Vísir - 14.08.1980, Blaðsíða 8

Fimmtudagur 14. ágúst 1980
utgefandi: Reykjaprent h.f.
Framkvæmdastjúri: Davfö Guömundsson.
lRitstjórar: Olafur Ragnarsson og Ellert B. Schrai.
Ritstjúrnarfulltrúar: Bragi Guömundsson, Elias Snæland Jonsson. Fréttastjúri
erlendra frétta: Guömundur G. Pétursson. Blaöamenn: Axel Ammendrup, Fríöa
Astvaldsdúttlr, Halldúr Reynlsson, lllugi Jökulsson, JOnlna Michaelsdóttir, Kristin
t>orstelnsdúttlr, Magdalena Schram, Páll Magnússon, Sigurjún Valdimarsson,
Sæmundur Guðvlnsson, Þórunn J. Hafstein. Blaöamaöur á Akureyri: Glsli Sigur
gelrsson. Iþrúttir: Gylfl Kristfánsson, Kjartan L. Pálsson. Ljósmyndir: Bragi
Guðmundsson, Gunnar V. Andrésson, Jens Alexandersson. útlit og hönnun:
Gunnar Trausti Guðbjörnsson og Magnús Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson.
Dreifingarstjóri: Siguröur R. Pétursson.
Ritstjórn: Slðumúla 14 simi 86611 7 linur. Auglýsingar og skrifstofur: Siðumúla 8
simar 8ÚÚ11 og 82260. Afgreiösla: Stakkholti 2-4 simi 86611.
Askriftargjald er kr.5000 á mánuöi innanlands og verö i lausasölu 250 krúnur ein-
íakiö. Visirer prentaöur i Blaöaprenti h.f. Siöumúla 14.
Niðurgreidda dilkakjötið
AUt heila kerfið hamast við að búa sér til forsendur og dunda sér f visitöiuleik og nið-
urgreitt dilkakjöt markar timamót i verðbólguslagnum, jafnvel þótt það sé alls ekki til.
Glíman við verðbólguna tekur
á sig margar og skringilegar
myndir. Við höfum orðið vitni að
einni uppákomunni síðustu daga<
og þar hefur vísitöluf jölskyldan
margfræga leikið aðalhlutverkið
eins og venjulega. Þetta er sagan
um niðurgreidda dilkakjötið sem
ekki fæst.
Fjórum sinnum á ári taka opin-
berar skrifstof ur sig til og reikna
út kostnaðarhækkanir hjá vísi-
tölufjölskyldunni. Þær leiða til
hækkaðra launaverðbóta, sem
aftur valda hækkun á fiskverði,
sem aftur hefur áhrif á búvöru-
verðið, sem aftur fer inn í fram-
færslukostnaðinn og þá er hægt
að hefja hringreiðina á nýjan
leik.
Þenna órjúfanlega vítahring
þekkja allir, þóttenginn haf i haft
getu eða þrek til að binda endi á
þessa augljósu vitleysu.
Ein leið stjórnvalda til að halda
aftur af búvöruverðshækkunum
hefur verið fólgin í niður-
greiðslum. I stað þess að láta
vísitöluf jölskylduna greiða
hækkandi búvöruverð úr vinstri
vasanum, eru innheimtir auknir
skattar úr hægri vasanum, því
beinir skattar eru ekki mældir
sem útgjöld í vísitölunni.
Enda þótt það skipti auðvitað
engu úr hvorum vasanum útgjöld
heimilisins eru greidd, þá hefur
þessi kúnstuga aðferð verið hald-
reipi stjórnvalda til að leika sér
með vísitölu — og verðbólguút-
reikninga. Ríkisstjórnir allra
tíma hafa aukið niðurgreiðslur
lækkað búvöruverðið, hækkað
skatta og hrósað sér síðan af
lækkandi vísitölu.
Þessi talnaleikur verður hins-
vegar að algjörri skrípamynd,
þegar svo langt er gengið að auka
niðurgreiðslur á neysluvörum,
sem ekki eru fáanlegar! Dilka-
kjötsverð var lækkað um síðustu
mánaðamót, meðan framfærslu-
vísitalan var reiknuð út og á
pappirunum varið til þess
nokkrum hundruðum milljóna
króna af skattpeningum. Síðan
kemur í Ijós að niðurgreidda
dilkakjötið fæst alls ekki í þeim
verslunum sem vísitöluf jölskyld-
an skiptir við.
Útkoman er því sú, að lækkandi
verð á ófáanlegri neysluvöru
veldur skerðingu á verðbótum
launa. Og allir eiga að una glaðir
við sitt.
Þetta heitir að telja niður verð-
bólgu og ráðherrar slá sér á
brjóst og tíunda afrek sin með
prósentureikningum.
Um næstu mánaðamót mun
dilkakjötiðsíðan hækka í verði og
þá fyllast allar verslanir eins og
ekkert hafi í skorist. Það gerir
raunar ekkert til, því þá þarf
ekki að reikna út framfærsluvísi-
tölu. Það gerist ekki fyrr en
fyrsta nóvember næstkomandi
og þá verður auðvitað gripið til
þess ráðs á nýjan leik að lækka
verð á vísitöluvörunni og kjötið
hverfur væntanlega úr búðunum.
Þessi saga er táknræn um þá
dapurlegu staðreynd, að stjórn-
völd á Islandi eru sífellt að kepp-
ast við að blekkja sjálfa sig og
klekkja á almenningi. Menn búa
sér til vísitölufjölskyldu og út-
reikninga sem eru í engu sam-
ræmi við raunveruleikann. Það
eru pappírarnir sem gilda en ekki
pyngja heimiiisins.
Hundakúnstir af þessu tagi
kref jast opinberra skrifstofa og
mýgrúts hagfræðinga og ráða-
menn halda blaðamannaf undi
með sigurbros á vör. Allt heila
kerfiðhamastviðað búa sér for-
sendur og dunda sér í vísitöluleik
og niðurgreitt dilkakjöt markar
tímamót í verðbólguslagnum,
þótt það sé alls ekki til.
Það besta við þetta allt saman
er að lokum sú staðreynd, að
ríkisstjórnin getur með glöðu
geði og af mikilli rausn boðið
fram milljarða króna til aukinna
niðurgreiðslna, þvi þá peninga
þarf aldrei að greiða. Það er
nefnilega ekki hægt að borga
niður verð á vöru, sem ekki er til.
Þetta er nú stjórnkænska sem
segir sex.
„Það er ekki nóg með
það að fermingarbörn
séu mjög illa læs og ó-
skrifandi, þótt lögð sé rétt
hóflega ströng merking í
þessi orð. Fullorðið fólk
er hætt að tala sama
tungumálið", segir
Magnús Bjarnfreðsson f
þessari grein sinni um
islenskt mál.
Um áratuga skeift hafa veri6
móöurmálsþættir I útvarpi. A
þá hefur miki6 veriö hlustaö og
margir hafa sótt i þá ánægju og
fræ&slu. Annars vegar hafa
þetta einkum veriö þættir þar
sem flytjendur hafa leitaö upp-
lýsinga me&al áheyrenda um
merkingu gamalla oröa og svo
hins vegar beinir fræösluþættir
um daglegt mál. Samtimis
þessu hefur móöurmálsfræösla
veriö efld i skólum, sprenglærö-
ir menn hafa ritaö langar rit-
geröir um blæbrig&i málsins og
þess eru jafnvel dæmi aö litill
bókstafur hafi þokaö efnahags-
umræöu brott úr sölunum viö
Austurvöll.
Samt er eitthvað að
Já, samt er eitthvaö aö. Þaö
er nú ekki nóg meö þaö aö ferm-
ingarbörn séu mörg illa læs og
óskrifandi, þótt lögö sé rétt hóf-
lega ströng merking í þessi orö.
Fulloröiö fólk er hætt aö tala
sama tungumáliö. Fariö þiö inn
á vinnustaö, þar sem unnin eru
tæknistörf af einhverju tagi.
Þiö munuö heyra undarlegt
mál. Þaö er sambland af er-
lendum oröum úr tveim eöa
þrem tungumálum, oröum af
erlendum stofni sem háfa fengiö
einhverjar Islenskar endingar
og svo svona tuttugu til þrjátlu
islenskum samtenginum og öör-
um smáoröum. Jú, fyrirgefiö,
nokkrar algengustu sagnirnar
fljóta reyndar meö.
Þegar hinir lærðu tala
Ekki er ástandiö heldur ýkja
björgulegt þegar sprenglæröir
menntamenn láta svo litiö aö
tala viö lýöinn. Prófiö þiö aö
hlusta á erindi um efnahagsmál
I útvarpinu nú eöa stjórnmála-
umræöur, þar sem annars ágæt-
lega talandi alþýöumenn eru
aö reyna aö tileinka sér orö-
skrípi menntamannanna I efna-
hagsumræöu. Oröfæriö eitt er
nægilegt til þess aö ekki er
nokkur von til þess aö alþýöu-
maöurinn reyni aö skilja, hann
finnur aö þaö er ekki veriö aö
tala viö hann, mennirnir eru
bara aö tala saman. Menn eru
jafnvel hættir aö geta komiö
heilli hugsunum úr hausnum á
sér I viötölum af þvl þeir eru
alltaf aö berjast viö aö muna öll
hátfölegu or&atiltækin sem hæfa
svona umræöu. Eftir viötölin
rennur svo upp úr þeim þaö sem
þeir meintu á venjulegu máli —
meö svona tveimur til þremur
erlendum slettum sem allir
skilja!
Breytt þjóðfélag — breytt
málfar
A meöan sömu störf voru unn-
in I öllum byggöarlögum lands-
ins ár eftir ár og öld eftir öld
varö til sú íslenska er viö þekkj-
um, sem nú erum á miöjum
aldri. Svolltiö var hún misjöfn
eftir landshlutum, menn kölluðu
litinn á rollunum ekki alls staö-
ar sama nafni eöa lögun á skýj-
um og öldum. En menn skildu
samt alltaf þaö sem nágranninn
sagöi. Svo breyttist heimurinn.
Ný tækni hélt innreið slna. Fyrst
i staö var þróunin hæg, þaö
komu vélar I bátana og svo bil-
ar. Tungan stóöst þetta sæmi-
lega. Stöku oröskrípi aölögöust
smám saman málinu og uröu
þegnar islenskrar tungu. En
þróunin varö hraöari og hraö-
ari. Störfin uröu sérhæfö, menn
lásu leiöarvisi eftir leiöarvisi á
erlendum málum og læröu er-
lendis. Þaö var ekki hægt aö
bíöa eftir þvi aö finna góöa
islenska þýöingu á öllum oröun-
um og hugtökunum, sem menn
vissu upp á hár hvaö þýddu i
raun og veru. Þá var bara aö
nota þau eins og þau komu fyrir
af skepnunni, i besta falli aö
skeyta viö þau greini.
Orðabókaskortur
Þeir sem basla viö þaö aö
snúa af erlendu máli á islensku
einhverju skrifi um tæknileg
málefni eöa almenn þjóöfélags-
mál finna fyrir þvi aö engin not-
hæf or&abók er til af erlendu
máli yfir á Islensku. Þetta eru
stór orö, en þau eru ekki sögð i
hugsunarleysi. Mér er vel kunn-
ugt um þaö aö til eru oröabæk-
ur, sem nota má þegar snúa
þarf á Islensku erlendu máli frá
upphafi þessarar aldar og eldra
og af þeim má lika hafa gagn
viö þýöingar á ýmsu léttmeti
siöari ára. En þegar kemur aö
þvi aö þýöa yfir á Islensku þaö
mál sem notaö er I þjóöfélags-
umræöu eöa I daglegum störf-
um fólks, þá syrtir i álinn. Siö-
ustu áratugina hafa ný hugtök
hrannast upp I erl. málum,
hugtök sem alls ekki voru til
fyrir stríö. Þau fyrirfinnast ekki
i þeim or&abókum, sem á boö-
stólum eru meö islenskri þýö-
ingu. Fyrir bragöiö býr hver til
sina þýðingu, sem annar skilur
ekki. Mig grunar raunar aö
þarna sé aö verulegu leyti aö
finna skýringuna á sérfræöinga-
málinu, sem alþýöan skilur
ekki. Þessu fylgir sá endemis
ruglingur aö þótt talaö sé um
sama hugtakiö, þá er sitt hvert
oröiö notaö, og jafnvel sér-
fræöingarnir skilja ekki hver
annan, nema þeir skjóti erlendu
oröunum inn til skýringar.
Dautt mál eða lifandi
Þaö er góöra gjalda vert að
safna öllum fáanlegum upp-
lýsingum um þaö mál sem for-
feöur okkar tölu&u. Þaö er einn-
ig ágætt aö kenna fólki aö
beygja orö rétt og kenna fólki aö
segja mig langar og ég vil. En
allt kemur fyrir ekki ef fólkið
hættir aö tala sama máliö, httir
aö skilja oröin sem eru beygö og
setningarnar eu smiöaöar um.
Þaö hefur veriö sagt aö fátt
hafi oröiö islenskri tungu frem-
ur til bjargar en þaö aö biblían
skyldi þýtt á gott mál. Guðsorð
var um aldir nær eina lesefni
þjóöarinnar og meginefni allra
mannfunda, annarra en þinga.
Hvort sem mönnum líkar betur
eöa verr hefur lestur þess nú
þokaö fyrir öörum lestri. Menn
tala og lesa um störf og skoöan-
ir, sem koma þarf oröum aö. Ef
ekki veröur snúiö viö blaöi I
þeirri þróun sem veriö hefur
undanfariö i málfari þjóöar-
innar, veröur þess ekki langt aö
biöa aö menn kjósi heldur aö
skrifa um sérhæfö mál á erlend-
um tungumálum, svo aö
neöanrnáJs'
„Það er ekki nóg með
það að fermingarbörn
séu mörg illa læs og
óskrifandi, þótt lögð sé
rétt hóflega ströng merk-
ing í þessi orð. Fullorðið
fólk er hætt að tala sama
tungumálið", segir
Magnús Bjarnfreðsson í
þessari grein sinni um ís-
lenskt mál.
minnsta kosti kollegar skilji
hvaö menn eru aö fara. Unga
kynslóðin mun fila þetta ágæt-
lega og ekkert flippa yfir þvi
þótt hún fái námsbækur á út-
lendu máli. Sumar þær
„islensku” eru hvort eö er nær
algerlega óskiljanlegar.
Vonandi kemur einhvern
timann út vegleg islensk oröa-
bók, sem geymir málfar for-
feöra okkar. En fyrr þyrftum
viö aö fá or&abók um þaö mál,
sem viö tölum i dag viö störf
okkar. Annars veröur biblian
eina „sérritiö”, sem menn
skilja hjálparlitiö.
Magnús Bjarnfreösson.
KLOFIN TUNGA