Vísir - 14.07.1980, Blaðsíða 20

vtsm
Mánudagur 14. júll 1980.
„Kvenna-
frídan-
urinn
gerði ðetta
mögulegt”
„Já þaö hefur margt breyst i
kvennabaráttunni þessi þrjátiu
ár sem ég hef fengist viB þetta”,
segir Anna Siguröardóttir for-
stöóuma&ur Kvensögusafns ís-
lands. „Ég er nú öll i kvennasög-
unni og ég er oröin svo gömul aö
ég er mestmegnis aö stúdera
miöaldir núna.
Kjör Vigdisar heföi ekki veriö
mögulegt nema aö kvennafridag-
urinn heföi komiö til. Sá dagur
haföi geysileg áhrif á hugarfar
fólks. Ég heföi nú ekki kosiö
hvaöa konu sem er i þetta em-
bætti. Þaö er ekki hin almenna
réttindabarátta sem sigrar þegar
konur komast I háar stööur en þaö
sýnir e.t.v. aö fólk er ekki blint á
aö konur geta ýmislegt ekki siöur
en karlmenn.
En ég er viss um eitt, aö þaö
myndu ekki margir karlmenn
taka viö starfi forsetafrúar.
Ég hef heyrt frétt aö ungar kon-
ur og svo aftur þær eldri hafi stutt
Vigdisi. Þeim gömlu finnst þetta
skemmtilegt og þær ungu sjá
framtlöina.
Anna S i g u r ö a r d ó 11 i r ,
forstööumaöur Kvennasögusafns
islands.
Anna segir aö öll umræða um
kvenréttindamál hafa tekiö
stakkaskiptum frá þvi sem áöur
var. „Hér áöur fyrr var erfitt aö
fá einhverja umfjöllun um þessi
mál I fjölmiölum. Eftir fundi hjá
Kvenréttindafélaginu var undir
hælinn lagt hvort eitthvert blaö-
anna fékkst til aö birta fréttir af
fundum. Viö fengum lengi vel
ekki nema 2 tima á ári I Útvarp-
inu.
Einnig er slæmt aö margar
konur af minni kynslóö taka
kvennabaráttuna of persónulega.
Ég minnist þess aö ein koma
sagöi viö mig aö hún gæti ekki
tekið þátt i kvenréttindabarátt-
unni af þvi aö hún væri búin aö
dekra of mikiö viö manninn sinn.
SÞ
„Aflaði l'siend-
ingum frægöar
og vinsæida"
- meðai frjáisfyndra manna
í úllðndum
1 fyrirlestri sem Páll Briem al-
þingismaöur flutti um kvenrétt-
indi áriö 1885 sagöi hann aö þau
tiöindi aö konur á Islandi hafi
fengiö kosningarétt I sveitarmál-
um og kirkjumálum hafi flogiö út
um allan heim. Hafi kvenfrelsis-
mönnum og félögum þótt þetta
mikils vert og uröu lögin til aö
vekja áhuga á Islendingum sem
frjálslyndum mönnum og afla
þeim frægöar og vinsælda meðal
frjálslyndra manna i útlöndum.
Liklegt er aö margur hafi hugs-
aö svipaö og Páll Briem áriö
1885, þegar ljóst var aö viö, fyrst-
ir allra.höföum kosiö okkur konu
i forsetastól. Það er vissulega
timanna tákn aö kona og þar aö
auki einstæö móöir, skuli skipa
þennan viröingarsess.
Óneitanlega vakna margar
spurningar varöandi þetta kjör. A
papplrnum hafa konur nokkuö
lengi notiö fulls jafnréttis á borö
viö karlmenn, en I verki eiga kon-
ur langt i land til aö ná karlþjóö-
inni.
1911 var lögskipaö aö konur
gætu gegnt prestsembætti, 1974 er
fyrsti kvenpresturinn vigöur. AB-
eins einn kvenprófessor er fast-
ráöinn viö æöstu menntastofnun
þjóöarinnar, og aðeins 5% þing-
manna eru konur. Tölurnar tala
sinu máli.
Anna Siguröardóttir, hjá Kven-
sögusafni Islands hefur tekiö
saman helstu ártöl og áfanga i is-
lenskri kvennasögu. Hér koma
nokkrir athyglisveröir punktar.
1722 Ef aö kona „gjörir karl-
mannsverk meö slætti, róöri, eöa
torfirstu, þá á aö meta verk henn-
ar sem áöur segir um karlmann
til slikra launa” segir i Búa-lög-
um sem samþykkt voru á Alþingi.
1850 er dætrum veittur sami
erföaréttur og sonum.
1874 er Kvennaskólinn i
Reykjavik stofnaöur.
1882 „Ekkjur og aörar ógiftar
konur, sem standa fyrir búi, eöa á
einhvern hátt eiga meö sig sjálf-
ar, skulu hafa kosningarétt, þeg-
ar kjósa á I hreppsneínd, sýslu-
nefnd, bæjarstjórn og á safnaöar-
fundum, ef þær eru 25 ára”.
1886 fá konur sem fengu kosn-
ingarétt 1882 nú kosningarétt i
prestskosningum.
1886 fá konur rétt til aö ganga
undir próf hins læröa skóla. Hins-
vegar öölast konur engan aögáng
aö embættum né heldur rétt til aö
njóta góös af styrktarfé þvi, er
hingaö til hefur ákveöiö veriö
námsmönnum viö presta- og
læknaskólann. Konur mega held-
ur ekki stiga I stólinn, þó þær hafi
gengiö undir próf i guðfröi.
I897tekur fyrsta konan burtfar-
arpróf frá Læröa skólanum.
I900fá giftar konur aö ráöa yfir
eigin tekjum og séreignum.
1902 fá konur sem fengu kjör-
gengi 1882, kjörgengi til sveita-
stjórna og sóknarnefnda.
1909 fá konur inngöngu i
Menntaskólann.
1907 fá konur i Reykjavik og
Hafnarfiröi kosningarétt og kjör-
gengi meö sömu skilyröum og
karlar.
1908 var kvennalisti til bæjar-
stjórnarkjörs I Reykjavik og
hlutu allar 4 konur kosningu.
1915 fá konur kosningarétt til
Alþingis, en miöaö var viö 40 ára
aldur.
1922 Ingibjörg H. Bjarnason
kosin fyrst kvenna á Alþing.
Björg Þorláksdóttir Blöndal var
fyrst islenskra kvenna til aö verja
doktorsritgerö, 1926.
Katrin Thoroddsen var fyrsta
konan sem varö héraöslæknir,
1954.
Rannveig Þorsteinsdóttir fær
fyrst kvenna réttindi sem hæsta-
réttarlögmaöur,áriö 1959.
1969er Margrét Guönadóttir ráö-
in prófessor viö H.I.
I970varö Auöur Auöuns, fyrsta og
eina konan hingaö til aö setjast I
ráöherrastól.
A siöasta ári var Hjördis Hákon-
ardóttir skipuö sýslumaöur i
Strandasýslu.
SÞ
Hvaða áhrif hefur
kjðr Vigdísar á
kvenréttinda-
haráttuna?
Eftir kjör Vigdísar Finnbogadóttur í forsetastól veita margir fyrir sér hvaöa
áhrif þaö kunni aö hafa á réttindabaráttu kvenna.
Stórblöð vföa erlendis hafa slegið þessu upp sem merkilegum sigri og vfst er, aö
býsna margir álfta þaö.
„Þaöá ekki aö kjósa Vigdfsi einungis vegna þess aö hún er kona," var margoft
sagt f kosningabaráttunni. En hver skyldu þó áhrif þess, aö forsetinn er kona, vera.
Vísir leitaði álits nokkurra kvenna, sem studdu mismunandi forseta-
frambjóðendur, á hvaöa áhrif kjör Vigdfsar heföi á kvenréttindabaráttuna.
Dóra S. Bjarnason, félags-
fræöingur.
„Kjör Vigdfsar er mikiö fagn-
aöarefni öllum þeim, sem auka
vilja jafnrétti milli kynja. Hins
vegar er langt frá þvi ljóst hvaöa
merkingu þetta kjör hefur i raun.
Táknar þetta raunverulega
viöhorfsbreytingu á tslandi til
stööu kvenna? Um þaö vil ég ekki
dæma, enda skortir rannsóknir á
þessu sviöi”, sagöi Dóra S.
Bjarnason, félagsfræöingur.
„Vigdis er fyrsta konan sem
kosin er forati og önnur konan
sem kemst af sjáifsdáöum til
æöstu metoröa, i iönvæddu riki. Sú
fyrsta var Margaret Thatcher
forsætisráöherra Breta. E.t.v!
mætti telja Goldu Meir til þessa
hóps, en hún hófst til valda viö aö-
stæöur sem eru einstakar I sög-
unni. ABrar konur sem setiö hafa
æöstu tignarstööur hafa hlotiö
þann sess þrátt fyrir kynferöi sitt,
þ.e. vegna þess aö þær voru eigin-
konur, dætur eöa jafnvel ástkonur
tiginborinna karla. 1 nútimanum
má nefna forsætisráöherra Sri
Lanka, frú Bandaranaika sem
erföi embættiö er maöur hennar
hinn fyrrverandi forsætisráö-
herra, var myrtur. Indira Gandhi
var svo dóttir Nehru, fyrsta for-
seta Indlands”.
Dóra segir aö þótt konur i
hverju þrepi samfélagsins séu
óæöri körlum á sama þrepi, þá
hafi ættgöfgi kvenna i hefö-
bundnum samfélögum geri þeim
kleift aö öölast þjóöhöföingja
tign.
„Kjör Vigdísar stílrof"
„Stööur af þessu tagi eru hins
vegar sjaldan áskapaöar I iön-
rikjum samtimans, og eru kjör
Vigdisar og Thatcher þvi stilrof.
Þaö er ekki svo aö skilja aö ég
vilji bera hugmyndir og viöhorf
þessarar tveggja kvenna saman.
Staöa Thatcher er valdamikil og
er ég lltiö hrifin af pólitiskum og
efnáhagslegum aögeröum hennar
og er ég þeirrar skoöunar aö kjör
hennar sé lltiö gleöiefni. Allt ööru
máli gegnir um Vigdisi bæöi
vegna persónu hennar og eölis
embættisins.
„Komln skamml
á veg tn jafn-
rðltls kynjanna”
Málnotkun kvenna
„Ýmsar konur I opinberu llfi
viröast eftir megni reyna aö
tileinka sér málfar og framsetn-
ingu karla. Mér finnst þaö oftast
klaufalegt og þaö kemur aö hluta
til I veg fyrir aö rök og sjónarhorn
kvenna njóti sin. Þaö gladdi mig
þvi aö heyra Vigdisi i fjölmiölun-
um. Málfar hennar og framsetn-
ing viröist óþvinguö aö þessu
leyti. Ég haföi óttast aö málnotk-
un kvenna kynni aö vera
Akkilesarhæll þvi ég hugöi aö
karlmannaþjóöfélagiö ætti erfitt
meö aö viöurkenna slikt. Svo
viröist ekki hér.”
Hver er rót félagslegs mismun-
ar kynjanna? „Frá örófi alda
hefur llffræöilegur munur kynj-
anna haft I för meö sér tiltekna
verkaskiptingu sem er aftur
orsök mismunar á valdi og
viröingarstööu kynjanna. Sú
staöreynd aö konan elur börn og
annast þau, hefur allt framundir
okkar tima komiö I veg fyrir aö
hún gæti unniö tiltekin verk, td.
störf sem kröföust mikillar sér-
hæfingar og stööugrar þjálfunar
utan heimilis. Ekki gátu konur
heldur stundaö meiriháttar
veiöar, hernaö né löng feröalög I
heföbundnum samfélögum. Karl-
ar hafa þvl af þessum ástæöum og
i krafti likamsburöa sinna fljótt
fengiö völd. Eftir þvi sem verka-
skiptingarkerfiö varö flóknara og
sérhæföara breikkaöi biliö milli
valdastööu kynjanna.”
Líffræöilegar staö-
reyndir að mestu
þær sömu
Dóra segir aö llffræöilegar
staöreyndir séu aö mestu þær
sömu I dag og fyrr á timum. „Aö
vlsu hefur fæöingartala lækkaö
mjög og lifltkur fæddra barna
aukist. Ný tækni og ýmsar stofn-
anir hafa hins vegar stytt vinnu-
tima kvenna og dregiö mjög úr
álagi vegna barnagæslu og
heimilishalds. EBli vinnu karla
hefur lika breyst og nú vinna
fæstir þeirra störf sem krefjast
mikils likamlegs afls. Ég hygg aö
þróun iönrikisins, tæknivæöing og
hiö svonefnda velferöarriki og
vöxtur skrifstofuveldisins, hafi
fjarlægt talsvert af formlegum
hindrunum á leiö til jafnréttis
kynja. Efnahagslegar forsendur
þess eru sennilega nú fyrst fyrir
hendi — og þá aöeins I örfáum
háþróuöum iönrikjum. Raun-
verulegt jafnrétti á þó enn langt 1
land, — náist þaö einhvern
timann”. Hvaöa ástæöur ætli séu
fyrir þvl aö íslendingar eru
fyrstir til aö kjósa sér konu fyrir
forseta”?
„Ef trúa má sögnum og göml-
um bókum viröast konur hér hafa
notiö talsveröra réttinda, a.m.k.
formlega miöaö viö konur I
nágrannalöndunum. Þaö má
kannski oröa þaö svo aö konur hér
hafi ekki veriö eins réttlitlar og
kynsystur þeirra vlöa annarstaö-
ar I Evrópu. Þannig eru t.d.
ákvæöi I Jónsbók um rétt kvenna
til arfs og heimanmundar, og
réttindi og skyldur hjóna.
„Vildu kvensköss"
Dóra segir aö aöstaöa kvenna á
Islandi hafi veriö mismunandi
eftir landshlutum og atvinnuhátt-
um á hverjum tima. „Heimildir
eru t.d. fyrir þvi frá 18. og 19 öld
aö bændur viö Breiöaf jörö sóttust
eftir aö ráöa til sin og jafnvel
kvænast konum sem voru sköss.
Ekki er þetta ósennilegt þar sem
búskapurinn valt á þvl aö
húsmæöur gætu stjórnaö búum
sinum meöan karlmenn voru á
sjó. Annars staöar á landinu, þar
sem kvikf járrækt var stunduö svo
til eingöngu var staöa húsmæöra
lakari.”
Er kona i forsetastól ógnun viö
lifsform og forréttindi karla??
„Þaö liggja ekki fyrir neinar
rannsóknir um viöbrögö eöa
viöhorf karla hérlendis til þess aö
konur setjist i stööur sem til þessa
hafa eingöngu veriö eyrnamerkt-
ar karlmönnum. Þvi hlýtur svar
viö spurningu sem þessari aö
vera ágiskun ein. Þó er einsýnt aö
ef jafnréttisbarátta ber
raunverulegan árangur hljóta
hlutverk beggja kynja aö taka
stakkaskiptum. Konur eru
smámsaman aö átta sig á þessu,
en ég hygg aö karlmenn geri sér
ennþá litla grein fyrir þessari
nauösyn, am.k. I sinu daglega
framferöi. Svo fremi sem karl-
maöurinn er ekki kvæntur
forstjóranum, prófessornum eöa
forsetanum er auövelt aö styöja
jafnréttismál.”
Islenskir karlmenn
róttækari í
jafnréttismálum?
Fylgi Vigdisar viröist
samkvæmt óábyrgum heimildum
■-