Morgunblaðið - 11.05.2002, Side 46
UMRÆÐAN
46 LAUGARDAGUR 11. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ MUN eigandi
skipsins Íslendings
neyðast til að selja það
vegna skulda. Skipið
er að flestra mati stór-
fallegur gripur og sýn-
ir vel þessi merkilegu
skip, sem menn fóru á
víða um höf og eftir
stórfljótum Evrópu á
víkingaöld og fluttu
landnámsmenn út
hingað. Það var minn-
isstætt að sjá þetta
skip verða smám sam-
an til, hvernig kjölur
var lagður, borð
höggvin, byrðingur
seymdur og bönd felld að byrðingi.
Haft er eftir Norðmanni einum, sem
þekkir vel þessa gerð víkingaskipa,
að þetta sé vandaðasta nýsmíði slíks
skips, sem nú sé til. Smíði tréskipa
er nú að líða undir lok og senn mun
þetta forna handverk verða gleymt.
Ekki fer hjá því, að svo vönduð
smíði kosti mikið fé, en áætlanir um
notkun skipsins og tekjur af því
hafa brugðizt.
Árið 1974, er Íslendingar minnt-
ust 11 alda byggðar í landinu, sigldu
menn frá Noregi út hingað á tveim-
ur tréskipum, nýsmíðuðum eftir
fornlegum fiskibátum, sem notaðir
voru við Lófót allt fram á 20. öld, og
nefndir voru Norðurlandsbátar.
Þeim var siglt eins og víkingaskip-
unum fornu, enda seglabúnaður lík-
ur. Annað skipið var svo gefið Reyk-
víkingum en hitt norður í
Þingeyjarsýslu. Það mun hafa verið
vilji gefenda, að skipin yrðu notuð
hér og siglt, helzt með íslenzkt
æskufólk, yrðu þannig notuð út en
síður aðeins varð-
veizlugripir. Minna
varð þó úr notkun en
til stóð, að sagt var
vegna þess að krafizt
var lærðra skipstjórn-
armanna, tryggingar
dýrar og kostnaður
mikill. Skipinu hér
syðra var samt nokkr-
um sinnum siglt og
notað eitt sinn við
kvikmyndatöku sem
víkingaskip. En brátt
höfnuðu þau sem safn-
gripir, í Árbæjarsafni
og Byggðasafni Suður-
Þingeyinga. Þar
nyrðra hafa menn byggt mikið og
vandað hús yfir skipið og aðrar
sjóminjar safnsins. Má að vísu deila
um það, hvort rétt sé að söfn verji
miklu fé til að varðveita gripi, sem
snerta nánast í engu íslenzka menn-
ingarsögu, meðan mörgum íslenzk-
um menningarminjum, sem ekki er
tök á að vernda vegna kostnaðar og
húsnæðisleysis, verður að sjá eftir í
eyðingarhítina, ekki sízt skipum og
bátum sem taka mikið pláss.
Nýlega skýrði nefnd, sem
Reykjavíkurborg setti á laggir til að
kanna möguleika á stofnun sjó-
minjasafns í borginni, frá tillögum
sínum, og voru þær samþykktar í
borgarráði 26. marz (sjá Mbl. 27.
marz). Er lagt til að borgin stofni
sjóminjasafn við Reykjavíkurhöfn.
Þá er nefnd hugmynd að varðveita
varðskipið Óðin sem fljótandi safn-
grip, en hann mun vera elzta varð-
skipið nú. Þá er fólk sem kann að
eiga gripi sem tengjast sjósókn og
farmennsku, hvatt til að láta þá til
þessa fyrirhugaða sjóminjasafns.
Líklegast gera menn sér varla
ljóst, að gamlar og merkar sjóm-
injar eru ekki á hverju strái lengur,
en á slíkum söfnum þykja það eft-
irtektarverðustu sýningargripir
sem elzt er, sögulega merkt og lýsir
horfnum menningarþáttum. Flestar
fornmerkar sjóminjar eru þegar
komnar á söfn, byggðasöfn og sér-
stök sjóminjasöfn, flestar líklegast í
Þjóðminjasafn Íslands.
Sjóminjasafn í Reykjavík, sem
standa á undir nafni sem sögulegt
minjasafn, verður ekki skapað ein-
vörðungu með gripum sem nú er
hægt að safna, heldur hlýtur að
verða að fá til þess sýningargripi
sem þegar eru til í söfnum, í reynd
að stofna slíkt safn upp úr safni sem
þegar er til. Og umgerðin þarf að
vera mjög við hæfi, vandað hús sem
rúmar stóra gripi, veiðitæki og
róðrarskip af ýmsum gerðum og
litla vélbáta, þótt ekki yrði lagt þar í
varðveizlu stórra fiskiskipa frá stál-
skipatíma. Þá þarf að hugsa enn
stærra.
Nefnt er í frásögninni, að 1939
hafi ýmsum sjóminjum verið safnað
í Reykjavík til sjávarútvegssýning-
ar, liggur jafnvel í orðunum að grip-
irnir, sem runnu síðan til Þjóð-
minjasafnsins, hefðu frekar átt að
fara annað. En flest þeirra gripa
mun þó hafa komið utan af landi. Þá
var Þjóðminjasafnið eina minjasafn
landsins. Varla var farið að hugsa
fyrir öðrum söfnum, tími byggða-
safna og sérsafna var ekki runninn
upp. Þjóðminjasafni bar að varð-
veita slíka gripi, en bjó við afar
óhentugt sýningarrými og nánast
öngvar geymslur.
Nokkrir menn hafa kveðið upp úr
með það nú, að þjóðin eigi að kaupa
Íslending og sýna sem minningar-
grip um siglingar landnámsmanna.
Menn hafi lofað framtakið um smíði
hans á sínum tíma og siglinguna
vestur um haf, og því sé hrósið inn-
antómt ef menn vilji nú ekkert gera
til að eiga þennan góða grip í land-
inu. Landsstjórnin hefur að vísu
boðið fé í skipið, en ekki nóg til að
greiða skuldir og kostnað, hvað þá
að eitthvað hafist fyrir verðmæti
þess sem grips. Nefnt er, að kaup-
verð þess geti numið sem svari verði
tveggja góðra íbúðarhúsa.
Ef menn ætla sér í reynd að efna
til vandaðs sjóminjasafns hér í
Reykjavík sem staðið getur undir
nafni, ættu ríki og borg að samein-
ast um það, enda hlýtur kostnaður
að verða ærinn. Þar þarf að sýna úr-
val merkustu sjóminja, sem hér eru
til, sem helzt eru í Þjóðminjasafni
og Árbæjarsafni, veiðarfæri og
báta, muni tengda farmennsku og
siglingum og hluti sem tengjast
nytjum og hlunnindum til sjávar, og
skýra þar sem bezt not þjóðarinnar
af sjónum. Þar ætti skipið Íslend-
ingur að vera í öndvegi. Vera má að
það gæti um sinn flotið hið næsta
safninu og verið siglt við einstöku
tækifæri, en þó er vart raunhæft að
hafa það á floti til langrar frambúð-
ar. Þarna gætu hugsanlega fiskibát-
ar flotið einnig, líkt og sjá má við
sjóminjasöfn sums staðar erlendis.
Þetta væri kjörið samvinnuverkefni
borgar og ríkis, og hví ekki að sam-
einast um eitt gott mál nú í kosn-
ingaslagnum?
Einu sinni reyndi Þjóðminjasafn-
ið að fá hálfbyggt hús Sláturfélags
Suðurlands á Kirkjusandi fyrir sjó-
minjasafn og tæknisafn, einnig
vinnustofur og geymslur. Sú hug-
mynd var slegin úr höndum þess, en
nú heyrast raddir um að húsið henti
ekki til þess sem það var keypt til,
og vilji menn færa þá starfsemi ann-
að. Athuga ætti, ef sú verður raunin,
hvort húsið geti hentað fyrir sjó-
minjasafn. Það stendur nærri sjó,
aðkoma er góð, falleg útsýn yfir
sund og eyjar, hátt er til lofts og
stórir salir, sem geta hentað mjög
vel fyrir sýningar.
Sjóminjasafn og Íslendingur
Þór Magnússon
Þjóðminjar
Gamlar og merkar
sjóminjar, segir Þór
Magnússon, eru ekki á
hverju strái lengur.
Höfundur er fv. þjóðminjavörður.
ÞAÐ þótti að sjálf-
sögðu hinn mesti hval-
reki á íslenzkar efna-
hagsfjörur, þegar
Íslensk erfðagreining
hóf starfsemi sína um
árið, og stofnaði með
vildarmönnum þriggja
milljarða fyrirtæki um
framtakið. Allir spila-
félagar forsætisráð-
herra voru til kvaddir
að þjóna herranum frá
Chicago af mikilli hind
og með happadrjúgum
lagakrókum.
Þetta er upphaf mik-
illar sögu og 1. kafli
hennar.
2. kafli hófst á því að Vatnsmýr-
armönnum datt í hug að styrkja
starfsemina með því að fá einkaleyfi
á íslenzkum erfðasjúkdómum. Þetta
var tekið fyrir í spilaklúbbnum og
strax ákveðið að láta alþingi afgreiða
einkaleyfi til 12 ára.
Að því búnu vildi svo lukkulega til
að móðurfyrirtæki Mýrarmanna, de-
Code að nafni, sneri stöfnum til Ís-
lands, með einkaleyfið upp á vasann,
og ruku hlutir í því þessvegna upp í
stjarnfræðilegar tölur og þar með
þriggja milljarða stofnframlag fram-
sýnu forystumannanna, sem prísuðu
sig sæla í auðævum sínum, sem von-
legt var.
Erindreki Allsherjargoðans í Val-
höll lét t.d. Landsbankann beita sér
og brjótast um fast í kaupum á háa
genginu, auk þess sem bankinn
gaukaði bréfum sínum að viðskipta-
vinum á enn hærra verði, fullviss-
andi þá um að þar með væri þeirra
fjárhag borgið – ævina út að minnsta
kosti.
Það er svo önnur saga að skamm-
sýnir atturútsiglarar í fjármálum
snöru baki við deCode, og síðan hefir
móðurskipið siglt krappan beitivind
og raunar nauðbeitt í veikri von um
að ná landi.
Og lýkur þar með 2. kafla með
hrolli og hugarangri.
Þriðji og nýstárlegasti kaflinn
hefst með því að forstjóri ÍE full-
vissar forsætisráðherra landsins um
að hann og þeir báðir séu framsýn
ofurmenni, sem allt
leiki í höfði og höndum
á. Nú væri um að gera
að grípa gæsina í
Vatnsmýrinni meðan
gæfist. ÍE væri búin að
finna gen, sem orsök-
uðu aðskiljanlega sjúk-
dóma og nú væri um að
gera að hefjast þegar
handa um framleiðslu
lyfja gegn þessum vá-
gestum. Hinsvegar
stæði í svipinn ekki
nógu vel á fyrir móður-
fyrirtækinu deCode og
þyrfti það að fá ábyrgð
hjá vini sínum Davíð
upp á 20.000.000.000 –
tuttugu þúsund milljónir króna.
Og Davíð sá strax í hendi og aðrir
við spilaborðið að svoleiðis gera
menn, þrautþjálfaðir í fjármálum,
bæði hjá borg og ríki.
Og svo var farið að verzla.
Framsókn hefir aldrei flotinu neit-
að enda formaður hennar líka gamall
Sísari og þjálfaður viðskiptajöfur.
Með Össur komust menn ekki lengra
en í hjásetu, enda örðugt um vik í
rótklofnum flokki. Auk þess vill Jó-
hanna að sonur Einars ríka skaffi
það sem flokkurinn þarf, hann muni
ekkert um það, þökk sé gjafakvóta-
kerfinu.
Viðskiptin við þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins fóru öll fram af
hræðslugæðum eins og vant er, en
þeir tveir sem eigi vildu kristnast
láta, verða látnir kenna á sama kólf-
inum og Þjóðhagsstofustjóri, og eigi
síðar en í næstu þingkosningum.
Þessu næst var samið lagafrum-
varp um heimild til handa fjármála-
ráðherra að veita Vatnsmýringum
ábyrgð upp á kr. 20.000.000.000. Það
þótti gætilegra að hafa Haarde einan
um hituna en ekki alla ríkisstjórnina,
ef illa færi. Þá væri líka auðveldara
að rýma fyrir Birni varaformanns-
sætið í flokknum ef hann vinnur ekki
borgina, sem hann gerir ekki.
Í frumvarpinu var auðvitað gengið
þvert á nýleg lög um ríkisábyrgðir,
enda brýtur nauðsyn lög, og látin
lönd og leið eiðsvarin stefna ríkis-
stjórnarinnar í ábyrgðarmálum, sem
sjálfsagt er. Ákveðið var að gefa al-
þingi engar upplýsingar um deCode.
Það gæti bara orðið til að rugla menn
í ríminu og upphefja óþarfa vanga-
veltur og leiðinlegar málalengingar.
Varð enda niðurstaðan sú að leggja
frumvarpið ekki fram fyrr en í þing-
lok til að stytta óskemmtilegan þæf-
ing skammsýnna manna, sem skildu
ekki nútímalegar framfarir og flókin
lyfjasambönd við geðröskun og
fleiru.
En langsýnir menn eru líka við-
búnir ef t.d. deCode fer á höfuðið,
sem beztu fyrirtæki eiga til með að
gera fyrir slysni, ef ekki vill betur til.
Þá er ákveðið að íslenzka ríkið yf-
irtaki allt móverkið í Vatnsmýrinni
og ÍE boði strax og undireins til
fundar með skilgóðum fréttamiðlum,
og greini frá því að ÍE væri búið að
finna gen sem orsaki hjartveiki,
heilablóðfall, ellihrumleika, gyllinæð
og geðröskun, og væri langt komin
með þróun á framleiðslu á lyfjum
sem gæfu þessum óstýrilátu genum
fyrirmæli um gerbreytta hegðun í
skrokki manna.
Og þá verður kátt í Vatnsmýrar-
höll og forsætisráðherra stjórnar
fjöldasöng með frumsömdu lagi við
ættjarðarkvæði úr Dýragarði Or-
wells:
Þokið nær oss þessum degi
því hann rennur vora tíð.
Hestar, beljur, hænsn og gæsir,
heyrið öll vort frelsisstríð.
Af Vatnsmýringum
Sverrir
Hermannsson
deCode
Langsýnir menn eru
líka viðbúnir ef t.d. de-
Code fer á höfuðið, segir
Sverrir Hermannsson,
sem beztu fyrirtæki
eiga til með að gera
fyrir slysni.
Höfundur er þingmaður.
FUNDIR með eldri
borgurum í Reykjavík
undanfarna daga og
vikur hafa verið mjög
ánægjulegir og gef-
andi. Er ljóst, að
stefna okkar sjálf-
stæðismanna um að
stórlækka fasteigna-
skatta á þá, sem eru
67 ára og eldri og ör-
yrkja, mælist vel fyrir
í þessum hópi. Fólk á
erfitt með að skilja,
hvers vegna andstæð-
ingar okkar leitast við
að gera þessa stefnu
okkar tortryggilega
með tali um aðra hluti og án þess
að hafa sjálfir nokkuð til mála að
leggja, sem kemur með jafnskýr-
um hætti til móts við hagsmuni
þessa fjölmenna hóps fólks.
Tölfræði um aldraða segir sitt
um aðstæður þessa hóps, en nú eru
um 32 þúsund Íslendingar í hon-
um. Ef við lítum á heimilisaðstæð-
ur þeirra, sem eru á aldrinum 65
til 80 ára, býr ríflega 91% í eigin
húsnæði. Þess vegna skiptir mjög
miklu, hvernig sveitarfélög koma
til móts við eldri borgara með
skattheimtu á heimili þeirra.
Heimaþjónusta
Stefna okkar sjálfstæðismanna
er að auðvelda eldri borgurum að
búa á eigin heimilum og hún tekur
mið af raunverulegum aðstæðum.
Til að þessi stefna beri góðan ár-
angur er einnig nauðsynlegt að
huga að heimaþjónustu við eldri
borgara og aðra, sem á slíkri þjón-
ustu þurfa að halda.
Þótt það hafi verið rætt í ár og
áratugi að sameina þá heima- og
heimilisþjónustu, sem er veitt und-
ir merkjum félagsþjónustu
Reykjavíkurborgar og á vegum
heilbrigðiskerfis ríkisins, hefur það
ekki enn tekist. Slík sameining má
ekki stranda á því, að verkefnin
falla annars vegar undir sveitarfé-
lagið og hins vegar ríkið, heldur
eiga hagsmunir þeirra, sem njóta
þjónustunnar, að ráða. Ber að
setja sér það sem markmið og
finna skynsamlega leið að mark-
inu.
Félagsþjónusta fatlaðra veitir
hópi fólks ómetanlega
aðstoð. Er nauðsyn-
legt að búa vel að
henni, svo að bifreiðar
séu ávallt þannig, að
unnt sé að veita sem
besta þjónustu og ör-
yggi.
Skýr
stefnubreyting
Síðustu átta árin,
sem sjálfstæðismenn
fóru með stjórn
Reykjavíkur fyrir
1994, var varið um
3.600 milljónum króna
til þess að reisa þjónustuíbúðir og
hjúkrunarrými fyrir eldri borgara.
Á átta árum R-listans hefur 600
milljónum króna verið varið til
þessa málaflokks og kyrrstaða og
doði tekið við af framtaki og frum-
kvæði.
Kosningastefna okkar sjálfstæð-
ismanna gerir ráð fyrir því, að á
næstu fjórum árum verji Reykja-
víkurborg sérstaklega 1.000 millj-
ónum króna til að reisa hjúkrunar-
rými fyrir aldraða í borginni. Með
því er ekki aðeins verið að bæta úr
brýnni þörf fyrir þennan hóp held-
ur stuðla að því, að létta undir með
sjúkrahúsum og eyða biðlistum
þar.
Við eigum ekki að sætta okkur
við það lengur, að bæði yngstu og
elstu borgarar Reykjavíkur séu á
biðlistum eftir eðlilegri þjónustu.
Eyðum biðlistum og setjum
Reykjavík í fyrsta sæti.
Þetta geta kjósendur gert með
því að veita okkur á D-listanum
stuðning í kosningunum 25. maí.
Til móts
við hagsmuni
aldraðra
Björn Bjarnason
Höfundur er í 1. sæti á borgarstjórn-
arlista Sjálfstæðisflokksins.
Reykjavík
Stefna okkar sjálfstæð-
ismanna, segir Björn
Bjarnason, er að auð-
velda eldri borgurum að
búa í eigin heimilum.