Morgunblaðið - 20.04.2002, Page 4

4 ∼ Lesbók Halldór Laxness 2002 Morgunblaðið
Þ
að var ekki af neinni
blindri trú á sjálfan mig
sem ég sökkti mér niður í
ritstörf þegar á æskuár-
um heldur af sannri löng-
un til að skálda á pappír,
skrifa smásögur og heilar
bækur,“ segir Halldór
Laxness og bætir við til
áréttingar, „að semja sem
allra bestan texta. Ég hafði þegar ég var sjö ára
fengið einhvers konar hugboð eða vitrun um að
líf mitt myndi ekki endast nema til sautján ára
aldurs. Þess vegna taldi ég mig þurfa að hafa
hraðan á og nýta árin vel ef ég ætti að vera bú-
inn að ná góðu taki á ritlistinni fyrir andlátið og
markmiðið var að koma helst út einu skáld-
verki.“
Miðað við umfang skriftanna í æsku sem þú
hefur lýst í minningasögum þínum virðist til-
tölulega lítið til lengur af því sem þú skrifaðir á
þessum árum. Þú getur þar að vísu um að
minnsta kosti tvær handritabrennur, segi ég.
„Já, það er heldur fábrotið sem eftir er af
þessu skrifstússi. Megnið af því sem ég kom á
blöð brann til ösku bæði fyrir mitt tilstilli og
annarra. Þeir fáu textar sem til eru frá fyrstu
tíð skrifta minna eru brotakennd dæmi um það
sem rithöfundur verður að ganga í gegnum á
leið sinni til þroska. Það gildir jafnt um sögur
og ritgerðir sem ég skrifaði á unglingsárum og
týndar eru og tröllum gefnar og þau fátæklegu
skrif sem enn kunna að vera handbær. Allt voru
þetta afurðir af einhvers konar tilraunastofu
ungs manns sem ætlaði sér að verða liðtækur á
ritvellinum.“
Við erum sem oftar staddir í vinnustofu Hall-
dórs á efri hæð Gljúfrasteins þessa síðdegis-
stund í lok aprílmánaðar 1987, skömmu eftir 85
ára afmæli hans. Það er tiltölulega bjart að sjá
upp til Grímannsfells þessa stundina en ný-
gengnar yfir dálitlar hryðjur af því tagi sem al-
gengar eru á útmánuðum og lýst er af látleysi í
Sölku Völku á einum stað, gæddar þeim eig-
inleikum, að „önnur skúrin er regn en hin hagl“.
Halldór hafði staðið við skrifpúltið og verið
að ljúka við uppkast að bréfi þegar ég kom inn.
Nú vorum við sestir í hægindin djúpu, sitt
hvoru megin við kringlótta borðið með látúns-
bólunum, sem var gjöf frá Erlendi í Unuhúsi, og
létum fara vel um okkur.
Talið hafði borist að mikilvægi stíls í öllum
skrifum og þýðingu þess við skáldsagnasmíð að
ljá hverri sögu réttan og viðeigandi frásagn-
arblæ.
„Prósi hefur upp á margar kúnstir að bjóða,“
segir Halldór. „Hver saga og hver bók verður
helst að hafa sinn stílsmáta, það er allra gleðileg-
ast, annars verður textinn eins og dótið í blöð-
unum, – allt sama tóbakið. Það getur verið fjári
snúið að fást við sumt í textasmíð og sá stíll sem
glímt er við hverju sinni er erfiðastur.“
Unglingurinn sískrifandi og h
Í eftirfarandi kafla úr bók, sem Ólafur
Ragnarsson, útgefandi Halldórs Lax-
ness í hálfan annan áratug, vinnur nú
að og koma mun út í haust, rifjar
Ólafur upp brot úr áður óbirtum sam-
tölum sínum við Nóbelsskáldið og segir
frá leit að greinum, ljóðum og sögum
sem Halldór skrifaði í blöð undir dul-
nefninu Snær svinni á unglingsárum –
áður en Barn náttúrunnar kom út.
„Því verða menn skáld og hetjur, að þeir búa eigi við hamíngju sína.“
Þ
egar Vaka-Helgafell
hóf að gefa út bæk-
ur Halldórs Laxness
árið 1985 kom í
minn hlut að ann-
ast útgáfumál hans,
samningsgerð varðandi höfund-
arrétt og ýmis önnur málefni
gagnvart innlendum og erlendum
aðilum. Framan af árum, á meðan
Halldór var við góða heilsu, hitt-
umst við að jafnaði viku- eða
hálfsmánaðarlega á Gljúfrasteini
eða í íbúð hans og Auðar við
Fálkagötu í Reykjavík. Þegar á
döfinni voru nýjar bækur í ritsafn
hans eða endurútgáfur eldri verka
gátu fundir okkar orðið enn tíðari.
Sum af samtalsefnum okkar
voru á sínum tíma tengd
ákveðnum verkefnum svo sem
skýringargreinum mínum í rit-
gerða- og greinasafn Halldórs, Af
menníngarástandi 1986, vinnslu
og útgáfu bókarinnar Dagar hjá
múnkum 1987, nýrri og aukinni
útgáfu Kvæðakvers 1992 eða
bókinni Lífsmyndir skálds, sem við tókum saman, Valgerður Benediktsdóttir og ég, í
tilefni af níræðisafmæli Halldórs.
Stundum spannst spjall okkar út frá erlendum útgáfusamningum sem ég færði
Halldóri til undirritunar en annars fjölluðum við um heima og geima eða „um veður
og vind“ eins og hann tók stundum til orða í því samhengi.
Það varð snemma að samkomulagi milli okkar Halldórs að mér leyfðist að skrifa
niður punkta úr skrafi okkar og kom þá gömul reynsla mín úr blaða- og frétta-
mennsku sér vel. Halldór hvatti mig til þess að halda þessum samtalsefnum okkar til
haga. „Þú ræður svo hvað þú gerir við punktana,“ sagði hann einhverju sinni, „máske
á eitthvað af þessu eftir að rata á þrykk í fyllingu tímans.“
Svolítil brot úr samtölum okkar gera það í meðfylgjandi kafla úr bók um kynni mín
af Halldóri sem ég er með í smíðum. Uppistaða bókarinnar eru samtöl mín við hann á
því tímabili sem við störfuðum saman og hittumst reglulega. Ívaf bókartextans er sitt-
hvað sem tengist spjalli okkar beint eða óbeint, brot úr áður óbirtum bréfum skálds-
ins og minniskompum, blöðum eða bókum og það annað sem getur varpað frekara
ljósi á ævi Halldórs og störf.
Stefnt er að því að bókin komi út á komandi hausti.
Ég hef áður sagt, að það hafi í raun verið sérstök forréttindi að eiga þess kost að
kynnast Halldóri Laxness og hafa fengið að njóta þekkingar hans, alúðar og kímni.
Orðfæri hans, frumlegt, áhugavert og hrífandi gleymist engum sem á hefur hlýtt.
Öll framganga Halldórs Laxness lýsti „ákveðnum aðalbornum alþýðleik“, svo vitn-
að sé til hans eigin orða í Heimsljósi.
Ólafur Ragnarsson
Morgunblaðið/RAX
Skrafað við skáld
Skáldið virðir fyrir sér höfundarverk sitt í októbermánuði
1989 þegar 70 ár voru liðin frá útkomu fyrstu bókarinnar.
Forleggjarinn er að baki skáldinu.