Morgunblaðið - 11.05.2002, Blaðsíða 30

HEILSA
30 LAUGARDAGUR 11. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
www.sagamedica.com
eykur orku, þrek og
vellíðan
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
|

Y
D
D
A

N
M
0
6
1
3
4
/s
ia
.i
s
Angelica
Angelica fæst í apótekum,
heilsuvörubúðum
og heilsuhornum matvöruverslana.
Jón Gíslason, Borgarfirði:
„Ég hef átt við veikindi að stríða. Mér
hefur aukist kraftur eftir að ég fór að
taka Angelicu. Nú er ég hressari, mér
líður mun betur og er miklu meira á
ferðinni en áður.“
Vandamál mitt er að ég hef lengi átt við áfeng-
isvandamál að stríða og hef reynt að nýta mér
AA-samtökin og tólf-sporakerfið til þess að sigrast
á þessu vandamáli mínu. Mér finnst ég alls ekki
finna mig með þessari aðferð og vil ekki tala um
vandamál mitt sem sjúkdóm. Margir í kringum
mig segja mig þá vera á fallbraut og í afneitun.
Er þetta virkilega eina aðferðin sem hægt er að
nota til að takast á við áfengis- og vímuefna-
vandamál?
SVAR Það eru sennilega margir semmyndu fullyrða að sjúkdómsnálg-
unin og tólf-sporakerfið sé eina meðferð-
arkerfið sem virkar þegar takast skal á við
áfengis- og vímuefnavanda og sú trú hefur í
raun verið „matreidd“ ofan í okkur Íslendinga
mjög lengi. Það sem erfðafræðilega sjúk-
dómsnálgunin virðist oft gera er að þróa hjálp-
arleysi hjá einstaklingi, að hann sem ein-
staklingur geti ekki hjálpað sér sjálfur, hann sé
einfaldlega með ólæknandi sjúkdóm sem ekki
er hægt að lækna, aðeins hægt að halda niðri.
Það sem mikilvægara er, til að árangur náist, er
að líta ekki á vímuefnavandann sem erfðafræði-
legan sjúkdóm heldur vandamál sem ein-
staklingur hefur þróað með sér, af þeim sökum
að á einhverjum tímapunkti í lífinu verða vímu-
gjafar tæki til að takast á við erfiðar tilfinn-
ingar og vanlíðan. Fyrir suma getur vímu-
efnaneyslan verið mjög ánægjuleg og
skemmtileg til að byrja með, en þróast síðar út í
hegðun sem er orðin mjög fastmótuð og erfitt
er að losna undan, þrátt fyrir að neyslunni fylgi
mun fleiri gallar en kostir og að um vandamál
sé að ræða.
Ég hef unnið töluvert með fólki sem átt hefur
við vímuefnavandamál að stríða og eins og
margir aðrir sálfræðingar hef ég notað margar
aðrar nálganir, sem hafa verið að gefa góða
raun. Ein þeirra hefur verið nefnd hvatning-
arviðtal (Motivational Interviewing). Það bygg-
ir í stuttu máli á að nota mismunandi meðferð-
artækni eftir því hvar einstaklingurinn er
staddur gagnvart vandamáli sínu: T.d. hvort
einstaklingurinn sé ekki farinn að gera sér
grein fyrir að hann eigi við vandamál að stríða;
sé tvístígandi um hvort hann vilji breyta; sé
orðinn tilbúinn til að framkvæma og velja með-
ferðarleið; eða hvort hann sé að vinna með það
að viðhalda árangri, eftir að hafa tekist að ná
stjórn á vímuefnavandamáli sínu, og forðast
bakslag og að vinna úr bakslagi ef það á sér
stað. Vörn einstaklings í meðferð tel ég ekki
vera vandamál skjólstæðingsins heldur er þá
frekar um að ræða að meðferðaraðili sé að nota
ranga aðferð, sem ekki hentar viðkomandi ein-
staklingi, og það á alls ekki að nota þrýsting til
að fá einstakling til að „viðurkenna vandann“,
eins og algengt er að notað sé í áfeng-
ismeðferðum hér á landi, heldur á að nota sam-
vinnu við einstaklinginn og góða meðferð-
artækni.
Þar að auki hef ég mikið notað hugræna at-
ferlismeðferð við vímuefnavandamálum, sem er
talin mjög góð og hnitmiðuð meðferðarnálgun
við vandamálum af þessu tagi. Þessi meðferð-
arnálgun vinnur t.d. með það að skoða að-
stæður sem kveikja á neyslutengdum hugs-
unum sem síðan kveikir löngun (fíkn). Því er
mjög mikilvægt og áhrifaríkt að vinna kerf-
isbundið með hugsanir, langanir (fíknir) og
hugmyndir einstaklingsins um neyslu sína. Það
er nefnilega hægt að styrkja einstakling í að
byggja upp tækni til að svara hugsunum sínum
og breyta óraunhæfum hugmyndum sínum um
neysluna, sem viðheldur óbreyttu ástandi.
Þetta eru oft hugmyndir og hugsanir um kosti
og galla neyslunnar, sem einstaklingur hefur
þróað með sér í sjálfri neyslunni, sjálfan sig,
getu sína til að takast á við erfiðleika og breyta
lífsmynstri sínu og hvernig lífið yrði án neyslu.
Einnig hefur verið þróuð aðferð, útfrá kenn-
ingum um hugræna atferlismeðferð, sem mik-
ilvægt er að vinna með til að viðhalda góðum ár-
angri vímuefnameðferðar, og það er svokölluð
bakslagsvörn (relapse prevention). Í bak-
slagsvörn er unnið með að koma í veg fyrir bak-
slag og bregðast rétt við ef bakslag á sér stað.
Þetta er t.d. gert með því að finna aðstæður og
tíma þar sem löngun kemur helst fram, skjól-
stæðingurinn lærir aðferðir til að átta sig fyrr á
löngunartilfinningunni (fíkninni) en áður og
þekkja hugsanir sem auka löngunina og „gefa
leyfi“ fyrir því að neysla eigi sér stað. Það er
líka mikilvægt að temja sér tækni sem hægt er
að nota þegar löngun (fíkn) verður það mikil að
hætta er á bakslagi.
Að lokum má nefna, að þegar unnið er með
fólk í vímuefnavanda er alls ekki nóg að vinna
með neysluna eina og sér heldur er líka mjög
mikilvægt að vinna með önnur vandamál, sem
oft eru orsakir neyslunnar hjá fólki, sem og
vandamál sem hafa þróast, sem afleiðing af
neyslunni. Að vinna með þessi vandamál er oft
lykillinn að því að einstaklingur nái að höndla
lífið án vímunnar.
Hér hef ég stiklað á stóru yfir aðrar meðferð-
arleiðir sem gefa árangur í meðferð á vímu-
efnavandamálum og í þeirri umræðu studdist
ég aðallega við þær meðferðarleiðir sem hafa
reynst mér góð og árangursrík tæki í meðferð
með mína skjólstæðinga. Þó ber að nefna að
fólk getur nýtt sér þær meðferðaleiðir, sem ég
hef bent hér á, samhliða AA-starfi. Ekki er um
annaðhvort eða meðferðir að ræða. Það er auk
þess mikilvægt að skoða vandamál hvers og
eins fyrir sig og vinna í sameiningu að því að
finna þá aðferð og meðferð sem hentar hverjum
einstaklingi fyrir sig, hverju sinni, miðað við
hans vandamál, félagsstöðu og persónuleika.
Gangi þér vel
Meðferðir við vímuefnavanda
eftir Björn Harðarson
Það er auk þess mikilvægt
að skoða vandamál hvers
og eins fyrir sig og vinna í
sameiningu að því að finna
þá aðferð og meðferð sem
hentar hverjum einstaklingi
fyrir sig, hverju sinni, miðað
við hans vandamál, fé-
lagsstöðu og persónuleika.
...........................................................
persona@persona.is
Höfundur er sálfræðingur hjá námsráðgjöf HÍ
og rekur eigin stofu.
Lesendur Morg-
unblaðsins geta
komið spurn-
ingum varðandi
sálfræði-, fé-
lagsleg og vinnu-
tengd málefni til sérfræðinga
á vegum persona.is. Senda
skal tölvupóst á persona@per-
sona.is og verður svarið jafn-
framt birt á persona.is.
MISRÉTTI í samningum um al-
þjóðleg mannréttindi hefur verið
skilgreint sem hvers kyns aðgrein-
ing, útilokun, takmörkun eða for-
gangur sem byggist á félagslegri
stöðu, einkennum eða uppruna og
hefur það markmið eða þau áhrif að
koma í veg fyrir eða hamla að ein-
staklingar fái viðurkennd, geti notið
eða framfylgt mannréttindum sínum
og aðgengi að öllum sviðum samfélagsins á jafnréttisgrundvelli. For-
dómar byggðir á staðalmyndum um hópa fólks sem hafa einhver sameig-
inleg einkenni, t.d. etnískan uppruna, útlit, fötlun eða kynhneigð, leiða
oft til mismununar sem takmarkar tækifæri einstaklinganna til þátttöku
í samfélaginu og gerir það að verkum að þeir sem fyrir mismununinni
verða njóta ekki mannréttinda.
Fordómar eru særandi því þeir ræna fólk möguleika á að sýna hvert
það raunverulega er. Dæmi um þetta er þegar einstaklingur sækir um
vinnu og atvinnurekandinn dæmir hann eftir einhverjum ákveðnum ein-
kennum og þeirri staðalmynd sem hann hefur gert sér um fólk með
þessi einkenni. Þannig eru fordómar og mismunun tvær hliðar á sama
peningnum því sá sem hefur fordómana lætur þá hafa áhrif á hegðun
sína og hefur vald til að taka ákvarðanir samkvæmt því.
Þar sem fordómar stoppa yfirleitt ekki í höfðinu á fólki heldur hafa
áhrif á hegðun þess eru fordómar rótin að einstaklingsbundnum til-
fellum misréttis og hafa margvísleg áhrif á líf og líðan þess sem fyrir
fordómunum verður. Birtingarmyndir fordóma eru margvíslegar, dóna-
leg framkoma, lítilsvirðing, félagsleg útilokun eða lögbundið misrétti.
Það má segja að dónaleg framkoma við einstakling og lögbundið mis-
rétti séu ólíkar birtingarmyndir sem þó eru sprottnar af sama meiði,
þ.e. fordómum.
Því fylgir gífurleg vanlíðan að verða fyrir mismunun af hvaða tagi
sem er, jafnvel á hverjum einasta degi og þannig hafa fordómar áhrif á
andlega og líkamlega líðan þeirra sem fyrir þeim verða og hafa afger-
andi áhrif á stöðu þeirra í samfélaginu og afkomu þeirra í lífinu. Í hvert
skipti sem einhver telur sig vita hvernig persónuleiki einhvers ein-
staklings er, sem hann þekkir ekki, er um fordóma að ræða. Að taka
ákvarðanir byggðar á fordómum er þáttur í því að koma í veg fyrir að
sá sem fyrir fordómunum verður njóti félagslegs réttlætis.
Bjarney Friðriksdóttir framkvæmdastjóri Alþjóðahússins.
 Vitundarvakning Landlæknisembættisins og Geðræktar um fordóma í sam-
starfi við: Alþjóðahúsið, Félag eldri borgara, Félagsþjónustuna í Reykjavík,
Heilsueflingu í skólum, Hitt húsið, Jafnréttisnefnd og Stúdentaráð Háskóla Ís-
lands, Miðborgarstarf KFUM og K og Þjóðkirkjunnar.
Heilsan í brennidepli
Tvær hliðar
á sama
peningnum
ÍSLENSKUM konum, sem eru í
kjörþyngd við þungun, er óhætt að
þyngjast um allt að 18 kg á með-
göngu. Hæfileg þyngdaraukning ís-
lenskra kvenna er 11,5 til 16 kg en há-
vaxnar konur geta óhræddar þyngst
um 18 kíló.
Þetta kemur fram í nýlegri rann-
sókn dr. Ingu Þórsdóttur, og fleiri,
sem birtist í maíhefti bandaríska
læknatímaritsins Obstetrics &
Gynecology (vol.99, no.5, part 1).
„Líkur á að þungaðar konur fái
fylgikvilla eins og fóstureitrun, háan
blóðþrýsting og sykursýki á með-
göngu, byrja að aukast eftir 18 kílóa
þyngdaraukningu hjá konum sem
voru í kjörþyngd fyrir þungun,“ segir
Inga Þórsdóttir, prófessor í næring-
arfræði við Raunvísindadeild Háskóla
Íslands og forstöðumaður næringar-
stofu Landspítala Háskólasjúkra-
húss, í samtali við Morgunblaðið.
„Þetta þýðir að ráðleggingar um
þyngdaraukningu geta verið rýmri en
áður hefur verið talið og styðja nið-
urstöður okkar þau ráð sem banda-
rísku læknasamtökin gáfu út fyrir
nokkru, 11,5–16 kíló, jafnvel að efri
mörk þyngdaraukningarinnar geti
verið svolítið hærri eða 18 kíló. Æski-
leg þyngdaraukning á meðgöngu fyr-
ir konur sem eru ekki of léttar eða of
þungar fyrir þungun er þá 11,5–18
kíló. Íslenskar konur þurfa hvorki að
óttast um heilsu sína né barnsins
þyngist þær um allt að 18 kílóum. Lík-
urnar á meðgöngukvillum aukast
ekki fyrr en eftir það,“ segir Inga.
Fyrri rannsóknir Ingu og sam-
starfsmanna sýndu að konur sem eru
í kjörþyngd fyrir þungun geta þyngst
yfir 20 kíló án þess að líkur á offitu
síðar aukist. Með þá vitneskju var
nauðsynlegt að rannsaka aðra kvilla
sem taldir eru tengjast mikilli þyngd-
araukningu á meðgöngu.
Rannsókn Ingu tók til 615 ís-
lenskra kvenna sem voru í kjörþyngd
við þungun. Meðalþyngdaraukning
þeirra á meðgöngu var 16,8 kg. Áð-
urnefndir fylgikvillar voru fæstir í
hópi þeirra kvenna sem þyngdust á
milli 11,5 og 16 kg, en líkur á þessum
kvillum jukust meðal kvenna sem
þyngdust um meira en 18 kg.
Ofuráhersla á vigtina
„Ástæðan fyrir því að við skoðuð-
um þetta samband á milli þyngdar-
aukningar á meðgöngu og fylgikvilla
er sú að íslenskar konur voru að
þyngjast mun meira en ráðlagt hafði
verið um árabil, sem var 12,5 kíló. Það
er mjög alvarlegt og því þurfti að
rannsaka hvort þyngdaraukningin
væri hættuleg og hvaða ráðleggingar
væru í samræmi við góða heislu móð-
ur og barns. Þetta þarfnaðist nánari
athugana, meðal annars svo konur
sem þyngdust meira en ráðlagt hafði
verið yrðu ekki hræddar að óþörfu.
Við vildum líka koma í veg fyrir þá of-
uráherslu sem lögð er á þyngd
kvenna, en konur eiga alls ekki að
halda í við sig á meðgöngu vegna þess
að ef þyngdaraukning er lítil á með-
göngu, undir 11,5 kíló, þá aukast líkur
á að börn fæðist smá, en það getur
haft áhrif á heilsu þeirra síðar á lífs-
leiðinni,“ segir Inga og áréttar að í
þessu sambandi er verið að tala um
fulla meðgöngu, ekki fyrirbura.
Í rannsókninni fannst eingöngu
samband á milli óhóflegrar þyngdar-
aukningar og fylgikvilla á meðgöngu,
eins og háþrýstings, en ekki fannst
samband við erfiðleika í fæðingu, eins
og því að taka þyrfti börn með sog-
klukku, töngum eða keisaraskurði.
Inga segir að íslenskar konur séu ein-
faldlega það stórar eða hávaxnar að
þær eigi auðvelt með að fæða þau
stóru börn sem hér fæðast, en íslensk-
ir nýburar eru þeir næststærstu í
heiminum, á eftir færeyskum nýbur-
um. „Með rannsókninni erum við að
sýna að eðlileg og heilbrigð þyngdar-
aukning á meðgöngu er mun rýmri en
áður hefur verið talið,“ segir Inga.
Allt að 18 kg þyngdaraukn-
ing á meðgöngu eðlileg
Íslenskar konur geta verið
áhyggjulausar þó að þær þyng-
ist um allt að 18 kg á fullri með-
göngu, samkvæmt nýrri rann-
sókn dr. Ingu Þórsdóttur.