Morgunblaðið - 23.11.2002, Blaðsíða 58

UMRÆÐAN
58 LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
KOSTAR MINNA
A‹EINS A‹ KEILUGRANDA 1,
200 METRA FRÁ JL HÚSINU
í lagerhúsnæ›i Krónunnar
OPI‹ VIRKA DAGA 12-18
OG 11-16 UM HELGAR
f
a
s
t
la
n
d
-
8
4
2
3 50%
afsláttur
LAGERSALA Á JÓLASKRAUTI, GJAFAVÖRU, VERKFÆRUM, BÚSÁHÖLDUM OG MÖRGU FLEIRA!
Á BAKSÍÐU í DV hinn 30. októ-
ber sl. birtist frétt með fyrirsögn-
inni „Beðið um rannsókn á sér-
trúarsöfnuðum“. Þar var fjallað um
beiðni Geðhjálpar til heilbrigðisráð-
herra og landlæknis um rannsókn á
því „hvort svokölluð frjáls trúfélög
séu að misnota aðstæður geðsjúks
fólks“. Síðan eru embættin beðin
um að bregðast við þessu.
Í frétt DV er fjallað í einni andrá
um öll trúfélög í landinu sem ekki
tilheyra þjóðkirkjunni án nokkurrar
frekari afmörkunar. Þau eru sökuð
um hina lúalegustu hluti, s.s. að fé-
fletta geðsjúka og öryrkja. Ásak-
anirnar eru til þess fallnar að vekja
undrun, reiði, hneykslan og andúð
gagnvart þeim sem þær beinast að.
Í þessu tilfelli að öllum „frjálsum
trúfélögum“.
Menn verða að gæta að sér. Í
233.a gr. almennra hegningarlaga
segir: „Hver sá sem með háði, rógi,
smánun, ógnun eða á annan hátt
ræðst opinberlega á mann eða hóp
manna vegna þjóðernis þeirra, lit-
arháttar, kynþáttar, trúarbragða
eða kynhneigðar sæti sektum eða
fangelsi allt að 2 árum.“
Má benda á að ofsóknir nasista
gegn gyðingum hófust einmitt með
rógsherferðum um lúalega hegðun
meðal gyðinga.
Það vekur sérstaka athygli að
rannsóknarbeiðni skuli beint að
landlækni og heilbrigðisráðherra í
stað lögreglunnar, sem hefur með
rannsókn misneytingarmála að
gera. Skv. lögum ber henni að gæta
að því að rannsaka jöfnum höndum
atriði sem styðja sekt eða sakleysi.
Með rógsherferð í fjölmiðlum njóta
menn ekki þessa réttar. Einstök
trúfélög geta ekki varist svona
ásökunum nema benda á sjálf sig og
segja að þetta gerist ekki innan
þeirra vébanda.
Skráð trúfélög utan þjóðkirkj-
unnar eru t.d. Ásatrúarmenn, Veg-
urinn, Baháar, Krossinn, Hvíta-
sunnumenn, Fríkirkjan í Reykjavík,
Óháði söfnuðurinn og Kaþólska
kirkjan. Auk þeirra eru mörg
óskráð trúfélög til. Öll falla undir
hugtakið „frjáls trúfélög“.
Í blaðagrein DV er hugtakið „sér-
trúarsöfnuður“ notað um hin
„frjálsu trúfélög“. Hugtakið á rætur
að rekja til gamalla viðhorfa um að
allir landsmenn skyldu vera sömu
trúar og þjóðhöfðinginn. Skipti
hann um trú bar öllum landsmönn-
um að gjöra slíkt hið sama. Þessi
regla var afnumin á 19. öld með
breyttum viðhorfum. Þá var litið
svo á að mönnum væri frjálst
hverju þeir tryðu. Á Íslandi var trú-
frelsi endanlega lögfest með setn-
ingu stjórnarskrár árið 1874. Áður
en trúfrelsi komst á höfðu margir
hrökklast úr landi um alla Evrópu
fyrir að vera annarrar trúar en
þjóðhöfðinginn. Flestir héldu til
Ameríku.
Það er sérkennilegt að DV, sem
gengið hefur fram fyrir skjöldu í að
gagnrýna ríkisforræði í menningar-
legum efnum, skuli nota orðið „sér-
trúarsöfnuður“ í fyrirsögnum og
uppnefna þannig þá sem ekki til-
heyra sama trúfélagi og forseti
landsins, herra Ólafur Ragnar
Grímsson. Efst á sömu síðu stendur
„DV“ og þar fyrir neðan „frjálst,
óháð dagblað“. Því spyr maður
hvernig DV mönnum litist á að fjöl-
miðlar, sem ekki væru á vegum ís-
lenska ríkisins, yrðu kallaðir „sér-
skoðunarfjölmiðlar“. Tekið skal
fram að fréttamenn Ríkisútvarpsins
nota einnig hugtakið „sértrúarmað-
ur“. Þeir hafa þó ekki eins og DV
flykkt sér um þau viðhorf að ríkið
skuli ekki koma nálægt fjölmiðlum
eða trúarstarfsemi. Reyndar er það
Íslendingum líkt að halda að venju-
legur kristindómur sé lúterskur
þótt lúterskir séu aðeins lítill hluti
kristinna manna.
Oft er hugtakið „sértrúarmaður“
notað um kristið fólk sem ekki er í
þjóðkirkjunni. Slík viðhorf eru æva-
forn og ná aftur fyrir siðaskipti. Þá
var þeim, sem ekki voru kristnir, oft
liðið að hafa sína eigin siði, s.s. gyð-
ingum. Kristnir, sem hins vegar
viku frá siðum kaþólsku kirkjunnar,
voru iðulega bannfærðir eða jafnvel
brenndir á báli.
Það sem vekur stærstu spurn-
ingar hjá undirrituðum er hvers
vegna menn telja sér heimilt að
rægja svokölluð „frjáls trúfélög“.
Mönnum hefði aldrei dottið í hug að
senda erindi til heilbrigðisráðherra
eða landlæknis með ásakanir um að
svart fólk misnotaði öryrkja og geð-
sjúka jafnvel þótt t.d. einn svartur
maður lægi undir grun. Sömuleiðis
myndu menn ekki ásaka samkyn-
hneigða sem einn hóp um slíkan
verknað þótt einn slíkur lægi undir
grun um að hafa framið refsivert at-
hæfi. Hvernig mönnum datt í hug
að fara með þessum hætti fram
gagnvart „frjálsum trúfélögum“ er
undirrituðum hulin ráðgáta.
Að lokum vil ég hvetja Geðhjálp
til að gæta hófs og fjölmiðla til að
bera ekki út rógburð af þessu tagi.
Hér er í eðli sínu um hatursáróður
að ræða.
Hamfarir fyrirsvars-
manna hjá Geðhjálp
Eftir Einar Gaut
Steingrímsson
„Það sem
vekur
stærstu
spurningar
hjá undirrit-
uðum er hvers vegna
menn telja sér heimilt
að rægja svokölluð
„frjáls trúfélög“.“
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
ÞÓRA Ellen Þórhallsdóttir pró-
fessor gaf út yfirlýsingu vegna
matsskýrslu um Norðlingaöldu-
veitu í Mbl.-grein 15. nóv. Þunga-
miðja hennar er að ekki skuli hafa
verið vitnað til rannsókna Þóru í
skýrslunni í ákveðnu vatnafarslegu
og grasafræðilegu álitamáli heldur
aðeins í mig. Jafnframt vitnar hún
orðrétt og með gæsalöppum í viðtal
við mig í RÚV 14. maí sl. Það
merkilega við þetta útvarpsviðtal er
að það var aldrei flutt. Útvarpsmað-
ur hringdi að vísu í mig til Kaup-
mannahafnar, þar sem ég hafði
dvalið í nokkra mánuði, til að spyrja
mig um skoðanir mínar á fjölmiðla-
umræðu sem þá var í gangi varð-
andi Norðlingaöldu. Ég hafði lítt
fylgst með henni og gat fátt sagt en
spurði þó hvort hann væri að taka
við mig viðtal. Hann kvað nei við,
sagðist vera að afla sér bakgrunns-
upplýsinga.
Viðtalið, sem aldrei var tekið og
aldrei flutt, hefur þrátt fyrir það
hvað eftir annað borið á góma á op-
inberum vettvangi. Ég sá fyrst vitn-
að til þess í skýrslu Þjórsárvera-
nefndar um Norðlingaölduveitu sl.
vor, síðan í skýrslu Náttúruverndar
um sama mál, næst nefndi Gísli
Már Gíslason prófessor það í Mbl.
12. júní og nú birtir Þóra Ellen orð-
rétta glefsu úr því. Ég lýsti því
reyndar yfir í Mbl. strax í vor að ég
hefði ekki komið í útvarp þennan
dag og ekki sent frá mér neinskon-
ar tilkynningar. Nú endurtek ég þá
yfirlýsingu. Ég bið því alla sem vilja
deila á skoðanir mínar, hvort heldur
sem það eru háskólaprófessorar,
sérfræðinganefndir eða ríkisstofn-
anir, að leita sér haldbetri gagna en
felast í viðtali sem enginn heyrði og
aldrei var flutt.
Þetta mál minnir mig á bókina
um Meistarann og Margarítu eftir
Búlgakoff. Þar segir frá rússnesk-
um rithöfundi sem skrifaði skáld-
verk sem ritskoðun ríkisins bannaði
að yrði gefið út. Það kom þó ekki í
veg fyrir að gagnrýnendur og bók-
menntaprófessorar skrifuðu um
söguna og harkaleg krítikk fór að
birtast á hana í blöðum og tímarit-
um. Rithöfundurinn lenti sem sé í
hinum verstu málum vegna bókar
sem aldrei var lesin og aldrei kom
út. Allt endaði þetta síðan með
ósköpum því Djöfullinn komst í
spilið, en það er önnur saga.
Málið sem hér um ræðir hófst
raunar með sakleysislegri setningu
sem ég skrifaði fyrir nokkrum árum
í skýrslu um vatnafar í Þjórsárver-
um, en þar segir: „Sveiflur á grunn-
vatnsborði að vetri hafa ekki mikil
áhrif á vöxt eða vaxtarskilyrði gróð-
urs.“ Skýrslu mína geta menn lesið
á vefslóðinni nordlingaalda.is. Ég
skýrði þetta atriði nánar í Mbl. 8.
júní. Fyrirhugað Norðlingaöldulón
á að standa fullt frá vori og fram á
haust, en að vetri á að tappa af því
svo vatnsborð þess lækkar veru-
lega. Fyrir vikið geta orðið allmikl-
ar sveiflur á grunnvatnsborðinu við
lónið að vetri til, einkum við strönd-
ina ofan stíflu. Þessar sveiflur fara
svo dvínandi upp með lóninu og
verða litlar í verunum ofan þess.
Þar eru það jökulkvíslarnar frá
Hofsjökli sem ráða grunnvatnshæð-
inni og halda henni víða upp undir
yfirborði. Niðurstaða mín var og er
því sú, að vetrarsveiflur í grunn-
vatnsborði komi ekki til með að
hafa mikil áhrif á vöxt eða viðgang
gróðurs við Norðlingaöldulón. Hitt
er svo annað mál að gróður í lóninu
sjálfu mun hverfa, um það er ekki
deilt.
Þóra Ellen gagnrýnir að ekki skuli
getið um rannsóknir hennar á
Kvíslaveitusvæði í matsskýrslu um
Norðlingaölduveitu jafnhliða tilvitn-
un í mína frægu setningu. Það kann
að vera réttmætt, en þó verð ég að
bera blak af skýrsluhöfundunum í
þessu efni. Það er alls ekki auðsætt
að rannsóknir Þóru Ellenar eigi hér
við. Þær fjalla um krapastíflur og af-
leiðingar vetrarflóða á gróður í
Kvíslaveitu. Sem sagt um áhrif yf-
irborðsvatns í Kvíslaveitu en ekki
grunnvatns við Norðlingaöldu. Þær
eru um vatnavexti að vetri en við
Norðlingaöldulón á vatn að vera í
lágstöðu að vetri, sem dregur mjög
úr áhrifum vetrarflóða á gróður utan
lóns. Lónin sem hér um ræðir eru
líka ólík og illa sambærileg. Í Kvísla-
veitu er einfalt rennslislón með
frjálsu vatnsborði en við Norðlinga-
öldu á að vera miðlunarlón með
botnlokum, yfirfalli og stýrðu vatns-
borði.
Rannsóknir Þóru Ellenar á vetr-
arflóðunum í Kvíslaveitu eru ágæt-
ar og niðurstöðurnar athyglisverð-
ar og svo einkennilegt sem það
kann að virðast þá er ekkert í grein
hennar í Arctic and Alpine Rese-
arch sem stangast á við það sem ég
hef sagt og ekkert sem breytir rök-
studdum niðurstöðum mínum um
áhrif grunnvatnssveiflna á gróður í
verunum ofan við Norðlingaöldulón.
Samskonar vetrarflóð og Þóra Ell-
en lýsir í Kvíslaveitu á ekki að þurfa
að óttast.
Viðtal sem enginn heyrði
Eftir Árna
Hjartarson
Höfundur er náttúrufræðingur sem
vinnur að jarðfræðilegum rann-
sóknum við Geologisk Museum í
Kaupmannahöfn.
„Viðtalið,
sem aldrei
var tekið og
aldrei flutt,
hefur þrátt
fyrir það hvað eftir ann-
að borið á góma á opin-
berum vettvangi.“