Morgunblaðið - 05.05.2002, Blaðsíða 20

Köngulóarmaður-
inn spinnur sinn vef
Hasarblaðs-
myndin Spider-
Man frumsýnd
hérlendis um
helgina.
 HEIMILDAMYND Hrafnhild-
ar Gunnarsdóttur Hver hengir
upp þvottinn? Þvottur, stríð
og rafmagn í Beirút, sem
frumsýnd var hérlendis á ný-
legri heimildarmyndahátíð og
fékk góða dóma, var um síð-
ustu helgi sýnd á alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni í San
Francisco. Ítarlegt viðtal birtist
við hana af því tilefni í San
Francisco Chronicle og kemur
þar m.a. fram að Hrafnhildur,
sem starfar bæði á Íslandi og
vestra, er með þrjár nýjar
myndir í smíðum, Maids, sem er í fullri lengd og
fjallar um kenýska vinnukonu í Líbanon og rétt-
indabaráttu hennar, og svo tvær myndir um líf sam-
kynhneigðra á Íslandi, Svona fólk, sem fjallar um
sögu réttindabaráttu íslenskra homma og lesbía,
og Hrein og bein, sem afhjúpar sérstaklega vanda
samkynhneigðra ungmenna og viðleitni þeirra að
koma úr felum.
Þrjár nýjar heimilda-
myndir Hrafnhildar
Hrafnhildur
Gunnarsdóttir:
Tvær myndir um
samkynhneigða
á Íslandi.
 HIN heimsfræga breska
leikkona Julie Christie (Dr.
Zhivago, Don’t Look Now) fór
sem kunnugt er með eitt hlut-
verkanna í kvikmynd banda-
ríska leikstjórans Hals Hart-
ley, No Such Thing, sem að
stórum hluta var tekin hér-
lendis. Nú hefur Christie, sem
er 61 árs að aldri, skýrt op-
inberlega frá því að sú mynd
kunni að verða hennar síðasta.
Hún þjáist af sjaldgæfum sjúk-
dómi, svokölluðu sjálfsævisögulegu minnisleysi
(autobiographic amnesia), sem veldur því að hún
getur ekki munað hlutverk sín og gleymir setning-
unum jafnharðan. Sérfræðingar segja að sjúkdóm-
urinn stafi yfirleitt af súrefnisskorti, eins og við
drukknun, en ekki er vitað hver orsökin er nákvæm-
lega í tilfelli þessarar góðu leikkonu.
Verður Íslandsmynd Hartleys
síðasta hlutverk Julie Christie?
Julie Christie:
Leikferill í
gleymskunnar dá?
 LEIKSTJÓRINN E. Elias
Merhige vakti athygli á síðustu
kvikmyndahátíð í Reykjavík fyr-
ir mynd sína Í skugga vamp-
írunnar - Shadow Of the
Vampire. Hann er nú að hefjast
handa við nýja mynd, sem
nefnist Suspect Zero og fjallar
um leit að fjöldamorðingja. Það
hljómar ofur kunnuglega en
munurinn er sá að þessi fjölda-
morðingi einbeitir sér að því að
myrða aðra fjöldamorðingja! Aaron Eckhart (In
the Company Of Men, Erin Brockovich) mun leika
FBI-lögguna á slóð hans.
Merhige í skugga fjöldamorðingja
Aaron Eckhart:
FBI-löggan.
Í SAMSKIPTUM okkar hvertvið annað, og reyndar okkursjálf líka, er nauðsynlegt að
beita dómgreindinni; ella fer allt í
bál og brand. Og þess vegna er
heimurinn eins og hann er.
Það er auðvelt að vera vitur í
svona dálkum eða að minnsta
kosti spekingslegur. Það er erf-
iðara utan þeirra. Þetta Sjón-
arhorn átti ekki að byrja svona.
Ég hafði ætlað að skrifa um ís-
lensku heimildarmyndina Í skóm
drekans, hlakkaði til að fara á
frumsýninguna um síðustu helgi
og sjá hvað öll lætin snúast um.
En myndin var ekki sýnd og því
get ég ekki skrifað um hana. En
ég get skrifað um öll lætin, því að
þau virðast ekki snúast um mynd-
ina sjálfa, því hana hefur sem
næst enginn séð. Lætin virðast
snúast um dómgreindina í sam-
skiptum okkar hvert við annað.
Íslenskar heimildarmyndir
hafa lengst af fjallað um fugl á
þúfu, gömul prestssetur og liðna
búskaparhætti. Núna beina ís-
lenskar heimildarmyndir í aukn-
um mæli linsunni að umhverfi
sínu í samtímanum og, sem mestu
skiptir, fólkinu í þessu umhverfi.
Þetta er mikið fagnaðarefni og
kveikir nýja spennu í greininni.
En um leið afhjúpar þróunin ný
álitamál. Ekki hefur þurft að
spyrja fuglinn á þúfunni leyfis um
að fá að taka af honum mynd,
heldur ekki látna presta á göml-
um setrum eða ryðgaða traktora.
En ef ég beini linsu að þér að lesa
þennan pistil, vilt þú hugsanlega
hafa eitthvað að segja um það
hvort sú mynd verði birt op-
inberlega. Hefur þú rétt til þess?
Hef ég leyfi til að filma þig og tjá
mína sýn af þér við þá skuggalegu
iðju að lesa Morgunblaðið, hvort
heldur er gegnum eldhúsglugg-
ann þinn eða á opinberum stað
eins og kaffihúsi? Og get ég skip-
að myndinni af þér í það sam-
hengi sem ég kýs?
Svör við slíkum spurningum
liggja því miður ekki í augum
uppi. Aðalatriðið er þó eitt og
augljóst: Höfundur heimild-
armyndar þarf að beita dóm-
greindinni í samskiptum við
myndefni sitt, umfram allt þegar
það myndefni er lifandi fólk með
eigin réttindi. Þegar þetta meg-
inatriði er ljóst koma til athug-
unar önnur og erfiðari matsatriði.
Þarf til dæmis kvikmyndagerð-
armaður sem filmar glæpsamlegt
athæfi að biðja glæpamanninn
leyfis? Tæpast. Þannig mætti
áfram telja ýmis grá svæði í sam-
skiptum kvikmyndagerðarfólks
við myndefni sitt.
Fyrir nokkrum mánuðum var
sýnd hér í kvikmyndahúsum
heimildarmynd um íslenska
útihátíð, sem nefndist Eldborg og
var haldin í fyrra við miklar
hörmungar. Þessi mynd var því
miður ömurlegur samsetningur,
sem hvorki náði að gera skugga-
hliðum hátíðarinnar skil né held-
ur þeirri tónlist sem þar var flutt.
Hins vegar sýndi hún einfalda röð
af dauðadrukknum eða dópuðum
ungmennum sem glenntu sig,
geifluðu og öskruðu framan í
myndavélina. Voru þau spurð
leyfis? Það dreg ég stórlega í efa
og hafi þau verið spurð voru þau
ekki í neinu ástandi til að beita
dómgreind sinni. Og dómgreind
kvikmyndagerðarmannanna tal-
aði fyrir sig sjálf.
Nú má segja að myndefnið hafi
verið á opinberum stað, ekki inni
hjá sér í partíi, og að ekki hafi
myndavélin verið falin. En mynd-
in sjálf réttlætti ekki tökurnar;
hún gerði enga tilraun til að
greina eða gegnumlýsa viðfangs-
efni sitt með vitrænum, hvað þá
smekklegum, hætti. Dómgreind-
arleysið var jafnt, bæði fyrir
framan og aftan vélina.
Á nýlegri og athyglisverðri
evrópskri heimildarmyndahátíð
hérlendis var m.a. sýnd sænsk
mynd um dæmdan barnaníðing
úr stétt lögreglumanna eða öllu
heldur samskipti kvikmynda-
gerðarmannsins og hans. Þetta
var átakanleg mynd og veitti
sannarlega nærgöngula innsýn í
líf og hugarheim viðfangsefnisins.
Svo langt gekk höfundur mynd-
arinnar í að nálgast myndefni sitt
að hann endar upp í rúmi með því.
Þetta athæfi rökstyður hann og
réttlætir með því að í kynmökum
þeirra hafi afhjúpun viðfangsefn-
isins orðið alger. Það má til sanns
vegar færa, hversu ósmekklegt
sem það að öðru leyti kann að
vera. Aðalatriðið var þó þetta:
Myndefnið vissi allan tímann af
myndavélinni og virðist hafa sam-
þykkt nærveru hennar á jafn við-
kvæmum augnablikum og þessu.
Eftir stendur spurningin: Vissi
myndefnið um samhengið, sem
höfundur myndarinnar skipaði
því í? Þar virðist svarið vera nei-
kvætt. Höfundur myndarinnar
réð henni sjálfur og viðfangsefnið
varð að sætta sig við það úr því
hann hafði á annað borð sam-
þykkt að taka þátt í gerð hennar.
Hann hafði afsalað sér friðhelgi
síns einkalífs; tjáningarfrelsi höf-
undar stýrði útkomunni.
Vandamálið með myndina Í
skóm drekans stafar sjálfsagt
fyrst og fremst af því hversu mik-
ið nýmæli er að aðferð hennar
hérlendis og flokkast vonandi
sem bernskubrek greinarinnar.
Fyrir okkur sem erum ut-
anaðkomandi stendur deilan um
hvort myndefnið, – aðstandendur
Ungfrú Ísland.is og aðrir kepp-
endur en höfundurinn, – hafði af-
salað sér friðhelgi síns einkalífs.
Myndavélin virðist ekki hafa ver-
ið falin, a.m.k. ekki í flestum til-
vikum, en sú skýring höfundar
gagnvart myndefni sínu, að hún
hafi verið að gera „vídeódagbók“
getur tæpast talist fullnægjandi
þegar kemur að opinberri sýn-
ingu myndefnisins. Um allt þetta
og fleira til hafa deiluaðilar sagt
margt, sem erfitt virðist að fá
botn í.
En úr því sem komið var hefðu
bæði höfundur og myndefni mátt
beita dómgreindinni í sam-
skiptum sínum. Það eru mistök
hjá lögbannsbeiðendum að ætla
að hafa áhrif á höfundarverk
kvikmyndagerðarmanna. Það eru
mistök hjá framleiðendum mynd-
arinnar að neita að sýna hana
myndefni sínu nema með því skil-
yrði að það afsali sér ekki aðeins
friðhelgi einkalífsins heldur einn-
ig tjáningarfrelsinu. Það eru
einnig og enn meiri mistök að
neita að sýna hana dómstólnum
sem fjalla átti um lögbann. Þar
höfðu framleiðendur allt að vinna
og engu að tapa. Slík sýning felur
ekki í sér ritskoðun; hún hefði
hins vegar gert dómnum kleift að
meta réttmæti lögbanns á efnis-
legum forsendum.
Nú er Í skóm drekans í klóm
lagaklækjanna. Því hefði mátt
forða ef samskipti höfunda og
myndefnis hefðu notið dóm-
greindar og gagnkvæms skiln-
ings strax frá upphafi. Vonandi er
ekki of seint að hvoru tveggja
verði beitt til að losa myndina úr
þeim klóm. Persónuleg innsýn í
þátttöku í fegurðarsamkeppni er
fullkomlega verðugt og áhuga-
vert viðfangsefni heimild-
armyndar. Ef aðstandendum
keppninnar líkar ekki sú per-
sónulega sýn verður að hafa það,
svo lengi sem ekki er brotið á
rétti annarra þátttakenda. Þeir
fáu, sem séð hafa, virðast þeirrar
skoðunar að svo sé ekki. Og sé
svo ekki hlýtur tjáningarfrelsi
höfunda myndarinnar að verða
ofan á. Aðalatriðið er að sýna
myndina viðkomandi aðilum svo
úr þessu fáist skorið. Fyrir ut-
anaðkomandi bendir núverandi
staða milli deiluaðila því miður til
þess að báðir hafi eitthvað að fela.
Vonandi fær hin nýja bylgja ís-
lenskra heimildarmynda að
byggjast á reynslunni og mistök-
unum og bernskubrekunum.
Í klóm breka
Í skóm drekans: Þolir glansmyndin ekki nærskoðun?
„Góð dómgreind kemur með reynslunni og reynslan kemur með slæmri dóm-
greind,“ segir máltækið. Þannig myndum við færast nær fullkomnun smátt og
smátt ef ekki kæmi til hitt sannleikskornið: „Reynslan kennir manni að við-
urkenna mistök þegar maður hefur endurtekið þau.“
SJÓNARHORN
Árni Þórarinsson
FRIÐRIK Þór Friðriksson hef-
ur verið boðið að leikstýra
hluta kvikmyndar, sem gerð
verður í sumar til minningar
um pólska leikstjórann
Krzysztof Kieslowski. Myndin
verður í tíu sjálfstæðum hlut-
um, sem hver er tíu mínútur
að lengd, og munu jafnmargir
kunnir leikstjórar gera sinn
hluta. Þeirra á meðal eru And-
rei Konchalovski frá Rúss-
landi, Wim Wenders frá
Þýskalandi, Jim Sheridan frá
Írlandi og Agnieszka Holland
frá Póllandi. Aðalleikarar
verða ýmsir sem fóru með að-
alhlutverk í myndum Kies-
lowskis, eins og leikkonurnar
Juliette Binoche, Iréne Jacob
og Julie Delpy, sem lék í Hvít-
um og mun fara með aðal-
hlutverkið í hluta
Friðriks Þórs.
Leikstjórarnir tíu
hafa frjálsar hendur
um efni og efnistök
í sínum hlutum
myndarinnar, sem
allir skulu þó með
einhverjum hætti
vera hylling til
Kieslowskis og
verka hans. Friðrik
Þór segir í samtali
við Morgunblaðið
að sinn þáttur fjalli
um konu af frönskum uppruna
(Delpy), sem kemur til Íslands
að vitja ættingja sinna á
Austfjörðum þar sem franskir
fiskimenn sóttu sjóinn. Þau
Delpy og Friðrik Þór hittust
nýlega í Hollywood til að ræða
verkefnið, sem gert er fyrir
bandarískt fjármagn af fram-
leiðandanum Grazka Taylor,
en hún er frá Póllandi eins og
Kieslowski. „Julie Delpy er
frábær leikkona, sem þar fyrir
utan er ættuð frá Bretagne
eins og flestir
frönsku fiskimann-
anna hér við land
og er gædd yf-
irnáttúrulegum
hæfileikum. Allt
þetta hentar hlut-
verkinu vel,“ segir
Friðrik. Tökur verða
í sumar og mun þá
Julie Delpy koma
hingað til lands.
Hún er rúmlega þrí-
tug, hóf kvik-
myndaleik hjá
Jean-Luc Godard
en er nú í fremstu röð evr-
ópskra leikkvenna, auk þess
að hafa leikið í Bandaríkjunum
og leikstýrt nokkrum mynd-
um sjálf. Þess má geta að
tónskáld Kieslowskis, Zbign-
iew Preisner, mun semja tón-
list við þessa mynd.
Verkefnið er sett á lagg-
irnar, sem fyrr segir, til að
minnast meistara Kieslowsk-
is, sem lést fyrir sex árum,
aðeins 55 ára að aldri. Friðrik
Þór segir að aðdragandi þess
að honum hafi verið boðin
þátttaka sé að hann hafi sent
Kieslowski tileinkun í einu at-
riða Barna náttúrunnar.
„Þetta er afar ánægjulegt
verkefni því ég bar mikla virð-
ingu fyrir Kieslowski og fæ
hér að senda honum þennan
virðingarvott. Minn hluti
myndarinnar heitir DeCode og
það gleður mig sérstaklega að
alþingismenn hugsi sér núna
að styrkja hann með ríkis-
ábyrgð!“
Friðrik Þór leikstýrir hluta myndar til heiðurs Kieslowski
Julie Delpy leikur á Íslandi í sumar
Julie Delpy: Ættingja
á Íslandi vitjað.
Friðrik Þór: Hylling
til meistarans.
Í hasarmyndinni
Windtalkers,
sem hér verður
sýnd innan fárra
vikna, er leik-
stjórn í höndum
Johns Woo, sem
leikstýrði m.a.
Mission Imp-
ossible 2, en
sögusviðið er
seinni heims-
styrjöldin og
sannsögulegir atburðir er gerðust
þá. Í helstu hlutverkum eru:
Nicholas Cage, Adam Beach,
Christian Slater og Svíinn Peter
Stormare. Bandaríkjamenn not-
uðu svokallað Navajo-dulmál í
seinni heimsstyrjöldinni og kunnu
engar aðrar þjóðir heims að ráða í
það. Af þeim sökum þurfti að
passa sérlega vel upp á það að sá
sem kunni dulmálið myndi ekki
falla lifandi í hendur óvinanna.
Hollusta við þjóð
eða vin
Nicolas Cage:
Handan víglín-
unnar.