar-
kjör þess, sem tengist beint og
óbeint stjórn Launasjóðsins.
Reynslan hefir sýnt........
Það er I sjálfu sér eölilegt, aö
mönnum standi stuggur af að
blanda pólitik inn I málefni
listamanna.Reynslan hefir hins
vegar sýnt, svo aö ekki verður
um villst, að þingskipaðar út-
hlutunarnefndir eru „ill-
skásta” lausnin, llklegust tilaö
fyrirbyggja pólitiska misbeit-
ingu og kllkuskap og skapa
þolanlegt jafnvægi og frið um
laun og styrki til listamanna.
„Gera veröur ráð fyrir, (enn
vitnaö I greinargerö þál. till.) að
þingflokkarnir myndu vanda
svo sem kostur er til útnefning-
ar á fulltrúum slnum i sjóðs-
stjórnina. Til þessa trúnaöar-
starfs þurfa aö veljast gagn-
menntaðir og vlðsýnir menn
með haldgóöa þekkingu á
Islenzkum bókmenntum og að-
stæðum íslenzkra rithöfunda I
dag — menn sem treystandi er
til fyllstu hlutdrægni og trú-
mennsku I þvl vandasama hlut-
verki, sem úthlutun starfslaun-
anna er hverju sinni”.
Alþingi skylt að láta
málið til sin taka
Þessi þingsályktunartillaga
var borin fram á Alþingi I þeim
tilgangi einum aö reyna aö
lægja þær öldur óánægju og
missættis, sem nú hafa risiö um
málefni Launasjóösins. Viö,
flutningsmenn hennar töldum,
aö Alþingi væri beinlínis skylt
aö láta máliö til sln taka, án
þess þó, aö viö legöum dóm á
þaö, hvort framkomin gagnrýni
ætti viö rök aö styöjast eða ekki
þótt tillagan kæmi seint fram á
þinginu, tæpum hálfum mánuöi
fy rir þinglok, heföi hún hæglega
getaö náö fram aö ganga, ef
nægur vilji heföi veriö fyrir
hendi — og þá ekki hvaö sist vil ji
og áhugi menntamálaráöherr-
ans, hins mæta manns Ingvars
Glslasonar. Afstaöa hans I
þessu máli — eða réttara sagt
algert afstöðuleysi, olli mér og
fleirum I senn undrun og von-
brigðum. Ég vil þó vænta þess
fastlega, að máliö verði tekiö
upp strax á næsta þingi á hausti
komanda og, aö enginn þing-
lausna-hasar né tregöulögmál
veröi þá til að hefta framgang
þess og um leið endurskoöun á
lögum og reglugerö Launa-
sjóösins, sem fyrirbyggja mætti
I framtlöinni leiöindi þau og
styrr um málefni hans, sem nú
um stund hafa gert mönnum
gramt I geði.
Sigurlaug Bjarnadóttir