Morgunblaðið - 11.05.2002, Qupperneq 51

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. MAÍ 2002 51
MARKMIÐ fram-
bjóðenda til sveitar-
stjórnakosninga er að
ná kosningu en til þess
þurfa þeir að þekkja
þarfir þegnanna.
Nú þegar nálgast
kosningar er vert að
minna á mikilvægi
góðrar og öruggrar
þjónustu við aldraða.
Framtíðarspár gera
ráð fyrir mikilli fjölgun
eldri borgara á kom-
andi árum og í lögum
um félagsþjónustu
sveitarfélaga er gert
ráð fyrir að hinir sömu
geti verið heima hjá sér
og njóti þjónustu eins lengi og heilsa
og aðstæður leyfa. Það ætti að vera
ávinningur fyrir einstaklinginn og
þjóðarbúið.
En hvað þarf til að svo megi
verða? Því velti ég fyrir mér og bið
þá sem munu stjórna þessum málum
eftir kosningar að koma þeim til
betri vegar, að höfðu samráði við
eldri borgara.
Heimaþjónusta
Það skal tekið fram að margt hef-
ur verið vel gert í heimaþjónustu.
Meðal annars hafa verið haldin
launatengd námskeið fyrir fólk sem
þar starfar. Ímynd starfsins og lág
laun hafa orðið til þess að það er ekki
eins eftirsóknarvert og vera þyrfti. Á
þessu er brýn nauðsyn
að ráða bót. Móta þarf
heildarstefnu um
menntun, starfsrétt-
indi og kjör stéttar sem
fjöldi fólks þarf á að
halda og hefja þarf
starfið til vegs og virð-
ingar. Samræma þarf
þjónustuþörfina með
samvinnu ríkis- og
sveitarfélaga og koma
upp einföldu auðskilj-
anlegu þjónustukerfi.
Viðurkennd réttindi
þarf til að veita heima-
hjúkrun, heimaað-
hlynningu og fé-
lagslegri aðstoð. Það
sama á að gilda heimaþjónustu. Höf-
um í huga að þörf er á sérstöku hug-
arfari, þekkingu og verkkunnáttu til
að sinna heimaþjónustu og félagslegi
þátturinn er ekki síst mikilvægur.
Til að svo megi verða er nauðsyn-
legt að skipuleggja stuttar áhuga-
verðar starfsnámsbrautir eða skóla í
heimaþjónustu fyrir fólk á öllum
aldri og í samvinnu við aldraða.
Kvöldnám
og fjarnám
Meta má nám og starfsreynslu
þeirra sem eldri eru. Einnig er hægt
að tengja námið ýmsum brautum
framhaldsskóla, t.d. hússtjórnar-,
heilbrigðis- og félagsfræðibrautum.
Nú þegar er búið að samþykkja
námsbraut félagsliða sem eiga m.a.
að starfa í heimaþjónustunni. Ég
nefni það vegna þess að margt skóla-
fólk sækist eftir að vinna við heima-
þjónustu með námi og á sumrin.
Huga þarf að því að eldri borgarar
með góða starfsorku gætu eflaust
hugsað sér að taka þátt í heimaþjón-
ustu eða öðrum þjónustustörfum til
að drýgja tekjurnar ef þeir yrðu ekki
fyrir tekjuskerðingu. Það er ein
ástæðan sem styrkir óskir félaga
eldri borgara um að hækka frítekju-
mörkin. Það er ótrúlegt að á sama
tíma og vöntun er á fólki til margs-
konar starfa eru höft sett á þá sem
komnir eru á eftirlaun, þótt þeir hafi
þekkingu og þrek til að sinna a.m.k.
hlutastarfi. Að fá að vinna og taka
þátt í áhugaverðum verkefnum gæti
bjargað mörgum frá þunglyndi og
vonleysi og um leið gefið hlutaðeig-
andi fjárhagslega möguleika til sinna
áhugamálum og taka þátt í tóm-
stundastörfum.
Ráðgjöf og upplýsingar
Oft heyrast raddir meðal eldri
borgara um að erfitt sé að rata í kerf-
inu, finna út hvert á að hringja til að
fá aðstoð eða upplýsingar. Sem
dæmi um þjónustu má nefna félög
eldri borgara, líknarfélög, kirkju-
félög, opinberar stofnanir og örygg-
isþjónustu.
Gera má kerfið einfaldara með því
að starfrækja upplýsinga- og
fræðslumiðstöð fyrir aldraða, sem
mætti t.d. nefna „Grænu línuna„ í
tengslum við Félagsþjónustu sveit-
arfélaga. Þar gætu aldraðir fengið
upplýsingar og fræðslu um hvert á
að leita og hvað er til ráða. Með því
gefst tækifæri og gagnkvæmt upp-
lýsingastreymi fyrir þau félög sem
vilja liðsinna öldruðum.
Auk þess má veita ýmiss konar
fræðslu með vel unnum fræðsluþátt-
um í útvarpi og sjónvarpi, á netinu
og með stuttum greinargóðum
fréttabréfum.
Aðalatriðið er markviss, vel skipu-
lögð, sveigjanleg og fjölþætt heima-
þjónusta, eftir þörfum hvers eins,
þar sem aldraðir eru hafðir með í
ráðum.
Þjónusta þar sem lögð er áhersla á
samvinnu þeirra eldri og yngri,
gagnkvæmt traust og áreiðanleika.
Það skapar öryggi og ánægju fyrir
báða aðila.
Ég skora á stjórnendur fé-
lagsþjónustu sveitarfélaga að gera
könnun á stöðu mála í heimaþjón-
ustu og hefja sem fyrst markvissar
umræður í samvinnu við aldraða um
það hvernig einfalda má kerfið, með
samvinnu ríkis og sveitarfélaga.
Samræma þarf heimahjúkrun,
heimahlynningu og heimaþjónustu
og efla upplýsinga- og fræðsluþjón-
ustu fyrir aldraða til að skapa þeim
öryggi og vellíðan á efri árum.
Heimaþjónusta við
upphaf nýrrar aldar
Bryndís
Steinþórsdóttir
Aldraðir
Samræma þarf heima-
hjúkrun, segir Bryndís
Steinþórsdóttir, heima-
aðhlynningu og heima-
þjónustu.
Höfundur er hússtjórnarkennari og
er í framkvæmdastjórn FEB í
Reykjavík og Landssambands eldri
borgara.
VORIN eru anna-
tími hjá mörgum sem
sjá um ráðningar í
fyrirtækjum, sérstak-
lega þeim sem þurfa
að fylla í sumarafleys-
ingastörf. Hvort sem
verið er að ráða sum-
arstarfsmenn eða
aðra starfsmenn
skiptir miklu máli að
vanda til verks. Fag-
legt ráðningarferli
dregur úr kostnaði
þegar til lengri tíma
er litið og styrkir
ímynd fyrirtækisins.
Kostnaður við mistök
Kostnaður við mistök í ráðning-
um getur verið mikill. Rannsóknir
sýna að ekki er óalgengt að kostn-
aður við ráðningarferlið sjálft, s.s.
starfsauglýsing og vinna við að
svara umsóknum og taka viðtöl,
auk kostnaðar við að þjálfa upp
nýjan starfsmann, liggi frá einum
og hálfum árslaunum starfsmanns
og aukist með ábyrgð og sérhæf-
ingu hans. Kostnaðurinn verður
auk þess enn meiri ef starfs-
maðurinn veldur beinlínis skaða
meðan hann starfar hjá fyrirtæk-
inu, t.d. með því að hafa skaðleg
áhrif á vinnuandann, koma óorði á
fyrirtækið með slökum vinnu-
brögðum eða jafnvel gerast brot-
legur við lög, eins og með því að
stela.
En það er ekki aðeins dýrt að
ráða starfsmann sem ekki stendur
sig heldur kostar einnig sitt að
hafna mjög hæfum umsækjendum.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að mik-
ill munur er að jafnaði á afköstum
afburðastarfsmanns og meðal-
starfsmanns. Tökum sem dæmi
100 manna fyrirtæki og gefum
okkur að bróðurpartur starfs-
manna skili meðalafköstum, en
einn af hverjum sex sé slakur og
um einn af hverjum sex afbragðs-
góður. Í slíku fyrirtæki má ætla að
15 bestu starfsmenn-
irnir skili að jafnaði
a.m.k. fimmtungi til
helmingi meiri afköst-
um (allt eftir eðli
starfsins) en meðal-
starfsmaður. Þetta
merkir að hver þeirra
skili að jafnaði 40–
100% meira en hinir
slöku. Þessi kostnað-
ur er oft mjög falinn
því stjórnendum gefst
sjaldan eða aldrei
kostur á því að ráða
alla umsækjendur.
Þannig geta þeir aldr-
ei borið saman þá sem
ráðnir voru við þá sem hafnað var.
Stjórnandi er e.t.v. sáttur við
starfsmann sem mætir reglulega
til vinnu, er viðkunnanlegur og
skilar sínu í meðallagi vel. Hann
telur að þessi starfsmaður sýni
fram á að ráðningin hafi verið vel
úr garði gerð. Það sem stjórnand-
inn veit ekki er að meðal þeirra
sem hann hafnaði voru einstak-
lingar sem hefðu gert betur en að
skila meðalafköstum, þ.e. þeir
hefðu verið framúrskarandi.
Stjórnandinn mun aldrei komast
að þessu – nema e.t.v. ef umsækj-
andinn hæfi störf hjá samkeppn-
isaðila. Mistök af þessu tagi gefa
því stjórnendum sjaldan tilefni til
að endurskoða vinnubrögðin í
ráðningum.
Rannsóknir sýna að hefðbundn-
ar aðferðir í ráðningum, svo sem
óformbundin viðtöl og meðmæli,
eru ekki til þess fallin að greina á
milli þeirra sem standa sig í með-
allagi vel eða illa, og þeirra sem
standa sig með afburðum. Ein af
ástæðunum fyrir því að þessar að-
ferðir eru mjög lífseigar er að við
trúum því flest að við séum miklir
mannþekkjarar. Rannsóknir leiða
hins vegar í ljós að flest erum við
ekki nema um þrjár sekúndur að
mynda okkur (oft mjög lífseigar)
skoðanir um aðra. Það liggur í
augum uppi að á svo stuttum tíma
getum við vart metið meira en út-
lit fólks.
Áhrif ráðningarferlisins
á ímynd fyrirtækja
Ráðningarferlið og samskipti við
umsækjendur hefur mjög mótandi
áhrif á ímynd fyrirtækisins. Ein
algengasta ástæða þess að hæfir
umsækjendur hafna starfi sem
þeim stendur til boða er að illa
hefur verið staðið að ráðningar-
ferli. Umsækjendur sem fara í
gegnum faglegt ráðningarferli fá
hins vegar á tilfinninguna að borin
sé virðing fyrir þeim. Þeir skilja
við fyrirtækið með jákvæða ímynd
af því, jafnvel þrátt fyrir að þeim
hafi verið hafnað.
Hvað felst í faglegu
ráðningarferli?
Í faglegu ráðningarferli hefur
tími og vinna verið lögð í að greina
hvers konar starfsmanni sé leitað
að. Viðtöl eru byggð á spurningum
sem líklegar eru til að spá fyrir
um framtíðarhegðun. Tekin eru
sambærileg viðtöl við alla umsækj-
endur til að gæta réttlætis og til
að niðurstöðurnar séu samanburð-
arhæfar. Mikilvægt er að gera sér
grein fyrir takmörkunum með-
mæla og reiða sig ekki um of á
þau. Góð persónuleika- eða hæfn-
ispróf geta ennfremur styrkt
matsferlið. Oft getur verið góður
kostur að fela ráðningarstofum
ráðningar, því þar er oft til staðar
mikil reynsla og þekking á fagleg-
um vinnubrögðum er snúa að
ráðningum.
Þegar vandað er til ráðningar-
ferla stuðla stjórnendur að aukinni
velsæld fyrirtækis og starfsmanna
þess með því að draga úr kostnaði
og styrkja jákvæða ímynd fyrir-
tæksins.
Ráðningar
starfsfólks
Ásdís Jónsdóttir
Ráðningar
Kostnaður við mistök
í ráðningum, segir
Ásdís Jónsdóttir, getur
verið mikill.
Höfundur er ráðgjafi.
SAMFYLKINGIN í
Kópavogi setur skóla-
mál á oddinn í kom-
andi bæjarstjórnar-
kosningum. Sem
liðsmaður Samfylk-
ingarinnar berst ég
fyrir því að börnin í
Kópavogi gangi í
bestu skóla landsins.
Kópavogsbær hefur
alla burði til þess að
gera það að veruleika
og ef rétt er á málum
haldið kann að vera
styttra að því marki
en margur hyggur.
Skólahús og aðbúnað-
ur í skólunum í Kópavogi er víða
með ágætum, þó hér og þar þurfi
að bæta, laga og byggja við. En
meira þarf til en gott húsnæði og
góða aðstöðu. Við höfum hug-
myndaríka og góða kennara og
margir þeirra eru að gera mjög
góða og eftirtektarverða hluti.
Þeim þarf að búa gott og örvandi
starfsumhverfi.
Kópavogur þarf skýra
framtíðarsýn
Á síðari árum hafa mörg fyr-
irtæki, stofnanir og sveitarfélög
sem vilja ná góðum árangri að-
hyllst stjórnunaraðferðir þar sem
stefnumótun er lykilatriði. Ástæð-
an er að skýr framtíðarsýn og
stefnumótun skilar skjótari fram-
förum og betri nýtingu fjármagns.
Skólamálin hirða býsna stóran
hluta af fjármunum sveitarfélaga
og því er brýnt að sérhver króna
nýtist vel. Það er því nauðsynlegt
að sveitarfélagið móti skýra fram-
tíðarsýn fyrir bæinn í skólamálum
í samvinnu við foreldra og starfs-
fólk skólanna. Þeirri brýnu nauð-
syn hefur núverandi meirihluti
ekki sinnt. Þar þurfa að koma fram
áhersluatriði bæjarins í þessum
mikilvæga málaflokki og hvernig
bæjarfélagið hyggst styðja við
skólana og stuðla að því að þeir
verði forystuskólar á landsvísu
hvað innra starf varðar.
Auka þarf sjálfstæði skóla
Auka þarf sjálfstæði skólanna í
Kópavogi og færa ákvörðunarvald
til þeirra í sem flestum málum.
Draga þarf úr miðstýringu og veita
skólum aukið svigrúm til að
blómstra og dafna. Skólar kenna
eftir aðalnámskrá sem mennta-
málaráðuneytið setur, þeir falla
undir grunnskólalög og einnig
móta nokkrar reglugerðir þann
ramma sem skólarnir eru í. Grunn-
skólalög og aðalnámskrá eru hvort-
tveggja miðstýrandi fyrirbæri sem
ég hygg að flest okkar sætti sig
bærilega við. En þegar við Sam-
fylkingarmenn viljum
draga úr miðstýringu
í skólamálum í Kópa-
vogi, þá þýðir það
 að vald til að ráða
starfsmenn að skól-
unum færist frá
bæjaryfirvöldum til
skólanna
 að hver skóli ákveði
sjálfur hlutverk
millistjórnenda og
hafi frelsi til að
fjölga þeim eða
fækka svo fremi
sem þeir hafi fjár-
hagslegt svigrúm til
þess
 að hver skóli hafi heimild til að
ráða sérmenntað starfsfólk til
ákveðinna verkefna svo fremi
sem þeir hafi fjármagn til þess
 að hver skóli ákveði sjálfur skip-
an innra starfs s.s. hvenær hann
byrjar á morgnana svo eitthvað
sé nefnt.
Þessi atriði virðast við fyrstu
sýn ekki ýkja merkileg, en þau
hafa ótrúleg mikið að segja til þess
að gera skólunum mögulegt að
skipuleggja starf sitt með þarfir
nemenda viðkomandi skóla í huga
og foreldra þeirra. Með auknu
sjálfstæði skólanna gefst betra
tækifæri til að veita nemendum
menntun við hæfi þroska þeirra og
getu.
Bestu skólar á Íslandi
Sjálfstæðismönnum í Kópavogi
sárnar þegar við Samfylkingar-
menn tölum um miðstýringu í
skólamálum í Kópavogi, málaflokki
sem þeir hafa stýrt síðastliðin 12
ár. Það er eðlilegt að þeir bregðist
illa við, enda hefur miðstýring
gjarnan verið kennd við forræð-
ishyggju sem þeir í orði tala gegn.
Samfylkingin í Kópavogi vill fram-
sýni í skólamálum og sjálfstæðari
skóla, – þá bestu á Íslandi. Og það
sem meira er, hún leggur fram
hugmyndir um hvernig þessu
marki skal ná.
Okkar börn í bestu
skóla landsins
Hafsteinn Karlsson
Höfundur er í 3. sæti á framboðslista
Samfylkingarinnar í Kópavogi.
Kópavogur
Auka þarf sjálfstæði
skólanna í Kópavogi,
segir Hafsteinn Karls-
son, og færa ákvörð-
unarvald til þeirra í sem
flestum málum.