Morgunblaðið - 20.04.2002, Qupperneq 19

Lesbók Halldór Laxness 2002 Morgunblaðið ∼ 19
Ekki voru þó allir jafn hrifn-
ir. Snorri Halldórsson læknir,
sem ættaður var af Austurlandi,
sagði í Morgunblaðinu að sagan
væri skrifuð kommúnismanum
til framdráttar og að höfundur
legði sig fram um að gera lítið
úr íslenskri bændamenningu
„og draga upp myndir af því
sem aumast fannst fyrir hálfri
öld síðan eða fyrr“.
Þingeyska skáldið og bóndinn Sigurjón Frið-
jónsson taldi í Alþýðublaðinu að stíll Halldórs væri
hrjúfur og ósamfelldur, vegna óvandvirkni og líkti
skáldskapnum við leirburð.
Bróðir Sigurjóns, Guðmundur Friðjónsson skáld
og bóndi, flutti erindi opinberlega í Reykjavík um
skáldskap Halldórs og gaf það út undir heitinu „Svei-
taómenningin í skuggsjá skáldsins frá Laxnesi“. Guð-
mundi ofbauð hvernig Halldór afskræmdi sveitafólk
og sveitalíf. „Ekki má það minna vera en að skáld láti
það ógert að kasta sandi og salti í augu lesenda og
bera á borð fyrir þá eitur og ólyfjan,“ sagði Guð-
mundur.
Jónas Jónsson frá Hriflu skrifaði greinaflokk í
Nýja dagblaðið og Tímann undir heitinu „Fólk í tötr-
um“ og fjallaði þar um Halldór og stöðu hans í ís-
lensku bókmenntalífi. „Skáldsögur hans eru mikið
keyptar, mikið lesnar og mikið umdeildar,“ sagði Jón-
as en áleit að ömurleikablærinn á mannlýsingunum
særði landa hans. „Takist skáldinu að sjá fegurð í
verkum Íslendinga, eins og í sálarlífi þeirra og í nátt-
úru landsins, þá munu skáldverk hans verða sönn
mynd af íslensku þjóðlífi.“
Jakob Jóhannesson Smári rithöfundur sagði í
Skírni að bókin væri víða snilldarleg en að auðvelt
væri að hneykslast á skáldinu vegna andans í bókum
hans, stílsins og málfarsins. Þrátt fyrir þetta gnæfði
Halldór yfir alla yngri skáldsagnahöfunda. Í lok rit-
dómsins sagði Jakob: „Þessi bók mun lengi lifa. Hún
er „epos“ heiðarbýlanna – hetjusaga íslensks sveita-
lífs.“
Sveinn Sigurðsson ritstjóri Eimreiðarinnar valdi
þessa bók sem merkasta og umtalsverðasta skáldrit
sem út kom á árinu 1935. „Hér hefur þroskaður höf-
undur ritað sitt veigamesta verk og um efni sem ætíð
er á dagskrá þar sem háð er íslenska öreigans þrot-
lausa stríð.“
„Í síðara bindinu af Sjálfstæðu fólki gætir meira
samúðar og siðfágunar en í ýmsum eldri ritum höf-
undar,“ sagði í Samtíðinni.
Kristinn E. Andrésson bókmenntafræðingur sagði
í Iðunni að Sjálfstætt fólk hefði hlotið almenna við-
urkenningu. „Það er nú komið inn í meðvitund Íslend-
inga að H.K. Laxness sé skáld sem þjóðin megi vera
hrifin af.“
Áratug síðar sagði Sveinn Bergsveinsson íslensku-
fræðingur í tímaritinu Helgafelli að eftir útkomu
Sjálfstæðs fólks hefðu ýmsir lýst yfir að „sú bók væri
skaðleg íslenskri landkynningu“.
Erlendur Jónsson rithöfundur og bókmenntafræð-
ingur sagði þegar Halldór var sjötugur að „um Sjálf-
stætt fólk hafi verið deilt harðar og víðar en nokkra
aðra bók sem komið hefur út á Íslandi“. Erlendur
sagði einnig: „Enn líta ýmsir á Sjálfstætt fólk sem
meistaraverkið meðal meistaraverka Laxness.“
Sjálfstætt fólk var valin bók aldarinnar í kosningu
Bókasambands Íslands vorið 1999.
6. febrúar 1937
Ljós heimsins
Ljós heimsins, fyrsta bókin af fjórum sem komu út
á jafnmörgum árum og nú eru nefndar einu nafni
Heimsljós, kom út laugardaginn 6. febrúar 1937. Þessi
hluti verksins er í ritsafni
skáldsins nefndur Kraftbirtíng-
arhljómur guðdómsins. Áður en
bókin kom út sagði Halldór í við-
tali við Alþýðublaðið að hún væri
„um nokkur skáld, baráttu
þeirra og þá harma sem óaðskilj-
anlegir eru skáldunum, og þá
huggun sem kannske engum
veitist í ríkara mæli en einmitt
skáldunum“. Hann sagði í Þjóð-
viljanum: „Það mannlega er al-
þjóðlegt. Ég set skáldið niður í íslenskan hversdags-
leik af því það er sá hversdagsleiki sem ég þekki best.“
Halldór hefur sagt að hann hafi átt erfitt með að fá
fyrsta bindi Heimsljóss gefið út en þá hafi Kristinn E.
Andrésson farið til Ragnars Jónssonar í Smára „og
þeir stofnuðu kringum mig forlag sem þeir kölluðu
Heimskringlu“ og gaf út allt verkið. Ragnar sagði
Halldóri síðar að hann hefði orðið að taka átján víxla
fyrir prentkostnaðinum. Sennilega hefur honum tek-
ist að greiða þá vegna þess að þegar annað bindi
Heimsljóss kom út var sagt í auglýsingu að fyrsta
bindið hefði selst upp á örskömmum tíma.
„Í mínum augum er Ljós heimsins besta bók sem
Halldór Kiljan Laxness hefur skrifað til þessa dags –
best gerð, dýpst, fáguðust,“ sagði Sigurður Einarsson
rithöfundur í Alþýðublaðinu. Hann sagðist gruna að
Halldór ætti eftir „að sprengja af sér alla okkar mæli-
kvarða“. Síðar sagði Sigurður í Tímariti Máls og
menningar: „Ljós heimsins kom á sinni tíð eins og
dulúðug músik, orkaði á skynfæri vor og tilfinningar
eins og fíngerð tónlist, andleg, fáguð og furðulega
sjaldgæf.“
Vigfús Guðmundsson veitingamaður sagði í Tím-
anum að frásagnarlist skáldsins væri ómenguð, þegar
hann vildi svo við hafa, en var ósáttur við orðskrípin
og lýsingar á sífelldum mannlífssora. Vigfús sagði les-
endur vonast til að skáldið vandaði sig betur með
næstu bók og „áður en lýkur takist honum að skapa
heilsteypt listaverk, sjálfum honum og þjóðinni hans
til gagns og heiðurs“.
Frásögnin er víða tilþrifarík en lýsingarnar fjar-
stæðukenndar, að mati Sveins Sigurðssonar ritstjóra
Eimreiðarinnar.
Jóhannes úr Kötlum sagði um Halldór Laxness í
Iðunni: „Viðfangsefni hans eru ekki valin og sköpuð
af neinu handahófi sem sérstök listaverk heldur
byggð upp hvert fram af öðru sem samfellt lífsverk,
þar sem einn þátturinn heimtar annan til skilnings á
afstöðu sinni.“
Stefán Einarsson prófessor sagði í Iðunni að Ljós
heimsins væri píslasaga, skrifuð af heitri samúð með
smælingjunum. Honum fannst Halldóri takast „að
blása lífi, sterku lífi í þann heim er hann opnar sjón-
um vorum. Listamanninum bregst ekki bogalistin.“
Kristinn E. Andrésson bókmenntafræðingur sagði
í Rauðum pennum að saga Ljósvíkingsins yrði að
„sögu lífsins sjálfs í sterkustu andstæðum“.
Þess má geta að árið 1934 birtist í tímaritinu Ið-
unni þýðing Halldórs á kafla úr bók eftir Ernest
Hemingway. Kaflinn hét þar: Ljós heimsins.
10. júní 1938
Höll sumarlandsins
Höll sumarlandsins, önnur af fjórum bókum
Heimsljóss, kom út föstudaginn 10. júní 1938. Um
vorið sagði Halldór í viðtali við Þjóðviljann að bókin
hefði að mestu leyti verið samin
í Moskvu og „á meira en 3000
km ferðalagi, í járnbraut-
arvögnum og hótelum“. Í aug-
lýsingu sagði að búast mætti
við geysilegri sölu á bókinni.
Þegar líða fór að jólum sagði út-
gefandinn að bókin hefði hlotið
hið mesta lof erlendis þótt
reynt hefði verið „að þegja um
þetta snilldarrit hér heima“.
„Titillinn ber í sér allt,“ sagði
Jóhannes S. Kjarval listmálari í Vísi því að hið ynd-
islega íslenska sumar væri öllu æðra. Hann sagði
söguna vera lífsferilsþátt „um líf manna í höll mann-
lífsins“.
Í ritdómi í Nýju landi, sem Sigfús Sigurhjartarson
ritstýrði, sagði: „Það er ekki hamslaus ádeilan heldur
lýsingin á því fólki sem Laxness skilur með samúð
sem gefur þessari síðari bók sögu Ólafs Kárasonar
Ljósvíkings seiðmagn.“
Guðmundur Friðjónsson skáld sagði í Vísi að Ljós
heimsins og Höll sumarlandsins væru „mælgi og ill-
kvittni, sem svívirðir þjóðina, innanlands og utan“.
Hann sagði að Höll sumarlandsins væri „bull frá upp-
hafi til enda“ og að hún væri í samanburði við sann-
kallaðar skáldsögur „þvílíkt sem undanrennufroða er
andspænis rjóma“. Guðmundur benti í grein sinni á
ýmsar fyrirmyndir höfundar, en Halldór andmælti
því í Vísi „að lesendur bóka taki upp þann sið að láta
prenta í dagblöðum nöfn og heimilisfang saklausra
aðilja, manna, stofnana eða fyrirtækja, sem þeir
kjósa að tengja við atburði eða persónur sem þeim
finnst ógeðfelldar í skáldsögum“.
Sigurður Einarsson rithöfundur og síðar prestur í
Holti sagði í Tímariti Máls og menningar: „Mér
finnst bókin framúrskarandi læsileg, en þó ekki rituð
af jafn tiginni fágun eins og Ljós heimsins.“ Bókin
verkaði á Sigurð „eins og risavaxinn spegill, þar sem
ég sé raunir og bágindi, vesöld og afkáraskap þjóðar
minnar“. Hann sagði að Halldór væri „pennafærasti
maður allra núlifandi Íslendinga“.
16. desember 1939
Hús skáldsins
Hús skáldsins, þriðja af fjórum bókum Heimsljóss,
kom út laugardaginn 16. desember 1939. Í auglýs-
ingu var sagt að þetta væri „saga andstæðnanna í
brjósti mannsins. Höfundurinn
lýsir á nýjan, áhrifamikinn hátt
baráttunni milli ástarinnar og
skyldunnar.“
Í ritdómi eftir Björn Sigfús-
son, síðar háskólabókavörð, í
Þjóðviljanum voru samtöl bók-
arinnar sögð afburðasnjöll og
að í yfirlætislausum atburðum
mættust andstæður verald-
arinnar. „Ekkert orð né stíl-
brigði tungunnar er Halldóri
ónothæft.“
„Hús skáldsins er gáta, algjörlega sálrænt skáld-
verk,“ sagði Jóhannes S. Kjarval listmálari í grein í
Vísi, „Hús skáldsins er risa meistaraverk í list ungs
manns“. Og listmálarinn hélt áfram og sagði bókina
vera „eins mikils virði eins og þó hún væri fegursta
málverk“.
Kristinn E. Andrésson bókmenntafræðingur sagði
í Rauðum pennum að bækur Halldórs væru „því feg-
urri því oftar og betur sem þær eru lesnar“.
1. ágúst 1940
Fegurð himinsins
Fegurð himinsins, fjórða og síðasta bók Heims-
ljóss, kom út fimmtudaginn 1. ágúst 1940. Í auglýs-
ingu var bókin nefnd Ljósvíkingurinn.
„Mesta listaverk sem samið
hefur verið í skáldsöguformi á
íslenska tungu heyrir maður
sagt, og ég fyrir mitt leyti held
að það sé hverju orði sannara,“
sagði Gunnar Benediktsson rit-
höfundur í Þjóðviljanum. Hann
líkti verkinu við söguljóð og
kvað Laxness gefa þjóðinni
„meiri fegurð, hreinni list en
nokkru sinni fyrr“.
Maður sem notaði dulnefnið
X skrifaði í Morgunblaðið um íslenskuna á Fegurð
himinsins og nefndi mörg dæmi um málfar sem
greinarhöfundur var ekki sáttur við. Hann sagði þó
að Laxness ritaði „svo liðugt að lesturinn er léttur“.
Sigurður Nordal prófessor sagði í Lesbók Morg-
unblaðsins að þetta væri fegursta og draumkennd-
asta bók skáldsins og ein hin sannasta. „Ég er stund-
um í vafa um hvort nokkur núlifandi
skáldsagnahöfundur sem ég þekki til hefur ríkari eða
fjölbreyttari hæfileika til brunns að bera.“
Hlöðver Sigurðsson skólastjóri sagði í Nýju dag-
blaði: „Þessi bók er lofgjörð um mannlega sál sem
skírist í deiglu reynslu og þjáninga, andar frá sér al-
úð og mildi og ljómar af fegurð.“
Í ritdómi í Tímariti Máls og menningar sagði
Kristinn E. Andrésson bókmenntafræðingur að Hall-
dór Kiljan Laxness væri „stærsta og vinsælasta
skáld þjóðarinnar“ og að bækur hans væru „það feg-
ursta sem nú er skrifað á íslensku“.
Sigurjón Jónsson læknir skrifaði grein í Lesbók
Morgunblaðsins til að mótmæla dómi Kristins og
„því fánýti lofsins sem loftungur Kiljans hlaða á hann
í tíma og ótíma“.
Á fertugsafmæli Halldórs, 1942, sagði Gunnar
Gunnarsson rithöfundur í Tímariti Máls og menning-
ar að Heimsljós væri viðburður, ekki aðeins í íslensk-
um bókmenntum heldur einnig í heimsbókmennt-
unum. Á sjötugsafmæli Halldórs sagði Erlendur
Jónsson bókmenntafræðingur í Morgunblaðinu að
með Heimsljósi hefði Halldór reist alþýðuskáldinu ís-
lenska „verðugan minnisvarða sem lengi mun
standa“.
6. september 1943
Íslandsklukkan
Íslandsklukkan, fyrsta bók af þremur sem nú eru
saman nefndar Íslandsklukkan, kom út mánudaginn
6. september 1943. Hún var auglýst sem sígilt lista-
verk og langbesta bók höfund-
arins. Á kápum allra þriggja
bóka Íslandsklukkunnar eru
málverk eftir Þorvald Skúlason
listmálara.
Vísir sagði að bókin væri
„söguróman, byggð á sannsögu-
legum viðburðum frá liðnum
öldum“ og að stíllinn væri ekki
síðri en á fyrri bókum höfundar.
Í ritdómi í sama blaði, sennilega
eftir Kristján Guðlaugsson rit-
stjóra, sagði: „Halldór Kiljan Laxness er djarfur og
gáfaður rithöfundur, gamansamur og fyndinn, þegar
því er að skipta.“
Halldór Pétursson rithöfundur sagði í Þjóðvilj-
anum að Íslandsklukkan væri þrauthugsaðasta og
samræmdasta listaverk skáldsins. „Snilld hennar
hefur orkað svo á mig að ég hef ekki getað einangrað
gallana.“
„Íslandsklukkan er, eins og öll mikil skáldverk,
sannmannleg og sanníslensk í senn,“ sagði Guð-
mundur G. Hagalín í Alþýðublaðinu og talaði um
„töfra hins fjölskrýdda máls, hins fagurkeralega stíls,
hinnar oft leiftrandi birtu sem varpað er yfir íslenska
náttúru og fjölmörg atriði mannlegra eiginda“.
„Ef nokkurt afrek tryggir sigurorð Íslands meðal
þjóðanna er það þessi bók,“ sagði Kristinn E. Andr-
ésson bókmenntafræðingur í Tímariti Máls og menn-
ingar og vildi líta á bókina sem tákn þess að Ísland
væri að rísa, frjálst og stolt, gegn erlendri áþján.
„Þegar ný skáldsaga kemur út eftir hann opnast nýr
heimur, töfraheimur, íslensku þjóðinni,“ sagði Krist-
inn.
„Um Íslandsklukkuna finnst mér fljótsagt að þar
er um að ræða athyglisverðasta bókmenntaviðburð
hér á landi um margra ára skeið,“ sagði Magnús Ás-
geirsson skáld í Helgafelli.
Snorri Hjartarson sagði í sama riti að bókin væri
hetjuhljómkviða um hinn ógleymanlega Jón Hregg-
viðsson. „Ef tilsvör hans sum eiga ekki eftir að verða
að orðskviðum, eins og tilsvörin í Njálu, þá er ég illa
svikinn.“
„Bókin er listaverk, hún er Íslendingasaga, hún er
einn steinninn í þá byggingu að endurreisa hið
sokkna Ísland á Íslandi sjálfu,“ sagði í Samtíðinni.
Sveinn Bergsveinsson íslenskufræðingur sagði í
Helgafelli að Íslandsklukkan væri listræn að formi
og stórfengleg að efni. Hann sagði að orð Halldórs
væru rödd Íslands.
„Efnið er píslarganga umkomulauss Íslendings
sem leitar réttlætis, en verður leitin löng og erfið,
eins og sú hin sama leit hefur orðið þjóð hans um liðn-
ar aldir,“ sagði Sveinn Sigurðsson ritstjóri í Eimreið-
inni.
Arnór Sigurjónsson skólastjóri og bóndi sagði í
Stíganda: „Þessi skáldsaga er framast allra skáld-
sagna höfundarins helguð listinni sjálfrar hennar
vegna, og hennar er auðveldast að njóta sem lista-
verks allra skáldsagna hans.“
Aldarfjórðungi síðar sagði Kristján Karlsson bók-
menntafræðingur í Morgunblaðinu að engin skáld-
saga Halldórs Laxness hefði fram til þess tíma hlotið
jafn ágætar viðtökur og Íslandsklukkan og að hún
hafi markað glögg skil í sagnalist hans.
Fyrsta bindi Íslandsklukkunnar var fyrsta bók
Halldórs sem Helgafell gaf út, en það var forlag
skáldsins í rúma fjóra áratugi, þar til Vaka-Helgafell
tók við.
Þegar Hagvangur spurði um bestu verk Halldórs
Laxness í skoðanakönnun árið 1992 nefndu flestir Ís-
landsklukkuna, síðan kom Salka Valka og Sjálfstætt
fólk var í þriðja sæti.
18. desember 1944
Hið ljósa man
Hið ljósa man, önnur bók Íslandsklukkunnar, kom
í bókaverslanir mánudaginn 18. desember 1944. Í
blaðafréttum var sagt að þessi skáldsaga hafi upp-
haflega átt að heita Inexorabilia
en af hagkvæmnisástæðum hafi
verið valinn annar titill. Í viðtali
í Þjóðviljanum sagði Halldór að
árið 1924 hefði Jón Helgason
prófessor bent sér á þetta efni,
„sögu Jóns Hreggviðssonar og
hans langa stríð gegn ranglæti
og réttlæti“. Halldór sagðist þó
hafa notað efnið frjálslega, eins
og höfundar Íslendingasagna.
Blöðin gátu þess að bókin hefði
verið skrifuð á Hótel Goðafossi á Akureyri.
Jens Benediktsson blaðamaður sagði í Morg-
unblaðinu að í bókinni væri sögð saga þeirrar konu
sem er aðalkvenhetja Íslandsklukkunnar og að bókin
væri „stórfenglegt minnismerki um formæður okk-
ar“. Jens spáði því að bókin yrði lesin og metin sem
dýrgripur af komandi kynslóðum.
„Honum hefur enn einu sinni tekist að móta hér
meistaraverk, sem mun verða þjóðinni hugljúfara en
flestar bækur þessa höfundur,“ sagði Kristján Guð-
laugsson ritstjóri Vísis. „Þetta er óðurinn um konuna
– einhver dýrlegasti óður sem kveðinn hefur verið
um íslenska konu.“ Ritdómnum lýkur á þessum orð-
um: „Hafi listin nokkru sinni verið tekin í þjónustu
lífsins er svo í þessari bók.“
„Þetta er ef til vill fallegasta bókin sem Halldór
Kiljan hefur skrifað,“ sagði Björn Sigfússon, síðar
háskólabókavörður, í Þjóðviljanum. „Listfengi
skáldsins í stíl hefur náð hámarki á sumum síðum
þessarar bókar.“
„Mikil og fögur ástarsaga, enda þótt minnsti hluti
bókarinnar fjalli um ástir,“ sagði Sveinn Berg-
sveinsson íslenskufræðingur í Helgafelli.
Í ritdómi í Samtíðinni sagði að Kiljan hefði með
þessum tveimur bókum Íslandsklukkunnar „brotið
nýjar leiðir í íslenskri skáldsagnagerð. Hann hefur
skapað nýjan stíl og endurvakið forna frásagn-
artækni.“ Síðar í dómnum sagði: „Bók þessi er
áhrifameiri og raunhæfari en Íslandsklukkan, enda
er sviðið þrengra og lesandinn á því hægara með að
fylgja skáldinu.“
14. júní 1946
Eldur í Kaupinhafn
Eldur í Kaupinhafn, þriðja og síðasta bók Íslands-
klukkunnar, kom í bókaverslanir föstudaginn 14. júní
1946. Í blaðafréttum kom fram að bókin hefði verið
skrifuð á Eyrarbakka og
Gljúfrasteini frá því í júní 1945
og fram í mars 1946.
Jens Benediktsson blaða-
maður sagði í Morgunblaðinu
að í bókinnni væri „þungur,
dramatískur stígandi frá fyrstu
til hinstu síðu, viðburðarásin
geysihröð og lifandi frásögnin
hnitmiðuð“. Jens sagði að með
ritverkinu í heild hefði „Halldór
Kiljan Laxness gefið þjóð sinni
verk sem Íslendingar munu lesa meðan íslensk tunga
er lærð á bók og íslenskt mál talað“.
„Óhætt er að fullyrða að íslenskir lesendur hafi
beðið þessarar bókar með meiri óþreyju en flestra
annarra frumsamdra bóka íslenskra um langt skeið,“
sagði Jakob Benediktsson, síðar orðabókarritstjóri, í
Þjóðviljanum. „Aldrei hefur H.K.L. beitt meiri töfrum
og tækni í stíl sínum en í þessu verki,“ sagði Jakob.
„Söguhetjurnar þrjár eru hver á sína vísu tákn ákveð-
inna einkenna, ákveðinna manngerða í frelsisbaráttu
kúgaðrar þjóðar, í senn rammíslenskar og algildar.“
Halldór Kristjánsson frá Kirkjubóli sagði í Tím-
anum: „Þetta rit í heild er svo sérstætt og merkilegt
listaverk að almennri bókmenningu fólks ætti að geta
verið gagn að hleypidómalausum umræðum um það.“
Hann sagði að mikil lífsspeki væri víða í verkinu, oft
lögð í örstuttar setningar. „Öndvegisrit, mikill skáld-
skapur, mikil sannindi,“ sagði Halldór frá Kirkjubóli.
„Veistu að Eldur í Kaupinhafn er kominn út? Þessi
óbreytta spurning manna á milli gefur til kynna
hvorki meira né minna en stærsta bókmenntaviðburð
ársins – og það þegar á öndverðu sumri,“ sagði
Sveinn Bergsveinsson íslenskufræðingur í Helgafelli
og fannst snilldarhandbragð á málfarinu: „Hér er
felld saman klassisk íslenska, fyrri alda mál, og kilj-
önsk fyndni í eina samsteypta stílheild.“
Peter Hallberg bókmenntafræðingur sagði í
Skírni: „Íslandsklukkan, Hið ljósa man og Eldur í
Kaupinhafn eru mikill viðburður í íslenskum bók-
menntum. Ég efast ekki um að þessi saga eigi eftir að
verða talin með öndvegisritum norrænna bókmennta
frá okkar öld.“
22. mars 1948
Atómstöðin
Atómstöðin, þessi „fyrsta Reykjavíkursaga sem
Kiljan skrifar,“ eins og Tíminn orðaði það, kom út að
morgni mánudagsins 22. mars 1948 en var uppseld
hjá forlaginu síðdegis. „Það
mun vera í fyrsta sinn hér á
landi að íslensk skáldsaga selst
upp sama daginn og hún kemur
út,“ sagði Þjóðviljinn. Bókin var
auglýst sem rammpólitísk saga
og óviðjafnanlega fagur skáld-
skapur. Síðar sagði Morg-
unblaðið frá því að áhuginn á
bókinni hefði verið svo mikill að
orðið hefði að loka prentsmiðj-
unni fyrir forvitnum mönnum.
Halldór tileinkar bókina Erlendi í Unuhúsi, sem lést
árið áður, „en honum á ég flest að þakka,“ sagði
skáldið. Ásgeir Júlíusson gerði kápu á þessa bók og
tvær aðrar, Brekkukotsannál og Paradísarheimt.
„Þessi bók er með einkennum mikils höfundar,“
sagði Halldór Kristjánsson frá Kirkjubóli í Tímanum
en hann taldi kreddur og kringilyrði til lýta. „Hér
hefur verið byggt listaverk.“
Kristján Albertsson rithöfundur sagði í Morg-
unblaðinu að það væri háðung að höfuðskáld „skuli
sjóða saman sögu sem að mjög miklu leyti er ekki
annað en ósvífinn og smekklaus lygaþvættingur“.
Síðar sagði Kristján að hann harmaði að skáldið
skyldi leyfa þýðingar á erlend mál.
Bjarni Benediktsson frá Hofteigi svaraði Kristjáni
í Þjóðviljanum og sagði að bókin tæki til meðferðar
sálarlíf og siðferði íslenskrar borgarastéttar.
„Misheppnuð bók og ekki samboðin höfundi sín-
um,“ sagði Steindór Steindórsson frá Hlöðum í Nýj-
um kvöldvökum.
Jakob Benediktsson sagði í ritdómi í Tímariti Máls
og menningar að flest blöð höfuðborgarinnar hefðu
kosið að þegja um bókina, þrátt fyrir það að hún hefði
verið „keypt og lesin meir en flestar aðrar bækur ís-
lenskar“. Jakob sagði að með bókinni hefði Halldór
„gert harðorðustu og afdráttarlausustu árás sína í
skáldsöguformi á hina svonefndu borgaralegu menn-
ingu“.
Hinn pólitíski boðskapur dró þann dilk á eftir sér
að mánuði eftir að bókin kom út var Halldór sviptur
listamannalaunum og var því mótmælt, meðal annars
af Stúdentaráði Háskóla Íslands.
10. október 1952
Heiman eg fór
Heiman eg fór, sjálfsmynd æskumanns, kom út
haustið 1952. Útgáfunnar er fyrst getið í blöðum
föstudaginn 10. október. Handritið hafði fundist í
Clairvaux-klaustri í Lúxemborg þar sem Halldór