Vísir - 24.07.1980, Blaðsíða 9

Til indriða G. Þorsteinssonar:
Um dramatfk í flóslnu
heimaðflun i landbúnaðl
og fieira
Indriði G. Þorsteinsson
rithöfundur fjallar um
landbúnaðarmál undir
heitinu „Rikisstjórnin
þekkir ekki kúakyn
landsins" í Visi 14. júli s.l.
„einsog honum er lagið".
Þótt f jallað sé um hin al-
varlegustu mál í grein-
inni hefur skáldið lag á
því/ sé þess vandlega gætt
að líta fyrst og fremst á
tilskrifið frá bókmennta-
legu sjónarmiði/ að gera
úr þeim hreinan
skemmtilestur á köflum.
Að þessu leyti er sjálfsagt
að þakka skáldinu, en þó
e.t.v. kannski ekki síður
fyrir það hve greinin
orkar vekjandi á þá
pennafærni sem kann að
búa með öðrum mönnum.
Það eru margar góðar
setningar í greininni, en
sá kafli sem hlýtur að
vekja jafnvel alls óskrif-
andi menn til þess að fara
að skrifa af hjartans list
með það sama er þessi:
„Þaö þrautræktaöa kúakyn,
sem nú er I landinu og mjólkar
25-30 merkur I mál almennt,
þolir engan veginn aö fóöurbæt-
ir sé minnkaöur viö þaö úr hófi”
(og svo i beinu og eölilegu fram-
haldi þar af kemur þessi stór-
kostlega setning, sem 1 mfnum
huga gæti veriö setning aldar-
innar:) „Glöggur bóndi hefur
tjáö undirrituöum, aö sé ekki
þessum nytháu kúm gefinn fóö-
urbætir þá gangi þær bara á
sjálfa sig, og haldi áfram aö
mjólka 25-30 merkur i mál
þangaö til þær liggja dauöar”
(leturbr. höf.). Er hægt aö
hugsa sér öllu meiri dramatik i
einum texta. Þetta er eins og
þegar fornar hetjur böröust til
siöasta blóödropa. Og svo dreg-
ur skáldiö ályktanir sinar út frá
þessu I ljósi fóöurbætisskatts
rlkisstjórnarinnar, sem hann
telur af þessum ástæöum vand-
ræöaráöstöfun og raunar aö
gripiö hafi veriö til „kyrkingar-
aögeröa eins og fóöurbætis-
skattsins þvert ofan I kynbætur
siöustu áratuga”.
Tvær flugur í einu höggi
Meö tilliti til þess aö Indriöi
telur vanta mikiö á aö rikis-
stjórnin þekki kúakyn landsins,
hafi hún sett kúabændur I eftir-
farandi „kyrkingaraöstööu”:
Vilji eöa geti þeir ekki greitt þaö
kjarnfóöurverö, sem upp er sett
og veröi aö draga þaö óhóflega
af hámjólka kynbótakúm sln-
um, þá drepa þeir þær á auga-
bragöi og veröa aö hokra áfram
meö stritlunum, og gera þaö I
lengstu lög, þar eö þeir fá svo
lágt verö fyrir jaröir sinar, eins
og fram kemur I grein Indriöa.
Nú má spyrja hvort rlkisstjórn-
in sé eins vitlaus um kúabúskap
og Indriöi vill vera láta, þar eö
meö þessu slær hún tvær stórar
flugur I einu höggi: Minnkar
framleiðsluna I hvelli sem allt
er aö drepa og viöheldur
byggöastefnunni (a.m.k. út
kjörtimabiliö). Þeir bændur
sem vilja og geta greitt kjarn-
fóörið til bjargar skepnum sln-
um standa þannig straum af þvl
sem á kann aö vanta á greiöslur
útflutningsuppbóta og byggöa-
stefnan bllfur alla vega.
En er dæmiö nú akkúrat
svona, ef viö gerumst svo púka-
leg aö horfa framhjá bók-
menntalegu gildi áöurnefnds
kafla úr téöri grein og förum aö
huga meira að staöreyndum?
Aöur en um þaö veröur fjallað
skal draga annan kafla úr grein
Indriöa inn i umræöuna, sem
undirstrikar enn betur sum
atriði I þessu samhengi, en hann
er svona: „Ljóst er, að fyrir ut-
an vélbúnaö hafa kynbætur átt
drýgstan þátt I þvl hve bú eru
oröin notadrjúg og afuröa mikil.
Kýr þótti hreint afbragö hér áö-
ur fyrr kæmist hún I átján
merkur eftir burö og mjög góö
ef hún skilaði fjórtán mörkum I
mál. Nú er algengast aö kýr
mjólki frá tuttugu og fimm og
upp I þrjátlu merkur I mál.
Þessi stökkbreyting hefur kom-
iö til vegna markvissra kyn-
bóta”.
Hvaö heföi gerst heföu menn
tekiö upp á því, i þá góöu gömlu
daga.þegar bestu kýr komust I
14—18 merkur I mál og kjarn-
fóöurgjöf var hverfandi lltil eöa
engin og kúm beitt á úthaga, aö
fara aö gefa kúnum þetta upp
undir tonn af kjarnfóöri á ári og
beita þeim á tún yfir sumariö og
meira og minna á grænfóöur á
haustin eins og nú tiökast?
Heldur Indriöi aö óartirnar að
tarna heföu bara safnað spiki
og/eöa skitiö þeim mun meira I
staöinn fyrir aö umbreyta fóðr-
inu I mjólk?
Ég er hræddur um ekki. Ótal
dæmi sanna hiö gagnstæöa og
man ég eftir einu dæmi um kýr
bónda I Húnaþingi, sem juku ny t
slna á 2-3 árum úr 2000 kg I um
5000 kg ársnyt. Kom ekki annaö
til I þessu tilviki en aö sonur
hans, búlærður, fór aö skipta sér
af búskapnum, verka betur hey,
nýta góöa beit, gefa meira
kjarnfóöur af meiri þekkingu en
áöur haföi veriö gert — en kýrn-
ar voru sem næst þær sömu.
Þetta er sannkölluö stökk-
breyting, en alls ekki vegna
kynbóta á téöu tlmabili.
Dulin kynbótaframför
Meö þessu er ég þó alls ekki
aö segja aö kynbótaframfarir
hafi engar veriö á undanförnum
áratugum og gæti svona stórt
stökk I afurðaaukningu viö
bætta fóðrun og meöferö einmitt
veriö visbending um dulda kyn-
bótaframför I þessu dæmi, sem
aldrei fékk tækifæri til þess aö
sjá dagsins ljós fyrr en þarna.
Þrátt fyrir mikiö kynbótastarf
veröur þvi þó varla haldiö fram
aö kúakyn okkar sé þrautræktaö
enn sem komiö er. Má geta þess
sem dæmi aö meöalársnyt
skýrslufæröra kúa hér á landi
mun vera nálægt 3700 kg, en er
um 5500 kg. I Noregi, en var fyr-
ir 25—30 árum svipuö I báöum
löndum eöa 3000 kg. Samt efast
ég um aö Norömenn muni telja
sin kúakyn ræktuö til þrautar,
enda segir meöalnythæö I sjálfu
sér ekki alla sögu hér aö lútandi
— en nóg um þaö.
Svo er þaö sú fullyröing
skáldsins aö Islenskar kýr
mjólki 25—30 merkur I mál
almennt, sem gæti þýtt þaö aö
þær komist I 25 kg I hæstu dags-
nyt aö meöaltali. Samkvæmt
eölilegri mjólkurskeiöskúrfu
ætti ársnyt þá aö vera a.m.k.
5000 kg en er eins og áöur sagði,
um 3700 kg og hæsta dagsnyt
vart yfir 19 kg. Þetta er auövit-
aö mjög misjafnt milli héraöa,
aö ekki sé aö tala um milli búa.
Er þetta látiö nægja til aö ljóst
sé aö aukning I nyt slöustu ára-
tuga veröur ekki eins augljós-
lega rakin til neins eins og auk-
innar kjarnfóöurgjafar og sum-
part til beitar á ræktað land og
e.t.v. fleiri umhverfisþátta. Vél-
væöing hefur hins vegar ekkert
haft meö áhrif á afuröir á grip
aö gera — hefur jafnvel á sum-
um sviöum veriö til bölvunar.
Þótt heyfengur hafi vaxið I heild
fyrir tilkomu véla, hefur hey-
verkun sums staöar veriö mjög
ábótavant og jafnvel lakari en
fyrr, einkum þar sem súgþurrk-
un hefur vantaö. — Kynbóta-
framför er mjög erfitt aö meta,
þótt öruggt megi telja aö þær
eigi þarna hlut aö máli. Þá er og
ljóst aö 25—30 merkur I mál er
ekki algengasta nythæö
Islenskra kúa, jafnvel ekki á
bestu nautgriparæktarsvæöum,
og vafamál hvort þær kýr eru
fleiri, sem komast einu sinni yf-
ir 20 lltra á dag en hinar, sem
ekki ná þvl marki.
Og þá er þaö setning aldarinn-
ar I landbúnaöi, um glögga
bóndann og hin dramatlsku
áhrif af lltilli kjarnfóöurgjöf
handa hámjólka kúm. A ná-
kvæmlega sama hátt og kýrnar
okkar I gamla daga heföu aukiö
viö sig nyt meö kjarnfóöurgjöf,
þá mundu kýrnar I nútiðinni
minnka viö sig nyt samsvar-
andi, væri kjarnfóöriö af þeim
dregiö — basta, og engin drama.
Að fara illa með góðar
kýr.
Hitt er svo annaö mál, hvort
ekki er hægt aö fara illa meö
neöanmóls
Þórarinn Lárusson
ráðunautur á Akureyri
skrifar i tilefni af grein
Indriða G. Þorsteinsson-
ar í Visi á dögunum þar
sem spurt var hvort ríkis-
stjórnin þekkti ekki kúa-
kyn landsins. Þórarinn
hefur margt við grein
Indriða að athuga.
góöar kýr, og það jafnvel svo aö
þær „liggja dauöar” meö þvl
einu aö kippa af þeim kjarnfóöri
á ákveönu tlmabili og þá sér-
staklega 2—6 vikum eftir burö.
Til þess þarf þó ákveöna þekk-
ingu og er uppskriftin I stórum
dráttum þannig: Þegar búiö er
aö búa þær vel undir mjalta-
skeiöiö I geldstöðunni og þær
komnar I segjum 25 lftra eftir 2
vikur og eru aö auka viö sig
bæöi I nyt og áti á kjarnfóöri er
beöiö átekta. Einni til tveim
vikum slöar þegar nytin er
komin I 30 litra og kjarnfóðrið 1
ein 8 kg segjum viö — þá er
alveg upplagt aö slátra henni
með þvi að kippa af henni kjarn-
fóðurgjöfinni. Þaö er ekki alveg
vist að þaö takist og gæti veriö
öruggara aö taka frá henni hey-
iö og jafnvel vatniö líka.
Nú, en þar sem þaö fylgir ekki
lagasetningu frá rlkisstjórninni
hvort — og þvi siður hvenær eöa
hvernig eigi að kippa kjarnfóð-
urgjöfinni af kúnum þá treysti
ég hvaöa bónda sem er, ekki slst
glöggum bónda, til þess aö af-
stýra svoddan katastrófu. Gefur
þvi auga leiö aö heimild Indriða
I þessu stilfelli hefur, ef hún hef-
ur þá yfir höfuö verið til I ver-
unni, veriö ákaflega óglögg,
hvort sem það stafar frá heim-
ildarmanni sjálfum, túlkun
hans eöa skilningsgetu skálds-
ins. Sjálfur held ég aö rithöfund-
urinn hafi skvett þessu svona úr
bríarii á papplr „eins og honum
er lagið”, enda ber greinin öll
vott litillar Igrundunar.
Áhuganeisti Indriða
Það hlýtur aö vera lifsins
ómögulegt aö hafa sannan
áhuga á máli nema þvi aðeins
aö viö bregöi einhverjum skiln-
ingi á efninu. Þrátt fyrir það
held ég aö Indriöi hafi I raun
einhvern áhuganeista á land-
búnaöarmálum — og kannski
stóran, þótt glóöin sú virðist
slegin sóti óskildra rafta I Visis-
grein hans.. Þess vegna — og
þrátt fyrir svolítið neikvæöan
tón I bland viö grein Indriöa,
sem ég efast ekki um aö hann
þolir mætavel — læt ég fylgja
hér nokkur orö og aö lokum eins
konar tilmæli til skáldsins I
fullri og ótvlræöri alvöru og ein-
lægni.
Hugsum ein 50 ár aftur I tim-
ann, þegar tilburðir til innflutn-
ings á kjarnfóöri voru I bernsku
og kýrnar mjólkuðu 14—18
merkur I mál þegar best lét.
Setjum sem svo aö þá heföu ver-
iö uppi framsýnir menn sem
heföu haft, og tekist aö hrinda I
framkvæmd, áætlun um aö
leggja meira, já miklu meira I
sölurnar fyrir þaö aö rækta og
nýta innlent fóöur, meö inn-
lendu vinnuafli og orku, til þess
aö auka afuröir búfjárins I land-
inu I staö þess aö einblina á
notkun hins erlenda töframeö-
als. Þessum elexir hefur vaxiö
svo fiskur um hrygg slðan, aö til
sanns vegar má færa aö Islensk-
ar kýr mjólka ekki nema um 5
lltra á dag aö meðaltali af
heimafengnu fóöri. Hitt sér
erlenda kjarnfóöriö um. Kjarn-
fóöurdæmiö lltur ekki betur út I
sauðf járræktinni, en þar þarf þó
svo grátlega litið átak til þess aö
losna alfarið viö innflutt kjarn-
fóöur aö til skammar er gras-
ræktarþjóö, sem veit ekki hvaö
hún á aö gera meö ræktanlegt
landflæmi og þvi minna, sem
meira flæöir inn af erlendu
kjarnfóöri.
Betra seint en aldrei
Þaö hefði veriö sársauka-
minna aö leggja til hliöar fáein
prósent af veröi innflutts kjarn-
fóöurs I öndveröu, áöur en flkni-
lyfjamáttur þess fór aö grlpa al-
varlega um sig, fjármagn sem
runniö heföi óskipt I heimaafla-
sjóö. En þaö er gott aö vera vit-
ur eftir á. Betra er þó seint en
aldrei og viss kjarnfóöurskattur
nú á þvl fullan rétt á sér, en þó
aðeins I þvi augnamiði að efla
innlenda fóðurframleiðslu Og
e.t.v. eins og nú standa sakir-,
til þess aö jafna á bændur sem
fyrir mestum skakkaföllum
veröa sem bein afleiöing af
kvótakerfinu. — Hins vegar ber
aö mótmæla mjög kröftuglega
þvi óyndisúrræöi aö nota skatt-
inn til þess aö greiða útflutn-
ingsbætur. Þaö er einfaldlega
óhæfa aö leggja sllkt á bændur
ofan á kvótaskerðinguna og óár-
an vlöa sumariö 1979.
Þaö hefur oröiö gifurleg
framför I ræktun, verkun og
vinnslu gróffóöurs af ýmsu tagi
út um heim, sem hafa gefiö þvi
meira og minna kjarnfóöur-
gildi. Viö erum þar aö ýmsu
leyti aftarlega á merinni. I ljósi
þess aö viö höfum, næstum aö
segja einir allra þjóða, hverf-
andi akuryrkjumöguleika en
mjög góöa grasræktaraöstööu,
ættum viö þó aö ganga þar á
undan öörum þjóöum, — og þaö
langt á undan. Má nefna i þessu
sambandi aö undirritaöur hefur
gert sér þaö til dundurs aö setja
saman fóöur úr ýmsum tegund-
um, sem flestar eru þegar fyrir
hendi I landinu, og sem mjög
auðvelt er aö rækta I flestum ár-
um og framleiöa hér. Ekki er
annaö aö sjá en aö tiltölulega
auðvelt sé með þessum hætti aö
útbúa innlent fóöur, sem nægir
fyllilega til þess aö fóöra kú I 25
lltra dagsnyt. Þaö þarf ekkert
annaö en vilja og markvissa
stefnu I þessum málum til þess
aö virkja þann áhuga sem full-
yröa má aö sé fyrir hendi I þessa
veru I landinu.
Til umhugsunar um
heimaöflun
Meö tekjum af vissum, en
öfgalausum skatti á innflutt
kjarnfóöur I ofanálag, er ótrú-
legt aö mörg ár llöi þar til
áþreifanlegur árangur fer aö
koma I ljós. Af gefnu tilefni má
nefna aö hiklaust á aö taka
hænsna- og svinabændur inn I
þessa mynd þar eö verulegir
möguleikar eru fyrir heima-
aflafóöri handa þessu búfé einn-
ig-
Til þess aö ofbjóöa ekki,
meira en oröiö er, tlma og þol-
gæöum Indriöa, og annarra
þeirra sem enn kunna aö fylgja
efninu, skal nú kvæöi i kross
venda meö þvi aö tilgreina I
hverju áöurnefnd tilmæli til
skáldsins eru fólgin.
Hafi þetta greinarkorn vakiö
Indriöa til umhugsunar um
heimaöflun, og þaö jafnvel svo
aö hann vilji kynnast málinu
ögn betur er honum vinsamlega
bent á tvær greinar I búnaöar-
blaöinu Frey og þá fyrst og
fremst I hefti nr. 20, 1979, bls.
703—707. Hin greinin I hefti nr. 6,
1980, bls. 155—160 fjallar vissu-
lega um efnið, en á sér aö hluta
til annan grunntón, sem þáver-
andi ritstjóri Freys og núver-
andi búnaöarmálastjóri kann-
ast viö og mundi vafalaust
miöla skáldinu.
Finnist Indriöa, eftir þennan
formála, sem hann hafi tekið
sér penna I hönd af minna tilefni
en Islensk heimaöflun býöur upp
á, þá þarf enginn, hvorki ég né
aörir, aö mælast til eins eöa
neins svo aö hann gefi þessu
mjög svo vanrækta málefni byr
meö tilskrifi eins og honum ein-
um er lagið. Sem sagt — hann
gerir þaö — eöa gerir þaö ekki —
og þaö segir slna sögu.