Morgunblaðið - 03.08.2002, Page 34

34 LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÞESS er minnst um þessar mundir, að 50 ár eru liðin
frá því að Kola- og stálsambandið var stofnað af sex
Evrópuríkjum til að hafa stjórn á framleiðslu og sölu
kola og stáls í þessum ríkjum. Tilgangurinn var ekki
síst að útiloka til frambúðar hernaðarárekstra og
ófrið milli Frakka og Þjóðverja. Var þetta samband
undanfari Efnahagsbandalags Evrópu og síðan Evr-
ópusambandsins.
Saga Evrópu kenndi, að tækist að uppræta tilefni
átaka í samskiptum Frakka og Þjóðverja væri lagður
grunnur að friði og öryggi í álfunni. Frá lokum síðari
heimsstyrjaldarinnar hafa ríki Vestur-Evrópu því lagt
sig fram um að stuðla að góðu sambandi þessara öflugu
ríkja. Hefur það gengið eftir og var enn staðfest hinn
30. júlí síðastliðinn þegar Jacques Chirac Frakklands-
forseti fór með Jean-Pierre Raffarin, flokksbróður sín-
um og forsætisráðherra, til fundar við Gerhard Schröd-
er, kanslara Þýskalands, í bænum Schwerin í austur-
hluta Þýskalands. Var þetta í 79. sinn sem æðstu menn
Frakklands og Þýskalands hittust á tvíhliða fundi á
grundvelli vináttu- og samstarfssamnings, sem þeir
Charles de Gaulle og Konrad Adenauer rituðu undir 22.
janúar 1963, en þess verður minnst með hátíðahöldum
á næsta ári, að 40 ár eru frá því að þessi tvö öflugu meg-
inlandsveldi Evrópu og gömlu fjendur tóku höndum
saman með svo sögulegum hætti.
Tveimur vikum áður en þeir hittu Schröder höfðu
Chirac og Raffarin rætt við Edmund Stoiber, for-
sætisráðherra Bæjaralands og kanslaraefni kristi-
legra demókrata í þingkosningunum í Þýskalandi 22.
september næstkomandi. Stoiber sótti forystumenn
Frakklands heim í París til að styrkja stöðu sína í
kosningabaráttunni og ræða um mál á sameiginlegum
hugsjónagrunni en eins og kunnugt er unnu Chirac og
hans menn glæsilegan sigur á sósíalistunum, flokks-
bræðrum Schröders, í forseta- og þingkosningunum í
Frakklandi í maí og júní.
Á tíunda áratugnum voru þær raddir háværar, sem
sögðu, að þá væru dagar stjórnmálaflokka hægra
megin við miðju taldir í Evrópu. Með Tony Blair og
þriðju leiðinni, sem hann fylgdi, hefði sósíalistum tek-
ist að tileinka sér bestu þættina úr stefnu hægri flo
anna og þar með búa svo í haginn fyrir sjálfa sig, að
þeir yrðu lengi við völd.
Góður árangur Schröders í kosningunum í Þýsk
landi 1998 var aðeins talinn staðfesting á óhjá-
kvæmilegri sigurgöngu sósíalista í Evrópu og nið-
urlæging kristilegra demókrata vegna fjármála-
hneyksla, sem tengdust meðal annars Helmut Koh
leiðtoga þeirra, var talin ógna sjálfri tilvist flokks
þeirra. Fundur þeirra Chiracs og Schröders í þessa
viku var þó ekki aðeins haldinn í ljósi hruns sósíalis
frönsku kosningunum heldur einnig í skugga skoð-
anakannana í Þýskalandi, sem sýna, að um þessar
mundir mælast kristilegir demókratar með heldur
meira fylgi í könnunum en sósíalistar og Stoiber dr
ur markvisst á Schröder, þegar persónuvinsældir e
mældar.
x x x
Efnahagsstjórn hefur ekki farist Gerhard Schrö
vel úr hendi. Honum hefur til dæmis ekki tekist, ei
og hann lofaði, að draga úr atvinnuleysi. 1998 sagði
Schröder, að dæma ætti stjórn sína eftir því, hvern
hún tæki á atvinnuleysinu. Hann gekk meira að seg
svo langt að segja, að hann ætti ekki skilið að ná en
urkjöri, ef atvinnuleysið minnkaði ekki og fjöldi at-
vinnulausra yrði um 3,5 milljónir manna. Í lok júní
fjöldinn um 4 milljónir eða 9,5% af vinnufærum íbú
landsins, og sé litið á skiptingu eftir landshlutum sé
að í gamla Austur-Þýskalandi nemur atvinnuleysi
sums staðar um 20%.
Nýleg könnun, sem gerð var fyrir þýska tímariti
Capital meðal 600 stjórnenda stærstu fyrirtækja í
Þýskalandi, sýnir að 74% þeirra telja, að þjóðin „ge
ekki leyft sér“ að endurkjósa stjórn Schröders. 199
hvöttu forystumenn verkalýðshreyfingarinnar til
þess, að félagsmenn þeirra kysu Schröder frekar e
Kohl, þeir hafa ekki ítrekað þessa stuðningsyfirlýs
ingu sína við Schröder núna.
Menntamál setja einnig sterkan svip á kosninga
baráttuna. Það vakti athygli á síðasta vetri, hve illa
VETTVANGUR
Leiðandi samstarf í
eftir Björn Bjarnason
V
ARLA líður sú vika að ekki
bætist eitthvað nýtt við á
hinn langa lista yfir mál sem
valda spennu og taugatitr-
ingi í samskiptum Evrópu
og Bandaríkjanna. Eina vikuna er það ör-
yggisráð SÞ sem greiðir atkvæði um
hvort Bandaríkin taki áfram þátt í frið-
argæslu á Balkanskaga. Þar áður var það
stofnun Alþjóðasakamáladómstólsins án
þátttöku Bandaríkjanna sem olli titringi
hjá báðum aðilum eða þá spurningin um
hvort segja eigi Palestínumönnum hvern
þeir eigi ekki að kjósa sem leiðtoga sinn.
Málefni Ísraels og Palestínumanna valda
enn djúpstæðum deilum milli Evrópu og
Bandaríkjanna og það sama má segja um
umhverfismál og hugmyndina um sjálf-
bæra þróun. Við þetta má svo bæta
bandarískum refsiaðgerðum á sviði við-
skipta, nýjum bandarískum lögum um
stuðning við landbúnað og svo auðvitað
hinn meinta eða raunverulega einleik
Bandaríkjanna í alþjóðamálum.
Sem betur fer segja þessar deilur ekki
alla söguna. Einhliða stefnumótun Banda-
ríkjanna er í raun eins konar „fjölþjóðleg
stefna þegar það hentar“. Bandaríkin
nýta sér gjarnan fjölþjóðlegar stofnanir
þegar það hentar bandarískum hagsmun-
um og yfirleitt fellur það að evrópskum
hagsmunum. Við megum heldur ekki
gleyma því að við erum að fjalla um lýð-
ræðisríki. Það eru skiptar skoðanir í
Bandaríkjunum, rétt eins og í Evrópu, um
málefni Bosníu, Arafat eða stuðning við
bændur. Þegar upp er staðið greiddu ekki
allir Bandaríkjamenn Bush atkvæði sitt
né heldur styðja allir Evrópubúar áform
um evrópskt sambandsríki.
Það breytir hins vegar ekki því að þegar
fulltrúar Bandaríkjanna og ESB mæta til
formlegra viðræðna koma þeir að samn-
ingaborðinu á ólíkum forsendum. Banda-
ríkjamennirnir eru fulltrúar þjóðar sem á í
stríði og einbeitir kröftum sínum að því að
sigra óvininn, „hryðjuverk“ hvort sem um
er að ræða al-Qaeda eða írösku útgáfuna.
ESB-fulltrúarnir standa hins vegar fyrir ...
ja, hvað standa þeir eiginlega fyrir? Ef al-
þjóðaviðskipti eru til umræðu er svarið
skýrt. Að svo miklu leyti sem ESB er einn,
sameiginlegur markaður er það Pascal
Lamy, sem fer með viðskiptamál í fram-
kvæmdastjórninni, sem ræður ferðinni. Ef
um er að ræða samkeppnismál er það
framkvæmdastjórnarmaðurinn Mario
Monti sem talar fyrir hönd Evrópu. Raun-
ar af miklu harðfylgi eins og Bandaríkja-
menn hafa komist að sér til undrunar. En
um leið og við færum okkur yfir á víðara
svið utanríkis- og öryggismála er það
hugsanlega Javier Solana sem svarar þeg-
ar hringt er í símanúmerið sem Henry
Kissinger fann aldrei, eins og frægt er orð-
ið, þegar hann vildi tala við „Evrópu“ á sín-
um tíma. Solana er hins vegar vart í að-
stöðu til að tala fyrir hönd „Evrópu“ í
mikilvægum málum í dag. Hið evrópska
viðhorf hefur ákveðnar afleiðingar. Banda-
ríkjamenn hafa rétt fyrir sér þegar þeir
benda á að Evrópumenn eyða óeðlilega
miklum tíma í að ræða málin sín á milli og
komast svo vart að neinni niðurstöðu. Yf-
irleitt eru þeir einungis sammála um að
stíga á bremsurnar þegar kemur að
ákveðnum aðgerðum.
Þeir eru hikandi. „Ekki fara of hratt í að
bjóða Rússa velkomna inn í NATO!“ „Ekki
ganga of langt í stuðningi við Ísrael án
þess að tekið sé tillit til Palestínumanna!“
„Ekki láta baráttuna gegn hryðjuverkum
ná til þeirra sem framleiða gjöreyðingar-
vopn!“ Og hvað
Það á að finn
raun þýðir að e
að ná samstöðu
að beita um alla
Stundum fara
an – samningav
ópu og aðgerð
Bandaríkjunum
kemur báðum
vilja ekki fara
Endur-
uppgötvum
Vesturlönd
© The Project Syndicate.
’ Að verjgagnvart
berjast g
ingastefn
an þeirra
öllum líki
asta verk
undan fyr
frelsið. ‘
Forsetar Frak
vestræna leiðt
eftir Ralf Dahrendorf
LÆGRI VEXTIR OG VERÐBÓLGA
Ákvörðun Seðlabankans um aðlækka vexti um 0,6% og það matbankans að verðbólgumarkmið
hans geti náðst á þessu ári, eru góðar
fréttir fyrir fyrirtæki og fjölskyldur.
Svo virðist sem óróleikinn í efnahagslíf-
inu sé að mestu leyti að baki, a.m.k. um
stundarsakir. Verðbólgan hjaðnar ört,
viðskiptahallinn hefur dvínað, gengi
krónunnar styrkzt og slaknað á spenn-
unni á vinnumarkaði. Stöðugleikinn er
lífsnauðsyn bæði fyrir fyrirtæki og
heimili og því mikið fagnaðarefni að
okkur virðist vera að takast að endur-
heimta hann.
Í júlí mældist verðbólga 4,1% á mæli-
kvarða tólf mánaða hækkunar neyzlu-
verðs. Seðlabankinn telur að fyrir árs-
lok geti hún farið niður fyrir
verðbólgumarkmiðið, sem er 2,5%. Það
væri um ári fyrr en bankinn hefur áætl-
að. Bankinn telur að verðbólga sé nú
fyrst og fremst af innlendum toga, og að
áhrif styrkingar krónunnar til lækkun-
ar á innfluttum vörum séu ekki að fullu
komin fram.
Engu að síður verðum við að gera enn
betur til að standa jafnfætis helztu sam-
keppnislöndum okkar. Þannig var verð-
bólga, miðað við samræmda vísitölu
neyzluverðs, 1,6% að meðaltali í júní í
EES-ríkjunum og 1,8% í evrulöndun-
um.
Í mati sínu og spám nú gerir Seðla-
bankinn ekki ráð fyrir hugsanlegum ál-
versframkvæmdum. Það virðist skyn-
samlegur kostur, enda er enn ekkert
fast í hendi í þeim efnum. Ef af fram-
kvæmdum verður, geta þær hins vegar
valdið aukinni þenslu og kallað á að aft-
ur verði hert á peningastefnunni.
Átak stjórnvalda, vinnuveitenda og
verkalýðshreyfingarinnar til að halda
verðlagi undir „rauðu strikunum“ til að
hindra að uppsagnarákvæði kjarasamn-
inga yrðu virk í maí, hefur án nokkurs
vafa átt mikinn þátt í þeim árangri, sem
nú hefur náðst. Auðvitað verður sá ár-
angur þó skammvinnur ef stofnanir og
fyrirtæki nota tækifærið til að demba
yfir neytendur hækkunum, sem voru
geymdar framan af árinu. Seðlabankinn
metur það reyndar svo að enn sem kom-
ið er virðist uppsöfnuð tilefni til verð-
hækkana ekki meiri en bankinn hafi
gert ráð fyrir í verðbólguspá sinni.
Opinberir aðilar hafa haldið að sér
höndum í hækkunum fyrri hluta ársins,
þannig voru hækkanir á heilsugæzlu-
gjöldum og afnotagjöldum RÚV aftur-
kallaðar. Hins vegar hlýtur það að valda
áhyggjum að fyrirtæki og stofnanir í
eigu og undir stjórn opinberra aðila
hafa tilkynnt talsverðar hækkanir á
nauðsynlegri grundvallarþjónustu við
almenning að undanförnu. Þannig til-
kynnti Íslandspóstur 8,5% meðalhækk-
un á þjónustu sinni í júlí, Landsvirkjun
og rafmagnsveitur hafa hækkað verð á
rafmagni um 3% og Síminn hækkar verð
á talsímanum um tæp 6% ef miðað er við
meðalsímreikning og boðar enn frekari
hækkun á afnotagjöldum síðar í haust,
þótt sum önnur þjónusta fyrirtækisins
lækki. Menn hljóta að spyrja hvort þessi
fyrirtæki hafi nýtt til hins ýtrasta
möguleika sína til að hagræða í rekstr-
inum, fremur en að hækka verð, ekki
sízt í ljósi hagstæðari aðstæðna í efna-
hagslífinu. Það skyti skökku við ef fyr-
irtæki hins opinbera stefndu verðbólgu-
markmiðum í hættu.
MANNRÉTTINDI FANGA Í GUANTANAMO
Niðurstaða Colleen Kollar-Kotely,dómara við alríkisdómstól
Bandaríkjanna, þess efnis að um sex
hundruð föngum sem haldið er í her-
stöð Bandaríkjamanna við Guant-
anamo-flóa á Kúbu sé óheimilt að
flytja mál sitt fyrir bandarískum dóm-
stólum, vekur óneitanlega enn á ný
upp óþægilegar spurningar á alþjóða-
vettvangi um réttarstöðu fanganna.
Lögfræðingar fjölskyldna þrettán
manna, sem kröfðust þess að mál
fanganna yrði tekið fyrir af banda-
rískum dómstólum, telja þá niður-
stöðu að herstöðin falli utan lögsögu
bandarískra dómstóla óeðlilega í ljósi
þess að hún er algjörlega undir stjórn
Bandaríkjahers.
Bandaríkjamenn hafa um margra
mánaða skeið sætt harðri gagnrýni
vegna þess vafa sem leikið hefur á
réttarstöðu þessara fanga, en ákvörð-
un Kollar-Kotely nú þýðir að banda-
rískum stjórnvöldum er í raun heimilt
að halda mönnunum föngnum um
óákveðinn tíma án þess að ákæra þá.
Réttarstaða þeirra breytist ekki fyrr
en þeim er birt ákæra, en fátt annað
en utanaðkomandi þrýstingur knýr á
um að það verði gert á næstunni. Eins
og haft var eftir Justin Willard sér-
fræðingi í bandarískum stjórnskipun-
arrétti hér í blaðinu í gær um afleið-
ingar dómsins, „er ekkert sem komið
getur í veg fyrir að beita megi þessari
aðferð út í það óendanlega. Af hverju
ætti að flytja mann sem grunaður er
um hryðjuverk til Bandaríkjanna þeg-
ar hægt er að fangelsa hann á Kúbu
og forðast það að svara nokkrum
spurningum um hver hann sé eða
hvað hann á að hafa brotið af sér?“
Helstu mannréttindasamtök heims
hafa á undanförnum mánuðum bent á
að þrátt fyrir að fangarnir séu grun-
aðir um að vera liðsmenn mjög hættu-
legra hryðjuverkasamtaka, sé engan
veginn hægt að réttlæta það að halda
þeim föngnum án þess að birta þeim
ákæru, tryggja þeim lögfræðiaðstoð
og rétta í máli þeirra. Þau hafa einnig
bent á að þarna sé verið að skapa
hættulegt fordæmi sem hæglega gæti
komið niður á hermönnum Banda-
ríkjamanna eða bandamanna þeirra ef
þeir verða teknir til fanga, hvort held-
ur sem er í baráttunni við al-Qaeda-
samtökin nú eða í öðrum átökum í
framtíðinni.
Eins og Morgunblaðið benti á í rit-
stjórnargrein í janúar síðastliðnum er
afar mikilvægt að þær þjóðir heims
sem veitt hafa Bandaríkjamönnum
fulltingi sitt í baráttunni við hryðju-
verkamenn eftir árásirnar 11. sept-
ember, geri ekki einungis sitt besta til
þess að ráða niðurlögum þeirra sem að
þeim voðaverkum stóðu, heldur einnig
að þær sjái til þess að Bandaríkja-
menn komi þannig fram við þá sem
þeir taka til fanga í þeim átökum að
það gangi ekki á svig við alþjóðlega
sáttmála er tryggja eiga réttláta máls-
meðferð allra einstaklinga, hverjar
svo sem sakargiftir þeirra eru.
Minnsti grunur um að mannréttindi
séu brotin á fjölda manna um lengri
tíma skaðar málstað allra hlutaðeig-
andi ríkja og grefur undan trúverð-
ugleika þeirra réttarfarslegu gilda
sem þau standa fyrir sem lýðræðis-
ríki.