Vísir - 22.09.1980, Blaðsíða 9

vtsm
Mánudagur 22. september 1980
Heimildamyndir þurfa ekki alltaf aö vera eintómt peningamál eöa atvinnubótavinna kvikmyndagerbarmanna, þœr geta verib áhrifameiri en dýrustu auglýsingamyndir.
Laxinn eflir mannorö okkar
Gerð heimildamynda hefur alveg verið i lágmarki hér á landi, þótt einstakar
slíkar kvikmyndir hafi náð töluverðum vinsældum. Heimildamyndir eru
skemmtilegt viðfangsefni# og oftar en hitt áhugaverðar. Þess höfum við dæmin
m.a. frá Bretlandi, en þar hafa menn lagt sig mjög eftir gerð margvislegra
heimildamynda með mjög góðum árangrí. Má raunar segja að Bretar hafi
nokkra forustu um gerð þeirra. Þekktastir tökumenn heimildamynda hér á
landi voru um langan aldur þeir óskar Gíslason, ósvaldur Knudsen, Vigfús
Sigurgeirsson, og Magnús Jóhannsson og bárust sumar myndir Osvalds víða um
lönd viðgóðanorðstír. Má raunar merkilegt heita hvað þessum mönnum og öðr-
um, sem við gerð heimildamynda hafa fengizt, hefur tekist að gera,oft með
heldur forneskjulegum tækjum og við slæmar aðstæöur. Eftir tilkomu sjónvarps
hefði getað orðið breyting á þessu til batnaðar, en sú hefur ekki orðið raunin,
enda hefur sjónvarpið mikið frekar keppt að því að tengja sig listum á sviði
kvikmyndunar en heimildum, sem eiga þó einkar vel við í þeim miðli. Má vera
að þar hafi ráðið miklu að hvorki hefur veriö til mannafli eða fé til að sinna
hvorttveggja, bæöi listinni og heimildinni.
N\1 er þab stabreynd, aö tölu-
vert kostar aö gera heimilda-
mynd, þótt þaö sé hvergi nærri
eins dýrt og gera leikna mynd
meö öllum þeim umbúnaöi sem
henni fylgir. Heimildamyndir
þýöir litiö að sýna i kvikmynda-
húsum, og raunar er eina
markaöinn fyrir þær aö hafa i
sjónvarpi og á snældum.
Heimildamyndir eru yfirleitt
ekki lengri en nemur fimmtiu
minútna sýningu, og svo þaðan
af styttri, og miöaö við þá taxta
sem gilda a.m.k. hér, er alveg
vonlaust aö það svari kostnaði
að fá hana sýnda. Annað og
meira veröur aö koma til, og
mætti i þvi sambandi hugsa sér
aö útvarpsráö geröi samninga
viö einstaklinga eöa fyrirtæki
um gerö heimildamynda.
Heimildamynd gerö samkvæmt
samningi yröi auðvitað ekki
dýrari en tilkostnaöi nemur.
Aftur á móti mundi taka þeirra
efla kvikmyndageröina, venja
starfsmenn við þessa iöju, og
heimildamyndir mundu koma
sem þægileg viöbót viö þá kvik-
myndagerö, sem nú er hafin af
fullum krafti í landinu og er
annars eölis. Hægt væri aö gripa
til þeirra þegar stærri verkefni
kölluöu ekki aö og framleiösla
þeirra gæti ööru fremur orðið til
þess aö kvikmyndagerð hér yröi
nokkur atvinnuvegur.
Tvær heimildamyndir á
ári.
Auövitaö yrði þaö aldrei nema
takmarkaö, sem sjónvarpið
gæti keypt af heimiídamyndum
samkvæmt samningi. En ein til
tvær slíkar myndir á ári gætu
orðib sú lyftistöng, sem þessi
grein kvikmyndalistar þarfnaö-
ist. Það er þvi ástæöa fyrir út-
varpsráð aö athuga þetta mál
vel, ef þaö mætti veröa til þess
aö náð yröi hagkvæmum samn-
ingum um áhugaverð efni. Sjón-
varpið eyðir miklu fé í stór
verkefni, og skal þaö ekki
lastað, og sýnir okkur svo
ágætar erlendar heimilda-
myndir. En það er alveg vist aö
kvikmyndagerðarmenn, jafnt
og áhorfendur, mundu fagna þvi
aö eiga þess kost aö framleiöa
eina til tvær innlendar
heimildamyndir á ári. Þaö vill
svo til aö hér er af nógu aö taka,
og ætti því ekki að þurfa aö
skorta verkefnin næstu árin. Og
um fjárhæöir er það að segja, aö
jafnvel væri hægt að hugsa sér
aö gera fimmtiu minútna
heimildamynd, sem þyrfti ekki
aö kosta mikið yfir tuttugu
milljónir. Má á þessu sjá aö út-
varpsráö og sjónvarpið stæöu
nokkurn veginn jafnrétt eftir,
þótt slikur baggi yröi bundinn
stofnuninni árlega kvikmynd-
unum til ávinnings. Ekki er
heldur fráleitt að hugsa sér aö
hægt veröi aö selja erlendum
sjónvarpsstöövum eitthvað af
framleiöslunni. Eins og þessum
málum er háttað nú, örlar varla
á gerð heimildamynda, alveg
eins og þarflaust sé aö lita við
svo smáu.
Breskur aðall.
Þessar hugleiðingar eiga m.a.
rætur aö rekja til kvikmyndar
um lax og laxveiöar á íslandi,
sem undirritaður sá nýlega, og
gerö hefur veriö af tveimur ís-
lendingum. Þessi mynd var
aöallega tekin á árinu 1978, en
litill hluti hennar tveimur árum
áöur. Myndin uro laxinn var
gerö án þess nokkur vissa væri
fengin fyrir sölu hennar, og má
Indriði G. Þorsteinsson
rithöfundur gerir að um-
talsefni gerð heimilda-
kvikmynda hér á landi og
möguleika þá# sem eru á
að koma slíkum myndum
á framfæri erlendis. Hér
þurfi aftur á móti að
finna leið til að efla gerð
þeirra.
það kallast mikil bjartsýni.
Siðan hefur þab gerzt, aö Björg-
unarsjóöur Atlantshafslaxins i
Bretlandi (Save the Atlantic
Salmon Trust) hefur tekið þessa
kvikmynd upp á arma sina, og
hyggst nú sýna hana i Bretlandi
og Kanada, þar sem áhuga-
mannaklúbbar um laxveiðar og
verndun laxins eru fjölmargir.
Einnig er fyrirhugaö aö sýna
myndina i sjónvarpi í báöum
löndum. Til að gefa lesendum
nokkra hugmynd um, hverjir
standa aö þessari mynd i Bret-
landi má geta þess aö þulur i
henni er Arthur Ogiesby,
kvæntur Alexöndru prinsessu,
formála flytur dr. Wilfred
Carter, formaður alþjóöasam-
taka um vernd Norður-Atlants-
hafslaxins. Brezka deild þess-
ara samtaka er m.a. skipuö
mönnum á borö viö (Douglas)
Home lávarð, Hugh McKenzie
og Cooper majór, sem hér haföi
ár á leigu.
islendingum hælt á hvert
reípi.
Aþessari upptalningu sést aö
laxinn á marga mikilsháttar
vini i Bretlandi ekki siöur en hér
á landi. Og þaö hefur i langan
tima skipt þjóðir, sem eiga lönd
aö Atlantshafi, miklu máli aö
laxinn nyti réttmætrar verndar.
A þessu hefur oröiö mikill mis-
brestur, sem kunnugt er. Nú
vill svo til, aö hinir brezku
aðilar vildu ekki nota uppruna-
legan texta meö myndinni. Þeir
vildu sjálfir fá að semja textann
og segja til um hann aö flestu
eöa öllu leyti. Framleiöendur,
sem skuiduöu myndina aö
mestu, töldu sig ekki vera i aö-
stööu til aö mótmæla þvi aö
textanum yröi breytt gegn góöu
dreifingarboöi og nokkurri
tekjuvon. En þeir bjuggust ekki
viö að hann yröi á þá lund, sem
hann siðar varö i höndum hinna
brezku verndunarmanna. Sann-
ast að segja roönáöi undirrit-
aöur svolitiö undir lestrinum,
þvi i textanum var ausiö sliku
lofi á Islendinga fyrir framsýni
þeirra hvaö vöxt og viögang
laxins snertir, aö óvist er hvort
nokkurn tima veröi eins vel um
okkur taiaö i öörum málum.
Menn eru stundum aö tala um
landkynningu og eru að láta út-
lendinga taka dýrar myndir I
þvi skyni. Þá eru yfirleitt nógir
peningar til. 1 laxamyndinni fær
þjóöin mesta hól, sem hún hefur
nokkurn tima fengið fyrir góöa
meöferö á laxastofninum, og
þaö hefur ekkert kostaö okkur
nema fjárhagsáhyggjur tveggja
manna, sem uröu svo djarfir aö
leggja út i gerö heimilda-
myndar.
Lög til fyrirmyndar.
Þaö er aö visu rétt, að viö
sýndum mikla framsýni hvaö
vernd laxastofnsins snertir,
þegar lax- og silungsveiöilögin
voru sett áriö 1932. Þýöingar-
mesta ákvæöi þeirra laga þá
var bann viö laxveiði í sjó. m
Ekkert hefur fariö eins illa meö ■
laxastofninn i Atlantshafinu, ab I
undanskilinni mengun, en ein- ■
mitt laxveiöi i sjó. Norðmenn
mega nú horfa upp á ár sinar
hálftómar, og þar viröist ekki I
hægt af pólitiskum ástæöum aö '
banna sjóveiðina, vegna þess aö I
nú oröiö lifa alltof margir á
henni. Og hvarvetna annars
staöar er laxveiði i sjó leyfö, eöa
hefur veriö leyfð til skamms I
tima. Þaö heyrist á Bretunum
aö þeir telja bann okkar mjög |
þýðingarmikiö atriöi, og hæla
okkur á hvert reipi fyrir lax-og |
silungsveiöilögin. Þeir vita auö- i
vitaö minna um þaö, aö laxveiöi I
hefur veriö stunduö hér undan m
ströndinni til skamms tima ■
a.m.k., og gengiö erfiðlega aö fá m
yfirvöld á hverjum staö til aö I
hamia gegn þeim lögbrotum. i|
Til verndar konungbornu
kyni.
Myndin um laxinn, sem er
fyrst og fremst heimildamynd,
hefur meö þessum hætti oröiö
hin heppilegasta kynning á
verndaraögeröum hér á landi til
viöhalds laxastofninum. Þessi
mynd á eftir aö fara um allar
Bretlandseyjar og Kanada og ef
til vill viðar, fyrst svo er komiö
aö margir af helztu mönnum
Breta hafi tekiö aö sér að koma
henni á framfæri. Minnstu
munaöi aö Charles erföarprins
flytti formálann aö henni. Og
þaö er satt aö segja ánægjulegt
aö myndin skuli veröa til aö
vekja athygli á þvi sem bezt
hefur veriö gert hér á landi af
framsýnum mönnum til
verndar hinu konungborna
kyni Atlantshafsins. Nóg hafa
nú mistökin veriö samt hjá
okkur hvað snertir eflingu
ferskvatnsfisks og I fiskirækt.
En á laxamyndinni sést aö
heimildamyndir þurfa ekki
alltaf aö vera eintómt peninga-
mál eöa atvinnubótavinna kvik-
my ndagerðarmanna, sem
stundum hafa ekki alltof mikiö
aö gera. Þær geta veriö mikiö
áhrifameiri en dýrustu auglýs-
ingamyndir, og þær flytja
ákveöinn málstað og ákveöin
verk til milljóna manna, takist
vel til. Þess vegna þarf aö finna
leiö til að efla gerö þeirra, komi
fram góöar hugmyndir, sem
ýmist geta orbið forvitnileg viö-
fangsefni eöa eflt vitund ann-
arra um land og þjóö.

IGÞ