Morgunblaðið - 14.07.2002, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Safnamál á Íslandi á safnadeginum
Söfn eru byggð-
um mikilvæg
SAFNADAGURINNer í dag, og í tilefniþess ræddi Morgun-
blaðið við Margréti Hall-
grímsdóttur, þjóðminja-
vörð og formann safnaráðs.
– Hvert er ástand safna-
mála í landinu?
„Mörg byggðasöfn voru
stofnuð á 20. öld, aðallega
til þess að varðveita
bændamenninguna. Einnig
voru mörg söfn sett upp í
friðuðum byggingum. Ein-
kenni hefðbundinna
byggðasafna var að allt
safnið var til sýnis, nokkurs
konar opin geymsla. Hug-
myndir um byggðasöfn og
safnmenningu hafa breyst
mikið og er nú lögð mun
meiri áhersla á að velja úr
einstaka hluti til sýningar
og hanna sýningar þannig að þær
endurspegli sögu og sérkenni við-
komandi svæðis. Sú vinna stendur
einmitt sem hæst um þessar mund-
ir á Þjóðminjasafninu. Minjasöfnin
um allt land hafa einnig breyst, en
þau hafa enn ekki nægilega að-
stöðu til varðveislu, rannsókna og
forvörslu á gripum sínum.“
– Hver er munurinn á safni og
sýningu?
„Mjög mikilvægt er að gera
greinarmun á safni og sýningu.
Söfn hafa fjölþætt hlutverk í sam-
ræmi í safnalög og alþjóðleg lög,
sem er að safna, varðveita, rann-
saka og forverja minjar og sögu
viðkomandi svæðis, en einnig að
miðla í formi sýninga, kynningar
og safnfræðslu. Segja má að sýn-
ingar og sögusetur geti verið n.k.
útibú frá söfnum, þar sem sögunni
er miðlað. Því eru starfandi hér á
landi mörg söfn en einnig sýningar
og menningarsetur, sem einungis
varpa ljósi á ákveðna þætti sög-
unnar í sýningum sínum.“
– Safnastarfið er mikilvægt fyrir
byggðir landsins, ekki satt?
„Jú, við teljum safnastarfið vera
hverri byggð mjög mikilvægt, það
tengir íbúa svæðisins við menningu
sína og sérstöðu. Virk minjasöfn
eru þungamiðja í menningarlífi
sveitarinnar. Við viljum leggja
áherslu á hvað virkt safnastarf get-
ur skapað mörg störf í byggðarlög-
um. Starfið hefur verið vanrækt
hér á landi fram að þessu, og því
þarf að breyta.“
– Hvernig er brugðist við nýju
hlutverki byggðasafna?
„Ný stefnumótun í málefnum
byggðasafna hefur verið í mótun
undanfarið ár, og er þar um mikið
þarfaverk að ræða. Ný safnalög
tóku gildi á síðasta ári, og er þar
kveðið á um að Þjóðminjasafnið sé
höfuðsafn á sviði þjóðminjavörslu
og hefur því forystu í stefnumótum
í safnamálum í landinu í samvinnu
við minja- og byggðasöfn. Í anda
laganna var ráðist í stefnumótun
minjasafna um allt land. Mennta-
málaráðuneytið veitti styrk til
stefnumótunarinnar. Tilgangur
starfsins er að rannsaka stöðu
safnamála í landinu, hver sé vandi
safnastarfs og hver sé
sérstaða hvers og eins
af sjö minjasvæðum
landsins.“
– Hvernig hefur
þessi vinna farið fram?
„Fundur var haldinn á hverju
minjasvæði með fulltrúum safna,
sveitarstjórnarmönnum, þing-
mönnum, ferðamálafulltrúum og
fulltrúum atvinnuþróunar, enda
mikilvægt að nýta þekkingu og
frumkvæði heimamanna við mótun
safnastefnu. Fundirnir voru mjög
fróðlegir og upplýsandi.“
– Hverju komust þið að?
„Við teljum mjög mikilvægt að
efla samstarf safna, mynda sam-
fellt samstarfsnet um landið og
bæta starfsaðstöðu safnanna.
Einnig komumst við að því að nátt-
úru og menningu er ekki hægt að
aðskilja í ferðaþjónustu. Tengsl
ferðaþjónustu og safnastarfs verð-
ur að styrkja. Það þarf hvort
tveggja að tengjast og dafna sam-
an. Draga verður fram sérkenni
náttúrufars og sögu á hverju
svæði. Ferðaþjónustan þarf að
hafa í huga að miða ekki ferðir ein-
göngu út frá náttúruperlum, held-
ur vefa saman sagnaslóð, söfn og
náttúru. “
– Hvað er helst á döfinni í mál-
efnum Þjóðminjasafns?
„Nú er unnið að enduropnun
safnsins með nýjum sýningum.
Safnhúsið verður tilbúið í upphafi
næsta árs. Forvörsluátak stendur
nú yfir í safninu til þess að und-
irbúa gripi fyrir nýju sýningarnar.
Á meðan safnhúsið er lokað tekur
safnið þátt í sýningum víða um
land, hefur lánað gripi til dæmis að
Hólum og að Skógum. Einnig má
benda á ljósmyndir Fox sem eru til
sýnis í Þjóðmenningarhúsinu, og
er það vonandi upphafið að löngu
samstarfi Þjóðminjasafns og Þjóð-
menningarhúss. Einnig erum við
þátttakendur í fornleifarannsókn-
um um allt land.“
– Einnig eru það gömlu húsin.
„Já, Þjóðminjasafnið hefur í
sinni umsjá um 40 hús um allt land,
til dæmis Glaumbæ,
Laufás og Núpsstað. Ís-
lendingar þurfa að átta
sig á sérstöðu íslenska
torfbæjarins, og nauð-
syn þess að viðhalda
þeim fáu bæjum sem til eru. Við
höfum nú sótt um að komast á
heimsminjaskrá meðal annars
vegna torfbæjanna. Þeir þykja al-
veg einstakir. Af þeim sökum er
okkur ekki stætt á öðru en að halda
vel við þeim fáu bæjum sem við eig-
um. Mikilvægt er að það fjármagn
sem til er sé notað til að varðveita
gömlu bæina frekar en nýta það í
eftirlíkingar.“
Margrét Hallgrímsdóttir

Margrét Hallgrímsdóttir þjóð-
minjavörður lauk fil. kand.-prófi
í fornleifafræði frá Stokk-
hólmsháskóla 1987. Hún stund-
aði framhaldsnám í fornleifa-
fræði við Stokkhólmsháskóla
1987–89. Cand. mag. í sagnfræði
frá Háskóla Íslands 1993. Safn-
vörður á Árbæjarsafni 1987–89
og stjórnaði m.a. fornleifarann-
sóknum við Aðalstræti 8 og í Við-
ey. Borgarminjavörður frá 1.
nóvember 1989. Í fornleifanefnd
ríkisins frá 1990 og formaður frá
1999. Margrét tók við starfi þjóð-
minjavarðar árið 2000. Margrét
á fjögur börn.
Safn er
þungamiðja
menningar
Hann er ekkert nema montið síðan þau fóru út að ríða, Gráni minn.
HEILDARFJÖLDI gistinátta árið
2001 var 1.742 þúsund sem er 0,3%
fjölgun frá árinu 2000 þegar þær
námu 1.737 þúsundum. Þetta kemur
fram í ritinu Gistiskýrslur 2001 sem
birt er á heimasíðu Hagstofu Íslands.
Gistinætur voru fleiri á heimagisti-
stöðum, farfuglaheimilum, svefn-
pokagististöðum og í skálum í
óbyggðum árið 2001 en 2000. Þær
voru aftur á móti færri á hótelum og
gistiheimilum, sem og í orlofshúsa-
byggð og á tjaldsvæðum.
68% gistinátta voru þó á hótelum
eða gistiheimilum. Gististöðum í
þessum flokki fjölgaði um fjóra milli
áranna 2000 og 2001, úr 244 í 248.
Herbergjum fjölgaði um 129 og rúm-
um um 161. Gistinætur á hótelum og
gistiheimilum voru 1.180 þúsund árið
2001, eða um 6.000 færri en árið áður,
sem er 0,5% fækkun.
Gistinóttum í orflofshúsum fækk-
aði um 15% milli áranna 2000 og
2001. Þrátt fyrir að farfuglaheimilum
fækkaði um þrjú á tímabilinu voru
gistinætur þar 8% fleiri árið 2001 en
2000. Sama var uppi á teningnum á
heimagististöðum, þar fjölgaði gisti-
nóttum um 5%, úr 53 þúsundum í 55
þúsund en gististöðunum sjálfum
fækkaði um sjö.
Stöðum sem bjóða upp á svefn-
pokagistingu fjölgaði um sex árið
2001 og gistinóttum um 24%, úr
21.000 í 26.000. Gistinóttum í skálum
í óbyggðum fjölgaði hlutfallslega
mest, þrátt fyrir að skálunum fækk-
aði um tvo milli áranna 2001 og 2000.
Árið 2001 voru 55 þúsund gistinætur
í skálum. Gistinóttum á tjaldsvæðum
fækkaði um 2% milli áranna.
40% gistinátta
á höfuðborgarsvæðinu
Þegar heildarfjöldi gistinátta er
sundurliðaður eftir landshlutum
kemur í ljós að tæp 40% gistinátta
voru á höfuðborgarsvæðinu, líkt og
árið 2000. 19% gistinátta voru á Suð-
urlandi, 16% á Norðurlandi eystra,
10% á Austurlandi, 6% á Vesturlandi,
4% á Norðurlandi eystra og um 3% á
Vestfjörðum og Suðurnesjum, hvor-
um fyrir sig.
Helmingur gistinátta útlendinga
var á höfuðborgarsvæðinu. Ferða-
menn frá Bandaríkjunum, Kanada,
Norðurlöndunum, Bretlandi og Ír-
landi eru þar mest áberandi. Ferða-
menn frá öðrum löndum Evrópu
eyddu 14–23% gistinátta sinna á Suð-
urlandi, Austurlandi og Norðurlandi
eystra árið 2001, sem er nokkuð
hærra hlutfall en hjá öðrum útlend-
ingum. Íslenskir ferðamenn eyddu
um 30% gistinátta sinna á Suður-
landi, 20% á Norðurlandi eystra og
um 13% á Austurlandi.
Gistinóttum í fjalla-
skálum fjölgaði um 28%
þrátt fyrir fækkun skála
ÞESSA furðulegu
mynd tók Helgi Hall-
varðsson, er hann
var staddur í leyfi á
Mallorca. Skýin
mynda hér skringi-
legt andlitslíki, en
Helgi sjálfur kallar
þetta „Sirkustrúðinn
yfir Mallorca“ og
verður að teljast af-
bragðsgott dæmi um
listfengi Móður nátt-
úru.
Trúð-
urinn
yfir Mal-
lorca
Ljósmynd/Helgi Hallvarðsson