Vísir - 07.10.1980, Blaðsíða 27

Gerður Steinþórs-
dóttir:
Kvenlýsingar í sex
Reykjavikurskáldsög-
um eftir seinni heims-
styrjöld.
Hið islenska bók-
menntafélag 1979 —
Fræðirit 4.
Það ber allt of sjaldan viB, aö
ritgeröir til kandidatsprófs i
Islenskum bókmenntum komi
fyrir sjónir almennings. Þar er
þó fjallaö um ýmis forvitnileg
efni, sem höföa ekki aöeins til
þeirra, sem standa á sjónarhóli
fræöimanna, heldur einnig
margra annarra, sem ekki hafa
opna augu manna fyrir vana-
hugsun karlveldisins, rifa úr
svelli þennan lepp, sem fyrst og
fremst er frosinn niöur i bók-
menntum.
Þetta viöfangsefni nálgast
höfundur meö þvi aö kanna
„kvenlýsingar i sex Reykjavlk-
urskáldsögum Ut frá hug-
myndafræði kvenfrelsishreyf-
ingarinnar.” Skáldsögurnar
velur hUnfrá tlmabilinu 1948-65
Andrés
Kristjánsson
skrifar um
bókmenntir.
skarplega lýst, og verður vart
annaö sagt en höfundi takist all-
vel þaö ætlunarverk aö sýna les
anda i þann heim, sem opnaöist
henni sjálfri. Lesandi getur til
aö mynda varla annaö en litiö
upp stærri augum, þegar á þaö
er bent, aö aöeins I verkum
kvenhöfundanna tveggja tengj-
ast konur aðalminnum sög-
unnar, án þess aö hlita þar fylgd
eöa leiösögu karlmanna. t
karlasögunum fjórum hendir
slikt ekki, og i tveim þeirra
standa konur alveg utan viö
aöalminniö, þótt telja megi
konur aöalpersónur i báöum. I
sögunum eru ein fjórtán
starfsheiti kvenna en langfjöl
mennastar eru vinnukonur yfir
stéttarfrúr og skækjur.en aö-
eins ein gift kona vinnur þaö,
GEGNLÝSING VANAVIÐHORFA
setiö á háskólabekk. Svo er fyrir
aö þakka töluvert almennum
bókmenntaáhuga á Islandi —
enn þá.
Ritgerö sú, sem hér er birt á
bók, er hiklaust þess eðlis aö
allri gerö. Hún fjallarum brýnt
áhugaefni liöandi stundar —
jafnréttis — og kvenfrelsisbar-
áttu hér á landi — og er gild at-
renna til þess aö rjúfa viöjar
vanahugsunar, sem er verstur
þrándur i götu þeirrar viöhorfs
byltingar, sem er forsenda
raunverulegs jafnréttis kynj-
anna. Hér er þó kapp best meö
forsjá.
„Viö undirbúning þessarar
ritgeröar hefur nýr heimur lok
ist upp fyrir mér. Þaö er von
min aö geta miölaö lesendum af
þekrri reynslu”, segir höfundur
I formála. Þessi orö vekja þegar
forvitni lesanda og kalla á svar
hans viö spurningu um þaö,
hvernig þetta takist. Meö þetta
I huga er lesturinn hafinn. Inn-
gangur, þar sem gerö er grein
fyrir verkefninu, hefst meö orö-
unum: „Bókmenntir gera hvort
tveggja að endurspegla og
skapa veruleika. Þvi er þaö
áhugavert rannsóknarefni aö
kanna hlut þeirra i aö viNialda
eöa breyta kvengeröum og viö-
horfi til kvenna”. Þetta er
auövitaö rétt skilgreining, en þó
má ekki dyljast þess, aö obbi
bókmennta viðheldur fremur en
breytir, nema þær séu beinlinis
skrifaðar i þeim „pólitiska” til-
gangi.
Þetta er einmitt mikilvægast
erindi bókmenntarannsóknar,
sem hefur virkt markmiö,
t.a.m. kvenfrelsi, eins og þessi
ritgerö. Forsenda viðhorfs-
breytingar er að sjálfsögöu aö
— eftirstriðssögur — þó allar
komnarút fyrir daga rauösokka
hér á landi og hræringar
kvennaárs. Bækurnar eru
Atómstöö Laxness, Disa Mjöll
eftirÞórunni Elfu, Sóleyjarsaga
eftir Elias Mar, Sjötiu og niu af
stööinni eftir Indriöa G. Þor-
steinsson, Dyr standa opnar
eftir Jökul Jakobsson, Dægur-
visa eftir Jakobinu Sigurðar-
dóttur.
Aökoma þessarar könnunar
er stutt skilgreining á nokkrum
helstu einkennum karlveldis-
þjóöfélags eftir gögnum, allt
frá bibliunni, og siöan gerö stutt
grein fyrir „kvenfrelsisstefnu I
bókmenntarannsóknum” og
sögö deili á nokkrum helstu
lykilgeröum kvenna i bókum.
Hér skal ekki fjölyrt um
könr.un sagnanna sjálfra, en þar
eru tekin til samanburöar sömu
atriöi I þeim öllum — svo sem
tengsl kvenna viö aöalminni
sögunnar, kvenlýsingar, mat
sögukvenna á kynsystrum, viö-
horf kvenna til stööu og starfa,
sjálfsmat gagnvart karl-
mönnum/siöalögmál kynjanna,
sjálfsvitund og kvengeröir höf-
unda. Ætla mætti, aö þessi
meginhluti bókarinnar yröi
staglkenndur, þar sem stiklað
væri aftur og aftur á sömu
steinum, en þrátt fyrir þaö tekst
höfundi aö gera hann mjög læsi-
legan og viða rennur upp fyrir
manni ljós, þegar rofin er skel
„sjálfsagöra” hluta.
Miklu forvitnilegri er þó loka-
kaflinn um niðurstööur könn-
unarinnar, þar sem höfundur
dregur saman til samanburöar
athugunarefni sin úr þessum
sex skáldsögum og metur þau á
vog kvenfrelsis. Þar er margt
sem kallaðer utan heimilis, þótt
skýrslurhermi.aö áriö 1960hafi
á sjötta þúsund giftar konur á
tslandi veriö virkar i atvinnuif-
inu. Þær viröast sem sagt ekki
vera sérlega góö söguefni. Þá
vekur Geröur athygli á þvi, aö
mjög er rætt um fóstureyöingar
i öllum sögunum nema einni og
afstaöan jafnan hin sama — for-
dæming til jafns viö morö. Sam-
merkt eiga sögurnarum þaö að
telja kynlif fyrir hjónaband eöli-
legt, en hampa ströngum siöa-
reglum fyrir giftar konur.
Karlar eru yfirleitt sporléttir og
galvaskir i framhjátökum,en
konur.sem slikt iöka verða sam-
viskufangar sjálfra sin. Kven-
höfundarnir eru þó siöavandari
og tengja kynllf og ást saman á
gleggri hátt, segir Geröur.
Fjölmargt annaö mikillar
athygli vert kemur upp úr þess-
um dúrog ýtir viö lesanda. Þess
ber aö geta að veröleikum, að
ritgerö þessi er rituö á fallegu
og mjög skilriku máli, jafnvel
knöppum stil, og gengiö á sniö
viö hálfyröi og óljósar skil-
greiningar. Þess vegna veröur
hún almennum lesanda mjög
hugtæk Flest munum viö
sammála um þaö, aö meöal
brýnustu pólitiskra verkefna i
samfélagi nútimans sé aö
greiöa götu kynjajafnréttis. En
til þess duga hvorki heitstreng-
ingar né yfirlýsingar. Aö visu
erþað hárétt, sem felst i orðum
Virginiu Woolf, og Geröur Stein-
þórsdóttir velur aö einkunnar-
oröum ritgerðar sinnar, aö eng-
inn veit til hlitar hver konan er
og hvers hún er megnug i sam-
félagi kynjanna fyrr en hún
hefur sýnt það sjálf ,, i öllum
listgreinum og störfum. sem
mannsandinn þekkir”. En þá
braut getur konan ekki gengiö
fullum skrefum fyrr en viö
höfum öll boriö sigurorö af
eigin vanahugmyndum hins
aldagamla karlveldis. Þaö striö
veröur bæöi hart og langt. Rit-
gerö Geröar Steinþórsdóttur er
óflurlitiö starfrófskver i þeirri
herfræöi á afmörkuöum hólmi.
Aöall hennar er hófsemi og skýr
hugsun, íöilfallegt og merk-
ingarikt mál, trúveröug og
kröfuhörö efniskönnun eftir þvi
sem best verður séö meö ófróö-
um augum. Sémönnum einhver
alvara um aö nálgast markmiö
jafnréttis á þessum vettvangi,
ættu þeiraö lesa þessa bók. Hún
á erindi viö hvern þann, sem
lætur sig þessi samfélagsmál
einhverju varöa, og hún kemur
þvi greiölega til skila.
Andrés Kristjánsson.
I RÍKI RÍKISINS
• löanöi mannlíf á mannlífssíðunum
# Hver verður næstur í vfðtali dagskis?
# Fjölskyldan og heímílið áfram
# Sanflkornunum fjðlgar sífellt
og að sjálfsðgðu nýjar og terskar
frétur innlendar og erfendar
A MORGUN
• tati
Gelr hafnað í skoðanakönnun
Dagblaöiö hefur birt niöur-,
stööu skoöanakönnunar varö-
andi vinsældir og áhrif Geirs
Hallgrimssonar og Gunnars
Thoroddsens innan þess
hóps sem tók þátt f könnuninni
inni og kvaöst styöja Sjálf-
stæöisflokkinn. Niöurstaöan
sýnir að Geir Hallgrimsson
hefur hlotiö 36.7% fylgis flokks-
manna en Gunnar Thoroddsen
63.3% fylgisins. Þetta eru mjög
óvenjulegar tölur, en sé tekiö
miö af fyrri skoöanakönnunum
Vfsis og Dagblaösins er ekki
ástæöa til aö draga þær svo
mjög i efa. Tölurnar bókstaf-
lega gjörbreyta pólitisku
ástandi i landinu, einkum innan
Sjálfstæöisflokksins, gefa
Gunnari færi á sterkari tökum á
rikisstjórninni, og setja Geir
Hallgrimsson i einn mesta
vanda, em nokkur flokksfor-
maður hefur lent i þegar undan
eru skildir Jónas frá Hriflu og
Stefán Jóhann Stefánsson. Ofan
I þessa niöurstööu ganga svo
Sjálfstæðismenn til landsfundar
i vor meö helstu menn þing-
flokksins haröákveöna i aö
vinna aö endurkosningu Geirs
Hallgrimssonar.
Margar undarlegar hrær-
ingar hafa veriö I islenskri póli-
tik siðustu tiu árin, eöa allt frá
þvl aö tima viöreisnar lauk. Upp
er komiö fjölmennt liö, sem I
raun tilheyrir engum flokki, en
sveiflast á miili i kosningum
alveg eftir þvi hvernig vindur-
inn blæs hverju sinni. Kosninga-
sigur Alþýöuflokksins áriö 1978
kom frá þessu lausafylgi. Þaö
sneri viö honum baki i siöustu
kosningum aö stærstum hluta
og lét Framsókn njóta fylgisins.
Nú hefur það samkvæmt skoö-
anakönnun Dagblaösins yfir-
gefiö Framsókn og hefur um
sinn mestan hug á aö kjósa
Sjálfstæðisflokkinn. Saman viö
þaö hangir hluti af vexti og viö-
gangi Gunnars Thoroddsens og
kemur þaö m.a. fram f mikilli
fylgisaukningu flokksins á sama
tfma og hann er nær helmingi
vinsælli en Geir Hallgrfmsson.
Viö þessar aöstæður ætlar svo
flokksmaskinan aö halda fast
viö þá stefnu aö endurkjósa Geir
á landsfundinum I vor, og hafa
ekki sést aörar eins tilraunir til
smækkunar I langan tima. Þaö
hefur áöur veriö bent á þaö I
þessum þáttum, aö klofningur I
Sjálfstæöisflokknum gæti oröiö
einskonar endahnútur á vinstri
yfirtöku I landinu. Þess vegna
hefur þvf veriö haldiö fram, aö
vlkja yröi öllum persónumetn-
aöi til hliðar og velja svonefnda
þriöju leiö til lausnar vanda-
málum flokksins. Nú viröist al-
mennt kjósendafylgi flokksins
ætla sér aö hafna þeirri leiö og
stefna beint á Gunnar Thorodd-
sen sem næsta formann. Hluti
af þeirri stefnumörkun stafar
af þrákelkni flokksmaskinunnar
viö aö viöurkenna ákveönar
staöreyndir. Jafnvel þótt skoö-
anakönnunin sem slik sé aö ein-
hverju leyti miðuö viö timann,
þegar hún er tekin, gerir hún
þaö aö verkum, aö Gunnari
Thoroddsen veröur ekki ýtt til
hliöar. Hann hefur skoðana-
könnunina meö sér, sem er i
rauninni eini opinberi vitnis-
buröurinn um styrk hans innan
flokksins. Samt þýbir ekki aö
neita þvi, aö klofningshættan
vofir enn yfir flokknum. og þá I
þá veru aö Geirsarmurinn kljúfi
sig út úr, veröi hann ekki
ánægöur meö niðurstöður á
landsfundi.
Þess vegna skal enn itrekað,
aö þriöja leiöin er eina færa
leiöin fyrir flokkinn út úr þeim
vandkvæöum, sem hann er
kominn I. Meö sterkum manni,
sem flokkurinn hefur raunar á
hendinni, þótt hann sé hættur
þingmennsku, væri hægt aö
stýra framhjá þeim skerjum
sundurlyndis, sem nú skekja
flokkinn nibur 1 grunn. Hvort
hann fæst til aö sinna björg-
unarstörfum aö loknu mikils-
háttar ævistarfi.skal ósagt látið,
en óllklegt er aö þeir sem vilja
flokknum vel, leggi ekki aö
þessum manni aö taka aö sér
formennskuna næsta kastið.
Þaö er Ijóst aö Geir hefur veriö
hafnaö i þessari skoöana-
könnun. Þar er ilia komiö fyrir
góöum dreng, en stærstur yröi
hann I þessari stööu. ef hann
hefði sjálfur frumkvæöi um
þriöju ieiöina.
Svarthöföi.