Morgunblaðið - 03.08.2002, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ

SAMKVÆMT viljayfirlýsingu
milli stjórnvalda, Landsvirkjunar
og bandaríska álfyrirtækisins Al-
coa er fyrirhugað að reisa Kára-
hnjúkavirkjun, með uppsettu afli
allt að 630 megavöttum, vegna
295.000 tonna álvers á Reyð-
arfirði.

Kárahnjúkavirkjun verður byggð
í tveimur áföngum en hafist verð-
ur handa við síðari áfangann áður
en hinum fyrri lýkur. Þetta er
breyting frá fyrri áætlun. Þar var
gert ráð fyrir hléi á milli áfanga
virkjunar.

Vegna Kárahnjúkavirkjunar þarf
m.a. að stífla Jökulsá á Dal við
Fremri-Kárahnjúk. Reisa þarf 190
metra háa grjótstíflu með steyptri
klæðningu á vatnshliðinni við
syðri enda Hafrahvammagljúfra.
Beggja vegna koma hliðarstíflur:
Sauðárdalsstífla og Desjarárstífla.
Stíflurnar mynda Hálslón. Jökulsá
í Fljótsdal verður stífluð í síðari
áfanga virkjunar tvo kílómetra
neðan við Eyjabakkafoss.

Í sumar hefjast undirbúnings-
framkvæmdir vegna virkjunar-
innar. Verður þá m.a. lagður veg-
ur frá Laugarfelli að Kára-
hnjúkum, rafmagnskapall verður
lagður og reist verður bráða-
birgðabrú yfir Jökulsá á Dal við
Sauðá ofan við Kárahnjúka. Aðrar
framkvæmdir hefjast í beinu
framhaldi ef samningar takast við
Alcoa um áramót.

Áætlað er að orkuframleiðsla
hefjist vorið 2007 eða fyrr og
virkjunin verði komin í fullan
rekstur haustið 2007.
Kárahnjúkavirkjun
Heimild: Heimasíða Kárahnjúkavirkjunar.
UMHVERFIS- og náttúruvernd-
arsamtök á Íslandi hafa verið
nokkuð samstiga í gagnrýni sinni á
fyrirhugaða Kárahnjúkavirkjun
norðan Vatnajökuls. Í einhverjum
tilfellum hafa þau tekið sig saman
og gefið út sameiginlega yfirlýs-
ingu gegn virkjuninni en einnig
hafa þau gagnrýnt hana hvert í
sínu horni; en þó með svipuðum
áherslum. Í grófum dráttum hafa
þessi samtök talið að með Kára-
hnjúkavirkjun væri verið að eyði-
leggja eitt stærsta hálendisvíðerni
í Evrópu. Með virkjuninni sé m.a.
verið að spilla fjölbreyttu gróð-
urlendi á stóru svæði sem er hluti
af samfelldri gróðurþekju frá sjó
inn til jökla. Ómetanlegar jarð-
fræðiminjar og landslagsheildir á
heimsvísu yrðu eyðilagðar eða
þeim raskað verulega og um 100
fossar yrðu fyrir röskun eða hyrfu
alveg. Þá myndi lífríki í stöðuvötn-
um og fjölmörgum ám eyðast eða
raskast verulega.
Lengi hefur verið litið til Kára-
hnjúkavirkjunar í tengslum við ál-
ver á Austfjörðum og í vetur veitti
Alþingi Landsvirkjun heimild til að
reisa slíka virkjun. Fyrir um hálf-
um mánuði rituðu síðan stjórnvöld,
Landsvirkjun og bandaríska álfyr-
irtækið Alcoa undir viljayfirlýsingu
um að reisa 295.000 tonna álver á
Reyðarfirði og Kárahnjúkavirkjun,
norðan Vatnajökuls, með uppsettu
afli allt að 630 megavöttum. Stefnt
er að því að fyrrgreindir aðilar riti
undir lokasamning um fram-
kvæmdirnar innan fárra mánaða.
Landsvirkjun gerir ráð fyrir því að
hefja undirbúningsframkvæmdir
seinna í sumar, sem felast m.a. í
lagningu vegar frá Laugarfelli að
Kárahnjúkum og miðað er við að
orkuframleiðsla hefjist vorið 2007
eða fyrr og að virkjunin verði kom-
in í fullan rekstur haustið 2007.
Af þessu tilefni ræddi Morgun-
blaðið við talsmenn helstu um-
hverfis- og náttúruverndarsamtaka
Íslands um fyrirhugaða Kára-
hnjúkavirkjun.
Ólöf Guðný Valdimarsdóttir, for-
maður Landverndar, varð fyrst
fyrir svörum. Hún segir að um-
hverfisáhrif Kárahnjúkavirkjunar
verði það mikil að niðurstaða
Landverndar sé að hafna beri
framkvæmdunum. Ólöf minnir m.a.
á að Skipulagsstofnun hafi komist
að þessari sömu niðurstöðu síðasta
sumar, þ.e. stofnunin hafnaði fram-
kvæmdinni vegna umtalsverðra
umhverfisáhrifa og ófullnægjandi
upplýsinga um einstaka þætti
framkvæmdarinnar. Umhverfis-
ráðherra, Siv Friðleifsdóttir, hafi
síðan fallist á framkvæmdina að
uppfylltum ákveðnum skilyrðum
og fellt þar með úr gildi úrskurð
Skipulagsstofnunar. Ólöf segir að
þótt umhverfisráðherra hafi sett
ákveðin skilyrði fyrir framkvæmd-
inni, sem vissulega séu til bóta, þá
breyti það ekki því að umhverfis-
áhrif Kárahnjúkavirkjunar verða
umtalsverð og óafturkræf, þ.e.
valda náttúruspjöllum sem ekki
verða tekin aftur. Kárahnjúka-
virkjun muni eyðileggja eitt
stærsta hálendisvíðerni í Evrópu.
„Þeir sem hafa skoðað virkjunina
út frá umhverfissjónarmiðum geta
held ég allir verið sammála um að
mjög óviturlegt er að fara út í
þessar framkvæmdir.“
Mörgum spurningum
ósvarað
Ólöf leggur áherslu á að mörg-
um spurningum sé enn ósvarað
varðandi Kárahnjúkavirkjun.
„Spurningum um umhverfisáhrifin
hefur líklega verið hvað best svar-
að og niðurstöður þeirra eru ótví-
ræðar. Öðrum spurningum hefur
hins vegar ekki verið nógu vel
svarað, t.d. spurningum um raf-
orkuverð, félagslega þáttinn og
áhrif framkvæmdanna á landið í
heild.“
Spurð um þá gagnrýni, sem
fram kom í máli Friðriks Soph-
ussonar, forstjóra Landsvirkjunar,
í Morgunblaðinu síðustu helgi, en
hún fólst í því að í röðum umhverf-
isverndarsinna væru hópar sem
héldu úti áróðri gegn virkjunar-
hugmyndum, segir hún að Land-
vernd hafi lagt mikla og faglega
vinnu í sínar niðurstöður. Þær nið-
urstöður séu ítarlegar og aðgengi-
legar öllum á Netinu. „Mér finnast
þessi ummæli Friðriks Sophusson-
ar afar ósmekkleg og óviðeigandi,
einkum þar sem hann veit miklu
betur,“ segir hún.
Innt eftir því hvort Landvernd
hyggist áfram beita sér gegn
Kárahnjúkavirkjun segir hún að
samtökin muni ávallt leggja
áherslu á að standa vörð um nátt-
úruna; ekki bara á Kárahnjúka-
svæðinu heldur einnig á öðrum
svæðum, s.s. í Þjórsárverum. „Við
munum því áfram halda uppi
merkjum náttúruverndar, hvar
sem er og hvenær sem er og eins
lengi og við getum, þó að við verð-
um stundum að beygja okkur og
viðurkenna að pólitískar ákvarð-
anir vega þyngra en okkar sjón-
armið.“
Lagarfljótsormur
ekki ánægður
Steingrímur Hermannsson, for-
maður Umhverfisverndarsamtaka
Íslands, segir að samtökin hafi ein-
dregið lagst gegn Kárahnjúka-
virkjun. „Við teljum að fram-
kvæmdirnar valdi allt of miklum
náttúruspjöllum til að hægt sé að
réttlæta þær.“ Steingrímur segist
m.a. telja mikla hættu á upp-
blæstri úr Hálslóni; um 70 metra
hæðarmunur sé á vatni lónsins yfir
árið og við það myndist mikill leir.
„Við vitum líka að lónið spillir
mjög þessu samfellda hálendi sem
er norðan Vatnajökuls og teljum
að Hafrahvammagljúfur yrði ekki
nema svipur hjá sjón þegar búið er
að þurrka það upp; það verður
ekki sama gljúfrið. Við teljum
einnig að það kunni að hafa ófyr-
irsjáanlegar afleiðingar að veita
Jökulsá á Dal í Lagarfljót.“ Stein-
grímur tekur þó fram að samtökin
séu ekki þar með á móti öllum
virkjunum; þau telji á hinn bóginn
að sem minnst eigi að hreyfa við
svæðinu norðan Vatnajökuls.
Vatnsföllin þar mætti og ætti að
minnsta kosti að virkja á langtum
umhverfisvænni hátt.
Steingrímur segir einnig í þessu
sambandi að Umhverfisverndar-
samtökin hafi ekki lagst gegn fyr-
irhuguðu álveri í Reyðarfirði. „Ál-
bræðsla er að vísu ekkert
skemmtilegur atvinnuvegur og ég
hefði viljað Austfirðingum eitthvað
betra en að vinna í álbræðslu.“
Þegar Steingrímur er spurður
um ádeilu Friðriks Sophussonar á
umhverfisverndarsamtök, segir
hann að Friðrik líti að sjálfsögðu á
aðra hlið málsins; þ.e. á þá þjóð-
arframleiðslu og atvinnusköpum
sem virkjun og álver geti skapað.
„Við teljum hins vegar að atvinnu-
sköpunin geti orðið ekkert síðri
með glæsilegum þjóðgarði norðan
Vatnajökuls og góðri aðstöðu fyrir
ferðafólk svo ég tali nú ekki um
öflugt mennta- og menningarsetur
á Egilsstöðum.“ Síðan segir hann:
„Ég held að menn eigi að fara
ákaflega varlega í því að spilla
þeim náttúruperlum sem við eig-
um.“ Hann segir að Íslendingar
eigi ekki að rasa um ráð fram í
þessum efnum; við eigum töluvert
af orku á góðu verði á mörgum
stöðum sem skynsamlegra væri að
líta til en Kárahnjúka.
Helgi Hallgrímsson, varaformað-
ur Náttúruverndarsamtaka Aust-
urlands, NAUST, segir samtökin
hafa miklar efasemdir um Kára-
hnjúkavirkjun, eins og margoft
hafi komið fram í fjölmiðlum. „Um-
hverfisáhrifin eru satt best að
segja hrikaleg fyrir allt Fljótsdals-
hérað ekki síst vegna fyrirhugaðr-
ar veitu Jökulsár á Dal í Lagar-
fljót.“ Helgi segir að það gleymist
reyndar oft í umræðunni sú mikla
röskun sem verði með því að veita
Jöklu (Jökulsá á Dal) yfir í Lag-
arfljót. „Ég held að í hugum
margra Austfirðinga sé það
kannski það versta í þessu dæmi
öllu. Þarna er verið að færa stór-
vötn á milli vatnasviða. Það hefur
aldrei gerst áður á Íslandi. Og
þetta eru eins ólík vötn eins og
hægt er að hugsa sér sem þarna er
verið að skella saman.“ Helgi tek-
ur fram að Lagarfljót hafi löngum
skipað sérstakan sess í hugum
heimamanna. Og ekki megi gleyma
Lagarfljótsorminum. „Það er ekki
víst að hann verði hrifinn af þess-
um breytingum.“
Helgi vitnar eins og Ólöf í úr-
skurð Skipulagsstofnunar frá síð-
asta ári og bendir á að sá úrskurð-
ur segi sína sögu. Hann ítrekar að
skilyrði umhverfisráðherra fyrir
framkvæmdunum séu alls ekki
nægjanleg. „Skilyrðin sem ráð-
herrann setti voru að vísu til bóta
en framkvæmdirnar eru þó langt í
frá að að vera viðunandi af okkar
hálfu.“ Þá gagnrýnir Helgi að
Landsvirkjun hyggist hefja fram-
kvæmdir við Kárahnjúka í sumar.
„Okkur finnst það forkastanlegt,“
segir hann, ekki síst í ljósi þess að
ekki sé búið að gera endanlega
samninga við Alcoa.
Helgi tekur fram að NAUST sé
ekki í hópi þeirra sem séu á móti
öllum virkjunum. „Við erum ekki
endilega á móti því að þessar ár
verði virkjaðar,“ segir hann og vís-
ar m.a. til Jökulsár á Dal og Jök-
ulsár í Fljótsdal. „En við teljum að
tilhögun Kárahnjúkavirkjunar sé
óviðunandi. Það eru aðrir mögu-
leikar sem lítið hafa verið skoðaðir.
Eins og t.d. að virkja Jökulsá á
Dal í eigin farvegi.“
Jóhann Óli Hilmarsson, formað-
ur Fuglaverndarfélags Íslands, er
eins og aðrir viðmælendur Morg-
unblaðsins ómyrkur í máli þegar
hann talar um Kárahnjúkavirkjun.
„Við höfum frá upphafi verið á
móti virkjuninni og sendum inn at-
hugasemdir upp á nokkrar síður
þegar verið var að meta umhverf-
isáhrifin. Með virkjuninni verður
svo mikil röskun á náttúrunni að
annað eins hefur aldrei gerst hér á
landi.“ Meðal þess sem félagið
gerði athugasemdir við var að með
virkjuninni færu frjósamar lág-
lendismýrar meðfram Lagarfljóti á
kaf eða spilltust vegna rofs útfrá
bökkum. Með því töpuðu grágæsir
mikilvægum fellistöðum, fæðuöfl-
unarstöðum og varplöndum, bæði
við Lagarfljót og Jökulsá á Úthér-
aði. Það hefði m.ö.o. áhrif á um tíu
þúsund grágæsir. Þar af um tvö
þúsund varpör eða ríflega 10% af
stofninum. „Þetta er ekki réttlæt-
anlegt,“ ítrekar Jóhann.
Jóhann segir að svæðið norðan
Vatnajökuls sé stærsta ósnortna
víðernið í V-Evrópu og því hafi fé-
lagið lengi barist fyrir því að þar
Segja fram-
kvæmdirnar valda
allt of miklum
náttúruspjöllum
Náttúru- og umhverfisverndarsamtök eru ósátt við Kárahnjúka-
virkjun. Þau gagnrýna einnig að Landsvirkjun skuli hefja undir-
búningsframkvæmdir við virkjunina í sumar áður en gengið hafi
verið frá endanlegum samningi við orkukaupandann, Alcoa. Arna
Schram ræðir hér við talsmenn stærstu náttúru- og umhverfis-
verndarsamtaka landsins um álit þeirra á Kárahnjúkavirkjun.
Morgunblaðið/RAX
Horft til norðurs yfir Dimmugljúfur og Kárahnjúka. Innri-Kárahnjúkur
blasir við til hægri en yrði aðalstífla miðlunarlóns Kárahnjúkavirkjunar
reist færi forgrunnur myndarinnar undir vatn.
Umhverfis- og náttúruverndarsamtök leggjast alfarið gegn Kárahnjúkavirkjun