Vísir - 12.09.1980, Blaðsíða 13

vtsm
Föstudagur 12. september 1980
Heimsokn a Þrounardeild 09
Trefjadeild löntæknistofnunar:
„vaniar kapi-
lalista til að
nýla lOnaðar-
tækifærin”
- segir Hörður Jonsson. verkfræðingur,
framkvæmdastiórí Þróunardeildar
Þróunardeild Iöntæknistofnunar Islands vinnur að aukinni nýsköpun i starfandi iðnaöi og að nýiðn-
aöarathugunum, auk þess að veita fyrirtækjum i keramikiönaöi, trefjaplastiðnaði og steinefnaiðnaöi
ýmiss konar þjónustu. Deildin stuðiar að nýsköpun I iönaöi með hönnun nýrra framleiösluaöferða eða
vara, könnun á þekktum erlendum aðferðum eða vörum og aölögun þeirra að innlendum aðstæðum. Til
nýiðnaðar hvetur Þróunardeild með þvf að kanna valkosti I iðnaði er nýta raforku, varmaorku, innlend
hráefni eða nálægð viö aðra atvinnustarfsemi I landinu, svo sem fiskveiðar, fiskvinnslu og raforkufram-
kvæmdir.
Við lögðum leið okkar fyrir skömmu f Vesturvör I Kópavogi þar sem Þróunardeild er að finna, og
fengum framkvæmdastjórann, Hörð Jónsson, verkfræðing, til að fara meö okkur I skoðunarferð um
staðinn. Fyrst staönæmdumst við til að rýna á lftinn rafbræösluofn, sem Magnús Magnússon og Hall-
grímur Jónasson, véla verkfræðingar, hafa hannað ogsmfðað, ogeru nú að gera tilraunir með.
Áhuginn beinist að raf-
hitun og rafbræðslu
,,Sókn i innlenda orkugjafa
fer sennilega vaxandi á
komandi árum, og þá ekki sist I
raforku til iönaðar” sagði
Magnús, sem var að vakta ofn-
inn, þegar okkur bar aö. „Vax-
andi óvissa um framboö á olfu
og sifelldar veröhækkanir
hvetja til könnunar á öörum
orkugjöfum. Margir hugleiða nú
að hefja notkun kola í staö olíu,
en meö aukinni eftirspurn eftir
kolum hækkar kolaveröið og
verður brátt jafnhátt olfuverði
miöað við tilkostnaö, ef aö lik-
um lætur”.
„Hagkvæmni í notkun hinna
ýmsu orkugjafa er mjög háö þvi
hitastigi, sem nýta á orkuna viö.
Raforka er til dæmis mjög hag-
kvæm, þegar þörf er fyrir hita-
stighærra en 2000 gráöur á Cel-
cius, en olia og kol eru aftur ó-
hagkvæmari við þetta háa hita-
stig. Hagkvæmni rafhitunar viö
lægra hitastig ræöst aö mestu af
stofnkostnaöi rafbúnaöar. A-
hugi okkar hér beinist einkum
að öflun þekkingar á rafhitun og
rafbræðslu”.
Hefst framleiðsla raf-
brædds sements 1983?
Rafhitun er, aösögn Magnús-
ar, hægtaö beita til þurrkunar á
ýmsumefnum. Þurrkun er einn
orkufrekasti önaðarferillinn
hér á landi. Um niutiu þúsund
tonn af olíu fara til þurrkunar ár
hvert, þar af megnið til þurrk-
unard loönu-og fiskimjöli. Raf-
hitun gæti oröiö hagkvæm leið
til að þurrka mjöl, fóöur og vik-
ur, svo dæmi séu nefnd.
Rafbræösla hefur einkum
verið Ihuguö meö tilliti til fram-
leiöslu sements, steinullar og
ferrosilikons, en siöar meir er
ætlunin aö kanna framleiðslu-
aöferöir á öörum hráefnum aö
auki og athuga, hvaöa fram-
leiöslu yröi hentugt aö ráöast i. I
fyrra undirritaöi iönaöarráö-
herra fyrir hönd Þróunardeild-
ar og Sementsverksmiðju rikis-
ins samstarfssamning við
danska fyrirtækið F.L. Smidth
um könnun á tæknilegum og
hagrænum forsendum fyrir
framleiöslu á sementi meö raf-
magni. Veröi niöurstöður
prófana á rafbræösluofni Þró-
unardeildar jákvæöar, veröur
tilraunaframleiösla hafin næsta
ár. Stefnt er að þvi, að eftir þrjú
ár hefjist framleiösla hérlendis
á rafbræddu sementi fyrir al-
vöru, og verði um aö ræöa um
þrjátiu þúsund tonn á ári.
Dýrmætt kisildioxið
kisildioxiö fellur til á minnst
þrem stööum á landinu, i Jáfn-
blendi verks miöjunni aö
Grundartanga sem málm-
blendiryk, I Varmaveitunni I
Svartsengi sem kisilagnir og i
Mývatnssveit sem kísilgúr.
Kisildioxið er til margs nýtilegt,
en verðið, sem boöiö er fyrir
þaö, er mjög háö uppbyggingu
og hreinleika efnisins. Há-
marksverö fyrir málmblendi-
ryk sem fylliefni I sement er um
fimmtiu krónur á kilóiö, en i
Danmörku eru boönar tvö þús-
und krónur Islenskar fyrir hvert
klló af hreinu kisildioxiöi af á-
kveðinni uppbyggingu. Hyggst
Þróunardeild leita eftir sam-
vinnu um athugun á möguleik-
um til framleiðslu sliks kísildi-
oxlös.
Tilraunaframleiösla á þil-
plötum úr perlusteini, sementi
og dagblaöapappir er I gangi.
Vegna óvissu um framleiöslu
þanins perlusteins veröa gerðar
tilraunir meö önnur fylliefni,
svo sem vikur, og jafnframt
veröurprófaö aö nota plast — og
glertrefjar i staö pappírs. Þá
hefur veriö reynd notkun þanins
perlusteins í finpússningu, og
gaf hún góöa raun. Búist er viö,
aö þessum tilraunum, ásamt
könnun á hagrænum forsendum
framleiöslu ljúki á næstunni.
Útflutningur á vikri er hafinn
i kjölfar rannsókna Þróunar-
deildar, og rætt er um að reisa
verksmiöju er framleiöi
iönaöarvikur til útflutnings.
Könnuö hefur verið útbreiösla
nýtilegs stuölabergs á Suöur-
landi, og nú er I athugun
hugsanleg framleiösla á vegg-
flisum og gólfflisum úr flögu-
bergi. Nokkrir aöilar i Hálsa-
sveitl Borgarfiröi hafa áhuga á
stofnun fyrirtækis um slika
framleiöslu, og hefur veriö út-
búin vinnuaöstaöa fyrir þá i
húsnæði Þróunardeildar.
Menn velta nú mjög fyrir sér
hugsanlegum álsteypuiönaði i
framhaldi af rannsóknum Þró-
unardeildar. Iönaöurinn myndi
nýta bráöiö ál frá álverinu i
Straumsvik, og bendir allt til aö
álsteypa á íslandi yröi hag-
kvæmari en erlendis, þar sem

12
VtSIR
Föstudagur
12. september 1980
gildari þáttur i starfsemi deild-
arinnar. Til dæmis má nefna
rannsóknir, sem koma eiga i
vegfyrirgallaí framleiðslu, svo
sem vegna rangrar hráefnis-
notkunar eöa rangra vinnu-
bragöa viö framleiöslu.
Slikar rannsóknir leiddu ný-
lega i ljós, aö margir framleiö-
endur áttu I erfiöleikum meö aö
halda gæöum ullarvoöanna
jöfnum. Til þess aö ráöa bót á
þessu, var hönnuð sjálfvirk
stýritalva, sem stjórnar þvotti
og þæfingu. Þessi búnaöur er i
notkun I þvi nær öllum prjóna-
stofum á landinu, og mun notk-
un . hans hafa stóraukið gæöi
framleiöslunnar og komiö I veg
fyrir rýrnun vegna galla.
„ Iðnaðarstefnu þörf til
viðmiðunar”
„Þr óu na r d ei 1 d mótar
verkefnaval sitt meö tilliti til
markaösupplýsinga, stefnu
hagsmunasamtaka iðnaðarins,
þróunarstefnu einstakra fyrir-
tækja og stefnu stjórnvalda,
þegar hún liggur fyrir” sagði
Höröur okkur, þegar viö vorum
sest með kaffisopa aö yfirlits-
feröinni lokinni. ,,Nú fáum viö
vonandi bráðlega til viömiö-
unar iönaðarstefnu, sem lögö
hefur verið fram sem tillaga til
þingsályktunar. Þaö yröi mikil
bót frá þvi, sem hingað til hefur
veriö, aö breytt er um stefnu i
iðnaöarmálum með hverri nýrri
rlkisstjórn”.
„Hvert verkefni, sem viö tök-
um okkur fyrir hendur, gengur i
gegnum f jögur stig. Þau köllum
viö forathugun, framkvæmniat-
hugun, hagkvæmniathugun og
lokahönnun. Deildin ræðst af
sjálfsdáðum i forathugun og
framkvæmniathugun, en þvi aö-
eins er fariö út i hagkvæmniat-
hugun og lokahönnun, aö
iönaðarráöuneytið eöa áhuga-
aðilar óski eftir þvi og taki verk-
Gylfi Einarsson og Sigþór Karlsson voru að gera tilraunir meö vikur, þegar okkur bar aö garði. Vikur kemur viö sögu i mörgum þeim nýiönaöarhugmyndum, sem starfsmenn þróunardeildar
löntæknistofnunar velta nú fyrir sér.
Nokkrir aöilar I Hálsasveit I Borgarfiröi hafa áhuga á stofnun fyrirtækis um
framleiöslu á veggflisum og gólfflfsum úr flögubergi, og hefur veriö útbúin i hús-
næöi Þróunardeildar vinnuaöstaöa til athugana á möguleikum til siikrar fram-
leiöslu.
„Þörf er á stórbættri samvinnu milli þeirra, sem fara meö löggjafar- og fjár.
veitingavaldiö annars vegar og hins vegar þeirra, sem hafa yfir aö ráöa sér-
þekkingu á hinum margvfslegu sviöum iönaöar” segir Höröur Jónsson,
framkvæmdastjóri Þróunardeildar.
þarf aö endurbræöa áliö. Líklegt
er taliö, að álsteypa muni auk-
ast mjög I heiminum i framtiö-
inni vegna vaxandi viöleitni til
aö létta hluti og spara orku.
Viröist sem álsteypuiðnaöur
standi nú á tlmamótum tækni-
lega séð, og gæti þvl nýtt fyrir-
tæki, byggt á háþróaðri tækni,
sýnt yfirburöi yfir eldri fyrir-
tæki. Ýmsir aöilar hafa sýnt á-
huga á að koma á laggirnar ál
steypu, þar á meöal SIS, Fjár
festingarfélag Islands og
Atvinnumálanefnd Reykjavík-
ur, og má vænta ákvaröana um
framhald innan skamms.
Undanfarið hefur verið unniö
aö könnun á endurvinnslu
papplrs. „I Reykjavik falla til
nokkur þúsund tonn af úrgangs-
papplr yfir áriö”, sagði Höröur.
„Aætlaö er, aö stofnkostnaöur
verksmiöju, sem tæki þennan
papplr til endurvinnslu, yröi um
einn og hálfur milljarður. Við
Islendingar flytjum inn þrjátiu
þúsund tonn af pappir á ári.
Yröi hafin endurvinnsla gætum
viö minnkaö innflutninginn og
jafnframt losnaö viö eitthvaö af
draslinu á haugunum.”
Nýlega var lokið viö hönnun
nýrra tegunda fiskkassa og sjó-
kæligáma fyrir fiskiskip, og
stendur yfir tilraunaframleiðsla
og prófanir. Kassarnir og gám-
arnir eru hannaöir þannig, aö
ekki sé hætta á að afuröir aflag-
ist, þegar þær eru settar ofan i
þá.
Upplýsingabanki um ó-
hagnýtt iðnaðartæki-
færi
Margir einstaklingar og
sveitarfélög leita til Þróunar-
deildar eftir aðstoð viö aö koma
á fót iönaði. Einkum er spurt
um ný framleiðslutækifæri, og
leitaö eftir upplýsingum um
framleiösluaöferöir og tækja-
búnaö. Hugmyndir eru nú uppi
um, aö stofnuð verði iönþró-
unarfélög úti á landsbyggðinni,
sem myndu i samráöi viö Þró-
unardeild aöstoða smáiönaðar-
fyrirtæki vlös vegar um landið
viö aö ná fótfestu.
Fyrir skömmu stofnaði deild-
in til sambands viö fyrirtækið
International Licencing, sem
hefur sérhæft sig I aö útvega
upplýsingar tengdar leyfis-
framleiöslu. Ráögert er, aö hér
veröi komið upp á næstunni visi
aö upplýsingabanka um óhag-
nýtt iönaöartækifæri og nýjar
framleiðsluauöferðir.
„Upplýsingamar gætu einnig
komiö aö gagni fyrirtækjum,
sem þegar hefur veriö komiö á
fót en ganga ekki alltof vel”,
sagöi Asgeir Leifsson, sem veit
ir forstööu þessum þætti I starf-
semi Þróunardeildar. „Ég tel
veramjögbagalegt, sem tlðkast
hefurhingaö til, aö fyrirtækjum
er hjálpaö fjárhagslega, lendi
þau I kröggum, en ekkert gert til
að bæta úr skorti á tækniþekk-
ingu, sem oft er raunveruleg
undirrót vandans.
Þjónusta við ullar-
iðnaðinn forgangsverk-
efni
Þróunardeild er ekki einsöm-
ul I Kópavoginum, heldur er
hún þar I sambýli viö Trefja-
deild svokallaöa. Þegar okkur
bar að garöi, voru allir starfs-
menn hennar I leiööngrum úti
um land, en Höröur tók aö sér aö
fræöa okkur dálltiö um starf-
semina. Trefjadeild hefur aö
markmiöi aö vinna aö eflingu og
viögangi fataiönaöar og annars
trefjaiönaöar i landinu. Hún
hefur sem forgangsverkefni aö
þjóna þörfum ullariönaöarins,
en nú er aö auki hafiö starf til
eflingar almennum fataiönaöi.
Deildin gengst fyrir þjálfun,
kennslu námskeiöahaldi og ráö-
gjöf, framkvæmir rannsóknir
og tilraunir og sér um öflun og
dreifingu upplýsinga fyrir
trefjaiönaðinn.
Fyrirhugað er aö koma á
nánu samstarfi viö væntanlegar
iðnþróunardeildir í landsfjórð-
ungunum, og samtök og stofn-
anir iðnverkafólks annars vegar
og iönrekenda hins vegar. Byrj-
að er að semja kennslubók fyrir
starfsfólk I prjóna- og sauma-
skap og starf hafiö við stöölun á
prjónavoð.
Skakkaföll vegna
rangra sniða
Heimsóknum i fyrirtæki viðs
vegar á landinu hefur fjölgaö
mjög að undanförnu, og er þá
veitt ráögjöf og leiöbeint um
ýmsa þætti framleiöslu. Til
dæmisleita fyrirtæki æ meira til
deildarinnar um aðstoö viö val
á vélum og tækjabúnaöi. Þá var
nýveriö tekið til viö aö aðstoða
fyrirtæki I ullariönaöi viö sniöa-
gerö. Ku reynslan hafa sýnt, að
saumastofur hafi oröið fyrir
verulegum skakkaföllum vegna
rangra eða illa geröra sniöa.
Um þessarmundirerunniö að
sérstöku verkefni til þjálfunar i
fataiðnaði á öllum verksviöum
fyrirtækja undir sameiginlegri
stjórn Iöntæknistofnunar og
Iðnrekendafélagsins og með aö-
stoö sérfræðinga frá Finnlandi.
Veriö er aö þjálfa starfsmenn i
vinnuhagræöingu viö sauma-
skap meö þaö fyrir augum aö
þeir taki viö kennsluhlutverki
útlendu sérfræöinganna á næsta
ári.
Rannsóknir veröa sifellt
Magnús Magnússon, vélaverkfræöingur, stendur hér yfir raf-
bræösluofni, sem hann og Hallgrimur Jónasson, starfsbróöir hans,
hönnuöu og smföuöu og eru nú aö gera tilraunir meö. Rafbræösla
hefur einkum veriö Ihuguö meö tillitli til framleiöslu sements, stein-
ullar og ferrosilikons, en siöar meir er ætlunin aö kanna fram-
leiösluaöferöir á öörum hráefnum aö auki, og athuga, hvaöa fram-
leiöslu yröi hentugt aö ráöast 1.
Nýlega hófust tilraunir til aö búa til glerung úr Islenskum hráefnum, svo sem vikri og perlusteini. Hér
getur aö lita fyrstu leirkerin, sem húöuö voru á Þróunardeild meö islenskum glerungi. Aö sögn viröist
hann ætla aö reynast vel.
efniö aö nokkru upp á sina
arma”.
„Stórbættrar sam-
virmu þörf milli rikis-
valds og sérfræðinga”
„Þvi miöur er alltof sjald-
gæft, aö áhugaaöilar skjóti upp
kollinum til aö nýta hugmyndir,
sem viö höfum sýnt fram á, að
gætu auöveldlega oröiö aö veru-
leika” bætti Höröur viö. ,,AÖ
mlnum dómi væri ekki úr vegi,
að viö Islendingar byrjuöum aö
Texti: Anna
Heiöur Odds-
dóttir
rækta kapitalista. Viö veröum
aökoma hlutunum þannig fyrir,
aö áhugasamt fólk geti ráöist i
nýstárleg verkefni án þess aö
rekast á óyfirstlganlegar hindr-
anir viö hvert fótmál”.
„Til þess aö úr því geti oröið,
þarf stórbætta samvinnu milli
þeirra, sem fara með löggjafar-
og fjárveitingavaldiö annars
vegar og hins vegar þeirra, sem
hafa yfir að ráöa sérþekkingu á
hinum margvislegu sviöum
iðnaöar. Þegar möguleikar á aö
stofna ný fyrirtæki hafa veriö
auknir, þyrfti rikisvaldið siöan
aö veita iðnaöinum stuðning
meö því aö taka innlendar vörur
fram yfir erlendar i rikiskaup*
um”.
Myndir: Bragi
Guömundsson.