Vísir - 07.06.1980, Blaðsíða 4

Laugardagur 7. júnl 1980.
4
Kim Philby, Guy Burgess og Donald Maclean eru
nöf n sem allir kannast við. Og eitt hefur bæst í hóp-
inn: Anthony Blunt. Þessir menn voru af þeirri gerð
sem Bretar hugðu að myndu erfa heimsveldið frá
feðrum sínum en þess í stað ánetjuðust þeir
Moskvu-kommúnismanum og helguðu líf sitt upp
frá því njósnum í þágu Sovétríkjanna. Þrír þeirra
flúðu austur yfir járntjald þegar sýnt var að upp
um þá hafði komist, kommúnískur ferill Anthony
Blunts varð hins vegar ekki lýðum Ijós fyrr en á síð-
asta ári. Og hver veit nema einhverjir óþekktir nót-
ar þeirra leynist enn í felum innan breska stjórn-
kerfisins...
Þó ógrynnin öll hafi verið skrifuð um Philby og
félaga ber þess þó að geta að einstaka atriði eru enn
óljós og þvl nauðsynlegt að geta I eyðurnar.
Háskólabærinn Cambridge á
Englandi hefur lengst af veriö
nánast uppeldis- og útungunar-
stöö fyrir bresku yfirstéttina og
stjórnkerfið. Þar skyldu ungir og
upprennandi synir aöals og há-
stéttar fá þá þjálfun sem geröi
þeim kleift aö taka viö af feörum
sinum i stjórnkerfinu. Á fyrri
hluta aldarinnar áttu Bretar
heimsveldi svo þetta hlutverk há-
skólanna i Cambridge og viöar
var enn mikilvægara, þaö var
fyrir meiru aö sjá.
A fjóröa áratugnum voru blikur
á lofti. Vinstri hugmyndir festu
rætur þar sem áöur höföu aöeins
ihaldsmenn gengiö um garöa. 1
upphafi áratugsins geisaöi
Kreppan mikla og gekk nærri þvi
af efnahag Bretlands, og annarra
Vestur-Evrópu rikja, dauöum.
Breska heimsveldinu hnignaöi og
margir þóttust sjá merki þess aö
John Bull — og reyndar allur hinn
kapitaliski heimur — væri kom-
inn aö fótum fram. Nasistar risu
upp i býskalandi og Fasistar á
Italíu og vöktu andstyggö flestra
gerhugulla manna og menn óttuö-
ust stríö sem enginn vildi heyja. A
meöan menn töldu sig þannig
finna náfnykinn af bresku samfé-
lagi varö ekki betur séö en aö
smjör drypi af hverju strái i hin-
um kommúnlsku Sovétrikjum, si-
fellt voru birtar nýjar skýrslur
um svo og svo mikla framleiöslu-
aukningu landbúnaöar-, iönaöar-
eöa tvinnakeflisframleiöslu þar
austur frá. Þess vegna settu
margir traust sitt á Sovétrlkin
frekar en hin „dauöadæmdu
Vesturlönd”. Afalliö sem Verka-
mannaflokkurinn varö fyrir áriö
1931 ýtti enn frekar undir þá þró-
un en þaö ár galt Verkamanna-
flokkurinn mikiö afhroö I kosn-
ingum en Ramsay MacDonald,
forsætisráöherra flokksins, ákvaö
aö sitja áfram i forsæti þjóö-
stjórnar sem mynduö var til þess
aö reyna aö ráöa niöurlögum
Kreppunnar. Þessi „svik” Verka-
mannaflokksformannsins þóttu
sýna mæta vel getuleysi sósial-
ismans til aö kljást viö aftur-
haldsöflin og I staöinn hölluöust
menn aö kommúnisma einsog
hann var praktiseraöur i Moskvu.
1 ævisögu sinni lætur Kim Philby
aö þvi liggja aö atburöirnir 1931
hafi ráöiö mestu um ákvöröun
sina aö gerast kommúnisti og
njósnari, svipaö var uppi á ten-
ingnum a.m.k. hjá Donald
Maclean og fleirum.
Þaö voru þvl bitur vonbrigöi
meö Verkamannaflokkinn og
sósialisma á Vesturlöndum ann-
ars vegar og hátimbraöir loftast-
alar um sælurikiö Sovétrlkin hins
vegar, sem geröu þaö aö verkum
aö þegar útsendarar Rússa komu
til Cambridge i leit aö njósnara-
efnum höföu þeir um auöugan
garö aö gresja.
Guy Burgess
Einn þeirra sem fyrstir snerust
til kommúnisma I Cambridge var
Guy Burgess. Þessi furöufugl hét
fullu nafni Guy Francis De Money
Burgess og var fæddur undir
hrútsmerkinu áriö 1911. Hann var
af tiltölulega auöugu foreldri,
faöir hans var minni háttar sjó-
liösforingi sem lést þegar Guy
var aöeins nlu ára gamall. Hann
haföi veriö strangur faöur sem
haföi mikla trú á llkamlegum
refsingum en á móti kom aö móö-
ir Guys lét mikiö meö hann og
mun hafa spillt stráknum dálitiö.
Ariö 1924 var Guy sendur i hinn
viröulega skóla Eton en hélt svo
ári siöar i flotaskólann I
Dartmouth. Þar skyldi hann
fylgja hefö feöra sinna. Guy þótti
mjög efnilegur sjóliösforingi en
varö aö hætta eftir tvö ár vegna
þess aö I ljós kom aö sjón hans
var ekki nógu góö. Þá hélt hann
aftur til Eton, lauk þaöan góöum
prófum og fékk styrk til náms i
Trinity College I Cambridge.
Guy Burgess var ekki beinlinis
sú manngerö sem njósnarar eru
venjulega taldir. Hann þótti
myndarlegur og sjarmerandi og
reyndarspjátrungurhinn mesti. 1
skóla var hann talinn nokkurs
konar Oscar Wilde og átti m.a.
þaö sameiginlegt meö hinum
fræga Ira aö vera kynvilltur og
fara aldeilis ekki dult meö þaö:
hann geröi sitt ýtrasta til aö tál-
draga næstum hvern einasta
karlmann sem á vegi hans varö.
Burgess var mikill á lofti og haföi
óstjórnlega gaman af þvi aö tala,
hann var einhver mesti meistari
samræöna sem um gat og naut sin
best I fjölmennum hópi þar sem
hann var miöpunktur athyglinn-
ar. Nokkur bar á þvi aö ekki væri
alltaf vel hægt aö treysta oröa-
flaumnum úr munni hans en
menn voru gjarnir á aö fyrirgefa
Guy Burgess margt vegna þess
hversu aölaöandi og skemmtileg-
ur hann þótti I „selskap”. I
Cambridge blómstraöi hann sem
hvorki fyrr né seinna og var þaö
llklega hans ógæfa aö þurfa aö
eldast og fara úr háskóla.
Margir vanmátu Burgess og
töldu hann yfirboröskenndan og
litilsigldan persónuleika. En hann
átti ýmislegt til sem sýndi aö und-
ir útflúrinu á yfirboröi leyndist
sterkur og alvörugefinn persónu-
leiki. Hann var lika stórsnjall
þegar hann tók sig til og átti góö-
ar gáfur. Hann var ákaflega vel
lesinn og fróöur um ótrúlegustu
málefni, haföi auk þess ágæta
teiknihæfileika sem helst komu
fram i skop- eöa klámmyndum.
Og þaö hversu sterklega hann
bast kommúnismanum sýndi
ljóslega aö hann haföi ákafa
pólitiska meövitund og baröist af
hörku fyrir þeirri stefnu sem
hann taldi best til þess fallna aö
frelsa heiminn.
Ponald
MacLean
Alger andstæöa hins ofsafengna
Guy Burgess var Donald
Maclean, hæglátur og jafnvel
feiminn. Hann var fæddur 25. mai
1913 og taldist þvi i tviburamerk-
inu. Hann var af vel metinni og
viröulegri fjölskyldu, guörækinni
og frjálslyndri: Macleanfjöl-
skyldan var dæmigerö fyrir þá
máttarstólpa sem héldu bresku
þjóöfélagi uppi, máttarstólpa
sem I upphafi fjóröa áratugsins
fóru aö gerast feysknir.
Faöir Donalds, sem einnig hét
Donald en siöar sir Donald, var
millistéttarmaöur sem vann sig
upp. Hann var félagi i Frjáls-
lynda flokknum og harla dæmi-
geröur fyrir gamaldags Frjáls-
lynda, hann trúöi statt og stööugt
á guö sinn og var óþreytandi I aö
prédika góöa siöi yfir löndum sin-
um og fjölskyldu. Æska hins unga
Donalds var tæpast sérlega fjör-
ug þvi andrúmsloftiö á heimilinu
var þrúgaö fyrrgreindum guöi og
góöum siöum, hann geröist feim-
inn, óöruggur meö sjálfan sig og
haföi slfellda sektarkennd. Kynlíf
var honum hugleikiö en reyndi
eftir megni aö bæla þaö niöur og
gekk alla tiö illa á þeim vett-
vangi, sem siöar meir jók enn á
andlega erfiöleika hans. Hann
haföi nokkrar tilhneigingar til
kynvillu en þó hvergi nærri eins
sterkar og félagi hans, Guy
Burgess.
Sir Donald Maclean sat lengi á
þingi fyrir Frjálslynda flokkinn
og var, áöur en lauk, oröinn einn
af helstu leiötogum þessa flokks
sem á fyrri hluti aldarinnar var
reyndar mjög á fallanda fæti. Ar-
iö 1931 varö hann ráöherra i þjóö-
stjórn Ramsay MacDonalds og
hlaut fyrir þaö mikla, en dulda,
fyrirlitningu sonar sins. Hann
fékk siöan hjartaáfall áriö 1932 og
lést eftir miklar kvalir.
Donald yngri var þá kominn til
Cambridge eftir aö hafa stundaö
nám I Gresham’s School, sem
þótti framfarasinnaður á þeirra
tima visu. Hann stóö sig bærilega
en skaraöi þó hvergi framúr og
vakti reyndar ekki mikla athygli
samferöarmanna sinna. Hann
var hávaxinn og þótti myndarleg-
ur, en dálitiö kvenlegur: illkvittn-
ir vinir hans kölluöu hann Lady
Maclean. Donald reyndi eftir
fremsta megni aö losna undan
áhrifum fööur sins og sýndi
snemma aö pólitískar skoöanir
þeirra feöganna fóru fráleitt
saman. Hann snerist til kommún-
isma af samúö meö þeim minni-
máttar og svo af þvi hann taldi,
einsog fleiri, aö kommúnisminn
væri þaö eina sem staðið gæti
gegn uppgangi fasismans. Margir
hafa og leitt að þvi getum aö hann
hafi fylgt kommúnismanum af
trúarlegri þörf, sem uppbót fyrir
hina höröu barnatrú sem honum
var innrætt en missti fljótlega.
,,Gud hvad
mér leiðist”
Kim Philby var sá félaganna
þriggja sem lengst náöi I njósna-
starfsemi, hann var þeirra harö-
sviraöastur og var talinn llklegur
til æösta embættis innan bresku
leyniþjónustunnar þegar upp um
hann komst. Aöur en reynt er aö
átta sig á persónuleika hans er
rétt aö gera ofurlitla grein fyrir
fööur hans, St. John Philby.
Hvorttveggja er aö hann haföi
mikil áhrif á soninn og svo var
hann hiö merkilegasta fyrirbæri
sjálfur.
St. John Philby var i byrjun
hvergi frábrugðinn öörum opin-
berum starfsmönnum heimsveld-
isins. Hann starfaöi lengi I Ind-
landi og Arablu og komst i mjög
náiö samband viö innfædda,
kunni fjöldamörg mál og mállýsk-
ur og fór smátt og smátt aö telja
sig engu siöur Araba en Englend-
ing. A heimsstyrjaldarárunum
fyrri starfaði hann fyrir bresku
leyniþjónustuna og varö siöar ná-
inn ráögjafi Ibn Sauds, af hvers
nafni Saudi-Arabia er dregin.
Stjórnmál Arabaheimsins voru
þá, engu sföur en nú, hin flókn-
ustu og Philby varö á endanum
hægri hönd Sauds, hann tók
múhameðstrú og fékk sér þræla-
stúlku fyrir konu eftir lát fyrri
konu sinnar. En hann var jafn-
framt áhugasamur um málefni
heimalandsins, bauö sig fram til
þings án árangurs og komst i
vandræöi vegna þess aö hann
haföi töluverða trú á Adólf Hitler.
Hann átti sér góöa daga og
slæma, ferðaöist mikiö um og gaf
útfjölda bóka, hann haföi áhyggj-
ur af spillingu og siðleysi I sinu
gamla landi og var haröur gagn-
rýnandi þess sem hann taldi mið-
ur fara. Fyrst og fremst var hann
geysilegur einstaklingshyggju-
maöur og átti alla tiö i erfiöleik-
um meö aö semja sig aö háttum
annarra. Hann dó áriö 1960 meö-
an hann var i heimsókn hjá Kim
syni sinum i Beirut. Þeir fóru á
mikiö fyllerl og þaö var gamla
manninum ofraun, hann lá heila
nótt fyrir dauöanum og á meöan
sat Kim yfir honum. Siöustu orö
hans hæföu vel þessum ólæknandi
sérvitringi og uppreisnarseggi:
„Guö, hvaö mér leiöist!”
Harold ,,Kim”
Philby
Harold Adrian Russell Philby
fæddist I Indlandi 1. janúar 1912
og telst þvi steingeit. Hann var
fljótlega auknefndur „Kim” eftir
söguhetju Kiplings (sem reyndar
var njósnarastrákur), og festist
þaö nafn viö hann. Hann hlaut
litla ástúö frá hendi fööur sins i
æsku, enda taldi St. John Philby
slikt ekki sæmandi. St John auö-
mýkti oft á tíðum son sinn ungan
fyrirframanaöra ogvar þaö m.a.
talin orsökin fyrir stami Kims en
hann stamaöi alla tiö og gerir
vafalaust enn. Kim bjó nokkur ár
I Indlandi en þegar tími var til
kominn aö setja börnin i skóla
sendi St John Philby konu sina til
Englands meö börnin en sjálfur
var hann ætíö á ferðalögum. Kim
ólst þvi upp hjá móöur sinni og
þremur systrum. Hann gekk 1
Westminster skólann og hélt siöar
til Cambridge, svipaö og Donald
Maclean sýndi Kim oftast ágætan
árangur i skóla en ekki mikiö
St John Philby, faöir Kim Philbys: Hann var ævintýramaöur sem kom inn hjá syni sinum litilli viröingu
fyrir fööurlandinu Bretlandi. Þegar hann talaöi viö fóik, hélt hann yfir þvl ræöu.
„LANDRA
um Philby, Burgess, MacLean, Blunt og njósní]