Vísir - 12.09.1980, Blaðsíða 5

Tyrklandsher tók vðldin í nótt
Skriðdrekar og brynvarðir
bilar voru á hverju strái i Ank-
ara, höfuðborg Tyrklands, i
morgun eftir byltingu tyrkneska
hersins.
Valdaránið virðist hafa gengið
án nokkurra blóðsúthellinga, en
viöbúnaður var mikill. Skrið-
drekar á öllum meiriháttar
gatnamótum, hermenn við opin-
berar byggingar og flokksskrif-
stofur, þyrlur sveimandi yfir
borginni og flugvellir og landa-
mæri lokuð.
Allt fjarskiptasamband var
rofið i nokkrar klukkustundir i
nótt, en útvarpað var tilkynning-
um um valdatökuna. I yfirlýs-
ingu, sem kölluð var „fyrsta til-
kynning þjóðaröryggisráðsins”,
var sagt, að rikisstjórn og þing
hefðu verið leyst upp. Þinghelgi
var aflétt og lýst herlögum i öllu
landinu.
Valdaránið kemur algjörlega
flatt up á menn. Eina visbend-
ingin barst fyrst i nótt, þegar
æðastu foringjar landhers, flota
og flughers komu saman til fundr,
en sá fundur mun hafa staðið
fram á morgun. Þó var vitaö, að
nokkur kurr var i herforingjalið-
inu, sem i desember i vetur lagði
að stjórnmálamönnum að hætta
innbyrðis togstreytu og snúa sér
að þvi að friða landið.
1 þann mund logaði Tyrkland
i pólitiskum óeirðum, þar sem
öfgasinnar á vinstri og hægri
væng bárust á banaspjótum.
Mannfallið var þá aö meðaltali
fimm drepnar menneskjur á dag.
— Siðustu sex mánuði hefur
meðaltalið verið tólf á dag.
Fyrr i þessum mánuði var
fjölgað mjög lögreglu- og her-
liði i Ankara, eftir að 29 manns
höfðu verið drepnir einn versta
daginn.
Hermenn á varögöngu um stræti
i Istanbul.
Bulent Ecevit og Suleyman Demirel, tveir helstu stjórnmálaleiö-
togar Tyrklands, sem herinn missti loks þolinmæöina yfir.
1960 hrifsaði herinn til sín
völdin í Tyrklandi og bylti þá tiu
ára stjórn Adnan Menderes,
sem siðar var tekinn af h'fi.
Annað valdarán hersins — árið
1971 — varð blóðsúthellingar-
laust. Þetta þriðja valdarán
núna 1980 veitir þessari af-
skiptasögu hersins kerfisbund-
inn blæ. — Bylting á tiu ára
fresti.
Lögleysan
allsráðandi
1 Tyrklandi eru þó alhr á einu
máli um, að ástandiö í efna-
hagsmálum og stjórnmálum
landsins hafi verið illþolandi
orðið, og miklu verra en 1960.
Raunar ekki verið jafn-slæmt
siðustu hálfa öld.
Flokkar ofstækismanna,
ýmist vinstri manna eða hægri
manna, óðu uppi og voru alls-
ráðandi orðnir á stöku „frelsuð-
um svæðum”, eins og sum
hverfin i Ankara, Istanbul og
fleiri bæjum voru kölluð. Jafn-
vel vopnuðum lögreglumönnum
var ekki vogandi að vera þar á
ferli öðruvisi en undir vernd
hersins.
Auk pólitisks ofbeldis og
óeirða hefur þetta árið
einkennst af þvi, að meöal
stjórnmálamanna var hver
höndin uppi á móti annarri. Og i
siðasta mánuði lagði „Rétt-
lætisflokkur” Suleymans
Dmirels, forsætisráðherra,
fram tillögu i þinginu um aö efnt
yrði til nýrra þingkosninga
strax á þessu ári og ekki beðiö
til júní 1981, eins og ætlaö var.
Stjórnarandstaðan
margklofín
Demirel haföi séð sér leik á

Herinn tekur í taumana
á tiu ára frestl
borði að leggja minnihluta-
stjórn sina (hægristjórn) undir
dóm kjósenda núna strax,
meðan ringulreið riktí i herbúð-
um stjórnarandstæöinga. „Lýð-
veldisflokkur alþýðuunnar”,
flokkur Bulent Ecevits, sem
tapaöi fjölda þingsæta bæði i
efri og neðri málstofu tyrkneska
þingsins i kosningunum siðasta
október er margklofinn. —
Demirel áleit, að vinsælar
efnahagsaðgeröir stjórnarinnar
og innanflokksvandamál and-
stöðunnar mundu vega þyngra á
metunum hjá kjósendum heldur
en óánægjan með hve litið hafði
áunnist gegn ofbeldisöflum.
Efnahagsaðstoð með
skilyrðum
Demirel vildi tryggja sér
meirihluta og öflugri stööu i
þinginu, áður en gripiö yrði til
róttækra ráðstafana gegn póli-
tiskum ofstækisöflum, og tíl
þess að koma fram stefnu sinni I
efnahagsmálum, svo að ekki
yrði skrúfað fyrir vestræna
efnahagsaðstoð til Tyrklands. —
Þá stefnu boðaði hann fyrr á
þessu ári, en i henni er lögð á-
hersla á hinn frjálsa markað og
felld niður rikisaðstoð við hinn
þjóðnýtta iðnað.
Meðal lánardrottna á vestur-
löngum lék vafi á þvi, að stjóm
Demirels mundi lafa nógu lengi
til þess að hrinda þessari stefnu
i framkvæmd. Þó tókst Demirel
aö verða Tyrklandi úti um
stærstu efnahagshjálp, sem
vesturlönd hafa veitt á seinni
árum. Aðildarriki OECD höfðu
lofað 1.16 milljarða dollara
lánsfé á þessu ári. Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn 1,62
milljörðum dollara á næstu
þrem árum. Alþjóöabankinn 600
milljónum dollara, og Saudi
Arabia 250 milljón dollurum. —
Lán Aiþjóða gjaldeyrissjóðsins
var háö skilyrðum um strangar
spamaöarráöstafanir og minni
rikisafskipti af efnahagslifinu.
Fiúðu ættlandið
En ofbeldi öfgaaflanna keyrði
orðiö svo um þverbak, aö það
bar oröið á fólksflótta úr land-
inu, þar eð enginn gat lengur
taliösigóhultan, lög og réttur að
engu hafður, og einungis virtur
máttur byssunnar eöa morö-
kuta tíiræöismannsins.
Valdarániö ber upp á nánast
sama tima, sem heræfingar
NATO fara fram í vesturhluta
Tyrklands. Þær hófust i fyrra-
dag.
stutt skref
fyrir herinn T
I siöasta mánuði haföi Kean
Evren, hershöfðingi, — yfir-
maður sameiginlegs herráðs
t'lota, flughers og landhers
Tyi klands — hvatt til þess, að
aflétt yrði herlögum i sumum
hlutum Tryklands, þar sem þau
hafa verið nærri tvö ár i gÚdi.
Gagnrýndi hann stjórnmála-
mennlandsins fyriraöhafa ekki
beitt sér fyrir setningu nýrra
laga, sem dugað gætu gegn of-
beldisseggjum. Vildi hann, að
herinn losnaöi úr herlagaeftir-
liti, svo aö hann gæti sinnt sín-
um gmndvallarskyldum, sem
væru landvamir.
Flestir höfðu ætlað, að herinn
mundi ekki skipta sér af stjórn-
málum landsins, en nú sýnist
sem hershföðingjarnir hafi tal-
iö, aö þeir gætu allt eins stigið
skrefið til fulls. Heilu hersveit-
irnar voru hvort sem er upp-
teknar við eftirlit, löggæslu og
héraðsstjórnir, án þess að hafa
ákvarðanavald og þvi bundnar
af dugleysi stjórnmálamann-
anna, sem það umboð höfðu. En
hernum siöan hvort eö er kennt
um árangursleysið.
um. Að hann hefði „skynjað frels-
ið, sem rikir I Moskvu, og kynnst
þar tveim tegundum frétta-
manna: þeim, sem ráfa um götur
til að þefa uppi smámunaleg ó-
merkilegheit, og hinum, sem
raunverulega höfðu áhuga á
iþróttum”.
Flokksmálgagnið ,,1’Huma-
nite” greindi frá sjónvarpsviðtal-
inu, en gætti þess vandlega að
nefna ekki þessi ummæli. Foring-
inn varö þarna að lúta ritskoöun
eigin manna.
Gripdelldlr
í breska
Dínginu
„Það tekur oröiö út yfir allan
þjófabálk, hvað hverfur mikið af
öskubökkum, hnífapörum, bolla-
pörum og öðru þviumlfku úr
kaffiterium neöri máistofu
breska þingsins”, segir Charles
Irving, yfirbryti.
A einu ári hurfu um 40.000 slikir
hlutir, og er talið vist, að minja-
gripasafnarar meðal gestkom-
andi eigi aöalsökina á. Skal nú
gripið til „róttækra ráðstafana”
til að binda endi á ósómann.
Hornblower
kafteinn og
ileiri sjóliös-
foringjar
Þaö þótti á sinum tfma gera
J.F. Kennedy, heitinn, forseta,
elskari lýðnum, þegar þær upp-
lýsingar „láku” út, að meöal
bókmennta á náttborðinu hans
væri aö finna njósnareyfara um
James Bond, sem á þeim árum
var aö finna viö hvers manns
disk.
Hvort Carter hefur ætlaö sér aö
nýta þá reynslu, þegar honum
urðu á mismæli á flokksþinginu á
dögunum, sem gátu gefiö til
kynna, að hann læsi sitthvað
fleira en stjórnarskýrslur einar,
skal ósagt látið.
Hann var að syngja fyrrverandi
Carter sjóliðsforingi — viðlesinn
maður.
forsetum úr demókrataflokknum
lof og pris, og vildi lika geta þess
demókrata, sem að hans mati
hefði oröiö mesti forseti sögunn-
ar, ef hann heföi einhvern tima
náð kjöri, en það var nefnilega
..Hubert Horatio Hornblower,
eh... hum, afsakið! Humphrey,
meina ég”.
Hvað sem öðru liður, sýndu
mismælin, að Bandarikjaforseti
er ekki ókunnugur söguhetjunni
úr hinum vinsælu drengjabókum
C.S. Forester um Hornblower
skipherra i flota hennar hátignar,
Bretadrottningar. Þó eru þær
naumast skyldulesning sjóliðs-
foringja á kjarnorkukafbátum
bandariska flotans.
Ætlar sér
næstu frlðar-
verðlaun
Sadegh Khalkali, stundum
nefndur „blóöklerkurinn" vegna
semdarmaður.
þeirra hundruða dauðadóma,
sem hann hefur kveöiö upp yfir
trönum, tekur uppnefnið ekki
mjög alvarlega. Sjálfur telur
hann sig — I fullri alvöru — verö-
ugan friðarverðlauna Nóbels.
Eða svo segir fréttastofa ein I
Kuwait, sem hefur eftir honum,
aö „margir heimskunnir menn
vinni að þvi aö útvega honum
þau, og að tillagan hafi veriö bor-
in undir Karl Gústaf Sviakon-
ung”.