Vísir - 04.10.1980, Blaðsíða 17

,/Margrét Hélga Jóhannsdóttir kom ekki á óvartað þessu sinni. Hún hefur fyrir
löngu sýnt hvað hún getur. En það er með fádæmum hvað henni tekst vel að lýsa i
senn mildi oghörku Mörtu". (Leikdómur i Mbl.23.9.1980).
„Margrét Helga nær fullkomnum tökum á einfeldningslegri góðmennsku hennar
og ekki siður einbeittum hetjuskap hennar þegar á reynir". (Leikdómur í Þjóðvilj-
anum 26.9. 1980).
Hvernig tilfinning er það fyrir leikara að lesa jákvæða dóma um frammistöðu
sina? Tilað fá svar við þeirri spurningu og ýmsum fleirum, leituðum við til Mar-
grétar Helgu og báóum um viðtal. Hún var ekkert uppnæm fyrir hugmyndinni í
fyrstu en þó fóru leikar svo, að við ákváðum að hittast heima hjá henni á Berg-
staðastrætinu. — „Undir venjulegum kringumstæðum mundi ég ekki gera þetta",
— segir hún, —„en þú færð enga tertu hjá mér". Þetta siðasta lýsir vel eiginleikum
sem f Ijótlega koma i Ijós i fari hennar, en það er hreinskilni.
1. þáttur: að vera leikkona
Heima hjá Margréti Helgu.
Hún situr meft krosslagða fætur
uppi i sófa og hlustar á negratón-
list af hljómplötu. Hún vill siftur
tala um feril sinn i fortíftinni, —
segir aö þaft hafi áftur komift fram
i vifttölum. Hún vill tala um það
sem hún er aft gera i dag og vift
berum upp spurninguna, sem
varpaft er fram hér i upphafi:
„Jú þaft er vissulega uppörv-
andi að lesa góða dóma, en þér að
segja hef ég leikið i 13 ár og ég hef
fengið góða dóma áður þannig að
ég er sannski ekki eins uppnæm
fyrir þvi núna og ég var. Ég vona
að þetta hljómi ekki sem hroki.
En hins vegar geta góöir dómar
haft þau áhrif lika, að þú verður
stressaður. Það eru gerðar til þin
þær kröfur að þú átt að leika vel
og vitneskjan um það getur haft
slæm áhrif.
Ég man nú ekki eftir neinu sér-
stöku dæmi um þetta hvað mér
og ég sagði, hef ég ekki þdrft að
kvarta undan þeim og fyrir það er
ég vissulega þakklát”.
„Fjandinn vorkenni mér"
,,Þeir segja að ég leiki vel i
þessu verki og fjandinn vorkenni
mér að gera það. 011 árin i þessu
ættu að vera farin að skila
árangri. Ég hef i gegnum árin, og
sérstaklega á siðustu árum, tekist
á við svo mörg ólik hlutverk að
það er með ólikindum. Og það er
besti skóli sem hægt er að hugsa
sér. Ég hef verið afskaplega
heppin hvað það varðar, þvi það
versta sem fyrir leikara getur
komiö er að festast i einhverri
ákveöinni ,,týpu". Það er hreint
og beint sorglegt þegar slikt ger-
ist”.
Kinnst þér sjálfri aft þú sért á
hátindinum i dag og eigir jafnvel
erfitt meft aft gera betur i fram-
tiðinni?
með þvi að benda á þá staðreynd,
að það listafólk sem nær árangri
er fólk sem vinnur. Þvi miður eru
þeir allt of margir sem láta sér
nægja að tala um hlutina og telja
sér trú um að þeir séu að gera hitt
og þetta, en svo gera þeir aldrei
neitt. Það er þetta fólk sem kem-
ur óoröi á listamenn. Þú verður
ekki góður myndlistarmaður með
þvi að sitja á kaffihúsi og tala um
liti og form og þú veröur ekki
góöur tónlistarmaður með þvi
einu að tala um Mozart eða Beet
hoven.
Það sama gildir um leikara, —
þetta er vinna og aftur vinna ef þú
vilt ná einhverjum árangri, og i
bland þarftu að hafa hæfilegan
skammt af bjartsýni og lifs-
gleði”.
Er þetta kannski lykillinn aft
þinum frama á leiklistarsviftinu?
,,Ég get náttúrulega ekki talað
um það opinberlega að ég sé af-
skaplega dugleg manneskja og ég
get ekki dæmt um það sjálf
hversu góð leikkona ég er. En ég
„Mér finnst haustið besti timi
ársins. Þá er hvorki dimmt né
bjart og allir litir eru svo fallegir.
Haustið er minn timi. Yfirleitt
verðég alltaf ástfangin i ágúst, —
en ágúst kom bara ekkert þetta
árið I þeim skilningi.”
Verðurftu oft fyrir óþægindum
beinlínis vegna starfsins og vegna
þess að þú ert þekkt?
„Kannski ekki beint fyrir óþæg-
indum, en það kemur fyrir að
menn hringja á óliklegustu
timum og þá oft i tengslum við
ákveðnar sýningar. Yfirleitt af-
greiði ég þetta meö þvi að benda
viökomandi á, að ég sé ekki sál-
fræöingur. En það að vera þekkt
setur manni vissulega ákveönar
skorður.Mér finnst stundum, ef
ég fer út á meðal fólks, að ég sé
óbeint á leiksviði. Ég er til dæmis
feimin aö dansa þó mér þyki þaö
gaman.
A opinberum stöðum verður
maður oft fyrir þvi að fólk kemur
og talar við mann en i flestum til-
fellum er þetta mjög jákvætt.
Ahorfendure'ru jú okkar lif og þvi
skyldum við þá ekki taka þeim
vel þegar þeir vilja tala við
okkur.
Stundum getur þetta þó orðiö
hálf neyðarlegt eins og til dæmis
um daginn. Ég hafði farið út á
skemmtistað og var varla fyrr
komin inn en að mér vikur sér
maður og tók utan um mig um
leið og hann sagöi ég væri uppá
haldsleikkonan sin. Ég var
náttúrlega mjög ánægð meö þetta
þangaö til ég fann að hann hafði
misst úr glasinu sinu á bakið á
mér, og yfir allan kjólinn.Þannig
lauk ballferðinni i það skiptið.”
„Viötökum okkur stundum
full alvarlega"
,, Hér á landi býr ákaflega
elskulegt fólk og ég elska fslend-
inga. En stundum tökum við
okkur full hátiðlega og alvarlega.
Við erum bókmenntaþjóð og
höfum geiið af okkur marga góða
rithöfunda en einnig smásögu-
skáld, það er að segja þá sem
ekkert skrifa. Það er auðvitað fá-
mennið sem býður upp á þetta en
af þvi að þú varst að spyrja um
hvernig væri aö vera þekkt, þá er
það þetta sem er kannski óþægi-
legast. Leikarar fá stóran
skammt af þessum smásögum og
ég er þar ekki undanskilin.
Ég er til dæmis tvigift og tvifrá-
skilin og menn hafa látið sig
varöa minna en það. En svo aö ég
svari spurningunni um min
hjónabönd i eitt skipti fyrir öll er
staðreyndin sú aö maður gerir
hvorki sjálfum sér né öðrum
greiða meö þvi að þjást og vera
óhamingjusamur. Ef ég er óham-
ingjusöm veröa allir i kirngum
mig einnig óhamingjusamir. A
sama hátt og maður á ekki að
traðka á tilfinningum annarra á
maður ekki að traðka á tilfinning-
um sjálfs sin.
Ég virkilega dáist að fólki, sem
hefur þá eiginleika til að bera að
vera hamingjusamt i sambýli en
ég dáist ekki að fólki, sem álits
sins vegna og af kjarkleysi heldur
áfram að búa i vonlausu sambýli.
Ég tek neikvætt umtal um
sjálfa mig ekki nærri mér svo
framarlega sem það bitnar ekki á
minum nánustu, — þá tek ég þaö
nærri mér. En sannleikurinn er
sá, að það fólk sem á mest bágt er
auðvitað fólkiö sem lifir og nærist
á sliku umtali. —SV.G
viðvikur en þó skal ég játa, að á
einni af fyrstu sýningunum á
þessu verki „Að sjá til þin
maöur”, sagöi Siggi Karls við
mig þegar við vorum að ganga
inn á sviðiö: „Þeir segja að við
leikum vel — við veröum þvi að
standa okkur i kvöld” — og það
spratt fram á mér kaldur sviti”.
Kn hvaft um gagnrýnendur og
gagnrýni alinennt?
„Ég les alltaf gagnrýni og ég
skil ekki leikara, eöa listamenn
yfirleitt, sem ekki gera þaö. Sum-
ir eru jafnvel þannig, að þeir taka
bara mark á gagnrýni sé hún já-
kvæð. Hins vegar hafa gagnrýn-
endur aö minum dómi geigvænleg
völd og þeir geta eyðilagt sýning-
ar meö skrifum sinum, og hafa
gert þaö með verk, sem að min-
um dómi voru góö verk. Ég er til
dæmis meö eitt sérstakt verk i
huga nú i augnablikinu.
En mér finnst oft á tiöum að
gagnrýnendur dæmi um of út frá
bókmenntalegu sjónarmiði en
ekki leikhúslegu. Þá á ég viö, að
þeir skrifa ekki um sýninguna
sem slika, eins og hinn almenni
leikhúsgestur sér hana. En eins
Nei, guð hjálpi þér. Sá lista-
maður sem telur að hann hafi
þegar náð sinu besta og geti ekki
gert betur er búinn aö vera. Hann
á þá að hætta á stundinni. Sem
betur fer geri ég mér ekki svo
háar hugmyndir um frammistöðu
mina i dag og reyndar er ég þeirr-
ar skoðunar, að það sé aldrei
hægt að ná fullkomnun, —
kannski sem betur fer”.
Hvaft er þaft sem gcrir menn aft
góðum leikurum? Geturðu út-
skýrt þaft?
„Nú seturðu mig i vanda. Svei
mér þá, ég held ég geti varla
svarað þessu. Ég á til dæmis
mina uppáhaldsleikara, en það er
ekki þar með sagt að þeir séu
betri leikarar en einhverjir aðrir
sem ég met ekki eins mikils.
Þetta er fyrst og fremst spurning
um, hvernig þér fellur við per-
sónuleika viðkomandi”.
„Þetta er vinna og aftur
vinna"
„En þessu má kannski svara
held þó, að með fullri sanngirni
geti ég sagt, að ég hef lagt mikið á
mig tilað ná þaðsem ég hef náð.”
Þegar ég skildi og fór út i nám
upplifði ég ótrúlega mikla fátækt
og áður en ég varð fastráðinn
leikari varð ég að vinna með leik-
listinni hverja þá vinnu sem til
féll. En það út af fyrir sig, að
vinna hina óliklegustu vinnu meö
hinu óliklegasta fólki, er ef til vill
einhver besti skóli sem ég hef
fengiö. Og þú mátt alls ekki skilja
þetta svo, að ég sé að kvarta. Ég
gæti ekki hugsað mér annað hlut-
skipti i lifinu.
Samt hef ég aldrei lagt meira á
mig heldur en eftir að ég varð
fastráöin og fyrir utan það aö tak-
ast á við mörg ólik hlutverk er
ýmislegt annað sem blandast inn
i eins og til dæmis að þurfa að
grenna sig um fleiri kiló á örfáum
vikum. Annars hef ég fengið min
bestu hlutverk af þvi aö ég er feit-
ari en hinar.
En eigum við ekki að tala um
eitthvað annað. Ég er orðin svo
persónuleg aö ég á örugglega eft-
ir aö strika þetta allt saman út
þegar ég les viðtaliö yfir”.
................
„Vió Marta erum gerólik-
ar"
Við vikjum þvi talinu snarlega
yfir á aftrar brautir og förum aft
tala um nýja verkift sem nú er á
fjölunum i Iðnó, — „Aö sjá til þin
maftur” eftir þýska leikrita-
skáldið Franz Xaver Kroetz:
„Að öðrum verkum ólöstuðum
er þetta skemmtilegasta vinna
sem ég hef lent i fram að þessu.
Samvinnan á milli okkar hefur
verið einstaklega góð og þvi á
leikstjórinn, Hallmar Sigurðsson,
ekki hvað sistan þátt i. Fyrir utan
það, aö verkiö er mjög áhugavert
og óvenjulegt. Kroetz er að min-
um dómi einhver áhugaverðasti
höfundur sem uppi er i dag og það
er bæði óvenjuleg og skemmtileg
reynsla að fást við verk eftir
hann”.
Nú leikur þú þýska húsmóftur,
sem i handritinu er lýst svo:
Marta, eiginkonan, venjuleg, um
fertugt, dálitift feitlagin, en alls
ekki ósnotur, rnjög heiðarleg og
hagsýn. A þessi lýsing kannski
einnig vift unt þig sjálfa?
„Hiðytra á lýsingin kannski við
en ef þú átt við hvort einhver
samsvörun sé milli persónuleika
mins og hennar, eins og hann
kemur fram i leikritinu er svarið
nei. Við erum i raun gerólikar i
okkur þvi ég hef ekki til að bera
þolinmæði eða fórnarlund Mörtu.
Hún er svo dæmigerð þýsk og
Þjóðverjar eru allt öðruvisi i sér
en við tslendingar. Þjóðfélag
þeirra er öðruvisi og þeir hafa
annan bakgrunn en við. En Marta
er auðvitaö bæði kona og móðir og
að þvi leyti skil ég hana vel.
En þú hefur ekki séð leikritið og
ég held að það sé svolitið erfitt
fyrir okkur að ræða þetta fyrr en
þú hefur séð það”.
(Að þeim orðum töluðum lýkur
fyrsta þætti og framhaldsvið-
ræöur ákveðnar i Iönó að tveim
dögum liönum).
II. Þáttur: I leikhúsinu.
Aft tjaldabaki i Iftnó. Margrét
Helga er i búningsherbergi sinu
meft hárþurrku yfir höfftinu. Hún
virftist afslöppuð og vift spyrjum
hvort hún sé ekkert taugaóstyrk
fyrir sýninguna:
„Jú, ég er með versta móti i
kvöld. Þetta lýsir sér i einhvers
konar innra fiðringi og stundum
veit ég ekki hvort þetta er kviði
eða tilhlökkun. Ég er alltaf „ner-
vös” fyrir sýningar, en i flestum
tilvikum á jákvæðan hátt, þvi
þetta opnar mann tilfinningalega.
Viss „nervi” er jákvæður ef þú
hemur han og hann fer ekki út i
„hýsteriu”. Og ég hreinlega skil
ekki leikara sem eru ekki „ner-
vösir”.
(Sigurður Karlsson, annar
meðleikari Margrétar Helgu i
leikritinu kemur að i þessu. Hann
er einnig rólegheitin uppmáluð
eins og allt starfsliðið. Siguröur
er meö þá skýringu, að það sé
ekkertað marka ytra útlit manna
þarna á staðnum. Hiö rólega yfir-
bragð sé notað til aö dylja innri
spennu sem ólgi i brjóstum
manna og fái útrás eftir að
sýningin hefst. Reyndar tekur
hann hluta af þessum ummælum
aftur og menn fara að spjalla i
léttum tón um verkið og hlut-
verkin.)
„Mér líður vel hérna"
„Þú finnur hvernig andrúms-
loftiö er hérna”, — segir Margrét
Helga, sem nú er farin að sminka
sig. „Aðstaðan er ekki góð, en
samt sem áður og kannski einmitt
þess vegna, taka menn mikið tillit
hver til annars. Mér liöur svo vel
hérna, að ef nokkrir dagar liða án
þess að ég komi hingað sakna ég
þess eins og barnanna minna.”
Rétt I þessu kemur 18 ára
dóttir hennar, Jakobina, inn i
búningsklefann. Hún visar til
sætis i leikhúsinu og þær mæðgur
virðast mjög samrýmdar. Við
höfðum reyndar orðið varir við
það áður heima hjá þeim.
„Hún er verndari minn. Þegar
ég þarf að fá næði til aö hvila mig,
t.d. fyrir sýningar, passar hún
upp á að enginn trufli mig. Hún
tekur alveg ótakmarkað tillit til
min”, — segir Margrét Helga.
Við spyrjum Jakobinu hvort
hún hyggist leggja fyrir sig leik-
list eins og móðirin en hún neitar
þvi eindregið. Ástæðuna segir hún
vera m.a. þá, að hún vilji eiga fri
þegar aörir eiga fri.en það eigi
leikarar ekki. Annars bætti hún
þvi við, að henni þætti gaman að
vinna i leikhúsinu og umgangast
leikarana.
Margrét Helga er nú tilbúin til
að fara upp á sviö en áður en hún
gerir það réttir hún hvislaranum,
Asdisi Skúladóttur, demants-
hringinn sinn. — „Þaö er
hjátrúin. Þetta byrjaði þannig, að
ég bað Asdisi um aö geyma hring-
inn fyrir mig á einni æfingunni og
sú æfing gekk óvenju vel. Ég held
að það gildi almennt um leikara,
að þeir eru mjög hjátrúarfullir.”
„Hver einasta þögn hefur
undirtexta"
Þaft gerist ýmislegt nöturlegt á
sviftinu og verkift er vissulega
óvenjulegt. Þegar vift komum
niftur i hléinu situr Margrét Helga
meö grátbólgin augu i búnings-
herbcrgi sinu og vift spyrjum i
fávisku okkar hvort notaftar séu
einhverjar tæknibreliur til aö
framkalla táraflóöift:
„Nei, það stendur i handritinu
að ég eigi að gráta og þá græt ég.
Ég næ þessu meö þvi að einbeita
mér að þvi sem er að gerast i
leiknum og i þessu tilviki er
atriðið svo ömurlegt, þegar faðir-
inn niðurlægir soninn, að þetta
hefur tekist fram til þessa. Þetta
var einna verst á frumsýningunni
en þá hef ég sennilega verið of
spennt.
En nú eftir hléið verður Marta
önnur og ný kona svo að ég verð
að vera fljót að jafna mig. Það
hefur tekist misjafnlega og
stundum er ég svo grátbólgin
eftir sýningar að það sést á mér
daginn eftir.”
Aft lokinni sýningu ræöum vift
enn um verkift enda skilur þaft
vissulega margt eftir. Vift nefnum
til dæmis þagnirnar sem eru
áberandi i leikritinu:
„Hver einasta þögn, og reyndar
hver einasta setning i þessu verki
hefur undirtexta, þannig aö til
dæmis i þriggja minútna þögninni
er ég að hugsa um það sem er aö
gerast á þvi augnabliki. Þetta
hlýtur að reyna mjög á
áhorfandann > og þegar okkur
teksl að halda salnum i allan
þennan tima, eins og til dæmis i
kvöld, litum við svo á, að okkur
hafi tekist vel upp og leikið atriðiö
það vel, að áhorfandinn hefur
skynjað það sem við vorum að
hugsa.”
„Þessar senur eru ómlss-
andi"
Nú koma fyrir i þessu leikriti
atrifti eins og samfarasena,
sjálfsfróunarsena og nektar-
atrifti. Iivernig er aft taka þátt i
þessum atriftum og heldurftu aft
einhverjir áhorfendur kunni aft
stuöast af þessu:
,, Minn þáttur i þessum atriðum
er svo litill að þetta kemur ekkert
viö mig og ég get ekki svarað
fyrir hina. Þetta hlýtur að vera
verst fyrir Emil (Guömundsson,
sem leikur soninn) þvi hann er
látinn berhátta á sviðinu. Annars
eru öll þessi atriði svo veigamikill
þáttur i verkinu og jafnframt
tengd svo miklum ömurleika aö
ég get varla imyndaö mér að
áhorfendur taki þvi á einhvern
annan hátt en til er ætlast.
I atriðinu þar sem sést i örlitinn
hluta af mér held ég varla aö
nokkrum verði hverft við, enda
held ég að sú sena virki fremur
falleg en hitt. Þaö má hins vegar
vel koma fram, að ég hef haínað
hlutverki vegna nektarsenu, sem
mér fannst i þvi tilfelli vera gjör-
samlega óþörf. En i þessu leikriti
eru allar þessar senur ómiss-
andi.”
Nú er hlegið i sumum atriðanna
scm i raun eru ekki hlægileg. Fer
þaft i taugarnar á leikurum þegar
áhorfendur hlæja á röngum
stöðum?
„Nei, þvi við gerum okkur fulla
grein fyrir, að áhorfendur hlæja
ekki af þvi að þeim þykir þetta
fyndið heldur vegna þess að þeir
eru taugaóstyrkir og við fyrir-
gefum þeim þaö.”
III. Þáttur:
Um lifið og tilveruna
Margrél Helga situr á eldnus-
bekknum heima hjá sér og horfir
á haustiö út unt gluggann:
m ummm
„Ég er til dæmis feimin aft
dansa...”
VÍSIR
Laugardagur 4. október 1980.
VISIR Laugardagur 4. október 1980.
Texti: Sveinn Guöjónsson
Myndir: Gunnar V. Andrésson

„Ég skil ekki leikara sem ekki
lesa gagnrýni”.
... ég geri mér ekki svo háar
hugmyndir um frammistöftu
rnina.”
„Hún tekur ótakmarkaft tillit til mln” segir Margrét Helga um dóttur
sina Jakobinu sem er meft henni á þessari mynd.
„Vift Marta eru geróllkar I okkur”. — Her er hárgreiftslumeistarinn „®8 8*t> ekki hugsaft mér annaft
Guftrún Þorvarftardóttir að brcyta Margréti Helgu i Mörtu rétt hlutskipti I llfinu.”
fyrir sýningu.
„Yfirleitt verft ég ástfangin I
ágúst...”
^ mín bestu híutverk
vt eg erfeitari en hinor99
17