Morgunblaðið - 11.05.2002, Qupperneq 34

MENNTUN
34 LAUGARDAGUR 11. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐUR um að hið op-inbera veiti of litlu fé tilgrunnrannsókna, eðaþeirra rannsókna sem
hafa ekki augljóst fyrirfram gildi og
eru oftast stundaðar innan háskóla,
hafa staðið yfir í áratugi, eða a.m.k.
frá árinu 1987: „Grunnrannsóknir á
Íslandi eru í algeru svelti og stund-
aðar af vanefnum, “ sagði Guðmund-
ur Eggertsson prófessor í sameinda-
líffræði þá. Í nýrri ársskýrslu
Rannsóknarráðs Íslands er m.a.
fjallað um grunnrannsóknir: „Tölu-
verðar áherslubreytingar [...] á
markmiðum með rannsóknum og
þróun á milli áranna 1977 og 1999.
Áberandi lækkun er á hlut rann-
sókna í þágu landbúnaðar og orku-
mála af heildarútgjöldum. Mest
aukning er á rannsóknum á sviði
heilbrigðismála eða úr 3,7% af heild-
inni árið 1977 í tæplega 25% árið
1999. Þá má einnig sjá aukningu á
rannsóknum á sviði upplýsinga-
tækni. Þá má geta þess að hlutfall
grunnrannsókna af heildarútgjöld-
um hefur lækkað úr 30% í tæp 18%.
Á það skal þó bent að skilgreiningin
á mun milli grunnrannsókna og hag-
nýtra orkar tvímælis, ekki síst á sviði
heilbrigðisrannsókna (líf-og læknis-
fræði).“ (bls. 22-23).
Í skýrslunni Grunnvísindi á Ís-
landi, skipulag og árangur, skrifaði
Inga Dóra Sigfúsdóttir félagsfræð-
ingur: „Þá er fjárskortur til grunn-
vísindastarfsins einn helsti veikleiki
íslensks vísindastarfs að mati þeirra
vísindamanna sem rætt var við, tal-
inn hefta sköpunarmátt og koma í
veg fyrir að eldmóður ungra vísinda-
manna sé nýttur til fulls.“ ( bls. 91).
Og aukin útgjöld til R&Þ virðast
þannig ekki skila sér til eflingar
grunnrannsókna. Ástæðan gæti ver-
ið sú að atvinnufyrirtækin eru í
auknum mæli farin að fjármagna
rannsókna- og þróunarstarf og þau
sjá sér frekar hag í því að fjármagna
hagnýtar rannsóknir og þróunar-
starfsemi heldur en grunnrannsókn-
ir.“ (Inga Dóra, bls. 48).
Sjóðir sem akademískir vísinda-
menn hafa helst leitað í innanlands
árin 1995-1999 eru Vísindasjóður
Rannís og Rannsóknasjóður HÍ.
Meðalstyrkur úr Vísindasjóði var ár-
ið 1999, tæplega 800 þús. fyrir ný
verkefni og tæp milljón fyrir fram-
haldsverkefni. Vilhjálmur Lúðvíks-
son framkvæmdastjóri RANNÍS
sagði nýlega „Því miður fer áhrifa-
máttur sjóða Rannsóknarráðs nú ört
þverrandi sem hlutfall af heildar-
umsvifum rannsókna hér á landi.
Jafnframt rýrnar kaupmáttur þeirra
og það verða æ færri mannmánuðir í
rannsóknum sem þeir geta greitt
fyrir.“ (Mbl, 25.01.02).
Ný skýrsla OECD
Ef sjónum er beint að fjármögnun
til rannsókna og þróunar í náttúru-
vísindum og læknavísindum innan
Háskóla Íslands frá árinu 1995–
1999, kemur í ljós að úr þeim hefur
dregið. Læknavísindin fengu árið
1999 aðeins helming þess sem var til
ráðstöfunar árið 1995, þrátt fyrir að
meira fé hafi verið veitt til rann-
sókna á Íslandi í heild. Steindór J.
Erlingsson vísindasagnfræðingur
hefur undanfarið skoðað þetta sér-
staklega í ljósi nýrra heimilda um
rannsóknir, eins og OECD – Basic
Science and Technology Statistics
frá því í apríl 2002, og staðfesta þær
heimildir þessa stöðu í akademískum
rannsóknum.
Steindór stundar nú doktorsnám
við Háskólann í Manchester í Eng-
landi, og er m.a. að greina deilur á
þriðja áratug tuttugustu aldar í
Bretlandi um vísindapólitík. „Þá eins
og nú var deilt út frá greinarmun-
inum á iðnaðarvísindum og frjálsum
vísindum [grunnsvísindi]. Mér finnst
vera ákveðinn samhljómur milli
þessara deilna þá og þeirra sem nú
eru hér á landi í lífvísindum,“ segir
Steindór.
„Nýjustu tölurnar sem liggja fyrir
spanna tímabilið 1995–1999 og því
ber að kanna hvaða þróun hafi átt
sér stað á þessum árum,“ segir hann.
„Framlag ríkisins hefur vissulega
aukist, en hlutfall náttúruvísinda
fellur þrátt fyrir það um 20% og
læknavísinda um 50%.“ (sjá töflu).
Ástæðuna telur Steindór liggja í
vísindapólitíkinni sem knýi á um og
styðji hagnýtar rannsóknir einkafyr-
irtækja fremur en frjálsar rannsókn-
ir Háskólans. Munurinn er m.a. sá að
akademískar rannsóknir fara í gegn-
um alþjóðlegt jafningjamat, til dæm-
is með ritrýndum birtingum í tíma-
ritum. Það á hinsvegar ekki við um
iðnaðarrannsóknir.
Meira til einkafyrirtækja
Stefnan undanfarinn áratug í vís-
indapólitíkinni hefur verið á kostnað
Háskólans eftir heimildum OECD
og Rannsóknaráðs Íslands að dæma.
Samkvæmt skýrslu OECD – Bas-
ic Science and Technology Statistics
frá því í apríl 2002, hefur heildar-
framlag íslenska ríkisins til háskóla
vaxið á árunum 1995–1999, en á
sama tíma hefur hlutfall raunvísinda
lækkað, og læknavísinda um helm-
ing. Þess má einnig geta að tækja-
kaup í raun- og læknavísindum eru
afar fjárfrek og er framlag ríkisins
til tækjakaupa árið 1999 minna en
árið 1995. Umsóknum á sviði líf- og
læknisfræði hefur ef til vill ekki
fjölgað mikið, en upphæðir í um-
sóknum hafa hækkað vegna stórauk-
ins kostnaðar við rannsóknir í líf- og
læknisfræði á síðustu árum. Sam-
keppni ríkir einnig milli háskóla í
þessum efnum og þurfa þær því oft-
ast að ganga hratt fyrir sig (hver er
fyrst(ur) að birta grein um niður-
stöðurnar?). Nauðsynlegt er af þeim
sökum að geta keypt nýjustu efni og
aðföng til að framkvæma tilraunirn-
ar. Þessi vísindi eru því mjög kostn-
aðarsöm, en í skýrslum OECD og
RANNÍS kemur fram að akademísk
vísindi auki hagvöxt meðal þjóða.
Eftir tölum að dæma, sem finna
má á heimasíðu Rannsóknarráðs Ís-
lands (www.rannis.is), fer sífellt
stærri hluti heildarfjárveitinga til
rannsókna og þróunar í náttúruvís-
indum á Íslandi til einkafyrirtækja
eða 45% árið 1999, en á sama tíma
fékk Háskólinn aðeins 27%. Einnig
kemur þar fram að hlutfall heildar-
framlags til náttúruvísinda hefur
lækkað á 10. áratugnum í saman-
burði við framlagið á 9. áratugnum.
Menntun í raunvísindum
Fjöldi menntaðra í raunvísindum í
OECD löndunum, á hverja 100 þús-
und, á aldursbilinu 25–34 ára, er
sýndur á heimasíðu OECD (http://
www.oecd.org/oecd/pages/home/
displaygeneral/0,3380,EN-docu-
ment-4-nodirectorate-no-27-22129-
4,00.html) og þar eru Íslendingar í
16 sæti. „Það er því mýta að hér sé
mikið af menntuðu fólki í raunvís-
indum, enda er sífellt verið að skera
niður framlög til rannsókna innan
HÍ, en menn eru almennt sammála
um að grunnrannsóknir séu for-
senda alvöru kennslu á háskóla-
stigi,“ segir Steindór J. Erlingsson.
Í ársskýrlsu Rannís kemur þó
fram að flestar nýjar íslenskar dokt-
orsgráður eru á sviði náttúruvísinda
eða 135, en heilbrigðisvísindi og fé-
lagsvísindi eru með um 90 útskrifaða
doktora hvor grein. Tæplega þrír af
hverjum fjórum útskrifuðum doktor-
um eru karlmenn, en á það skal bent
að árið 2000 er fyrsta árið sem fleiri
konur en karlar ávinna sér doktors-
gráðu. (bls. 24). Þessi menntun er því
vissulega að vinna á.
Heimildir sem hér er vitnað í
spanna árin 1995–1999, og enn er
ekki hægt að segja til um áhrif nýs
rannsóknasamnings ríkisins við Há-
skóla Íslands (www.hi.is) eða hvaða
áhrif þrjú ný frumvörp um vísinda-
sjóði og ráð hafi að segja. Erfitt er að
meta það fyrr en eftir nokkur ár, en
samkvæmt nýju frumvörpunum
verður hlutur stjórnmálamanna
stórefldur í stefnumótun í málefnum
rannsókna og þróunar. RANNÍS
verður að þjónustumiðstöð vísinda
og rannsókna.
TENGLAR
..............................................
www.rannis.is
http://www.oecd.org/oecd/pages/
home/displaygeneral/0,3380,EN-
document-4-nodirectorate-no-27-
22129-4,00.html
Vísindi/ Akademísk vísindi (óháð iðnaði) hafa verið í deiglunni undanfarin ár sökum þess að fjármagn hefur skort
í þau. Ný skýrsla OCED sýnir að verulega hefur dregið úr fjármagni til náttúruvísinda og læknavísinda á Íslandi.
Gunnar Hersveinn skoðaði nokkrar heimildir sem spanna árin 1995–1999 og ræddi við vísindasagnfræðing.
Frjálsar
rannsóknir
enn í vörn
 Helmingi minna fé til læknavísinda
árið 1999 en árið 1995
 Minna fjármagn til akademískra
náttúruvísinda en áður
guhe@mbl.is


              


  
  


 
 


  

 


















 

   

 

    








 






   


     

 
 

 
  


 
   


  
 






  

 
    


 

 
 

 
  


 



 

Morgunblaðið/Ásdís
Tilraunaglasið táknar forsendu allra vísinda, hvort sem þau eru á vegum einkafyrirtækja eða háskóla.


    
 


    

   !"#$

$
%&&&$
%''('''

! "
#$%&

&  !  #!$

%&
' ( )* +# ()*&
,"-./
0"123
0".,-
0".04
0"454
0"/35
0",4-
0"-52
0"-,5
512
2/3
113
153
13-
14/
.10
.-.
320