Morgunblaðið - 07.12.2002, Blaðsíða 81

BRÉF TIL BLAÐSINS
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2002 81
VIÐ sem stöndum að útgáfu ís-
lenskra barnabóka furðum okkur á
þeim ummælum sem féllu í ritdómi
Friðriku Benónýsdóttur í bókablaði
Morgunblaðsins þann 4. desember
sl. um íslenskar barnabækur og út-
gefendur þeirra. Þar notar gagnrýn-
andinn tækifærið til að slæma kló í
alla aðstandendur íslenskra barna-
bóka á afskaplega óvæginn og ófag-
legan hátt. Segir hún íslenskar
barnabækur „innihaldslausar sögur
sem hróflað er upp án metnaðar“ og
að útgefendur virðist „láta hagnað-
arvonina nægja þegar kemur að vali
barnabóka til útgáfu“. En hvorugt
skiptir á endanum máli því „afi og
amma kaupa hvort eð er þá bók sem
mest er auglýst til að gefa barna-
börnunum í jólagjöf“.
Allir sem komið hafa nálægt út-
gáfu íslenskra barnabóka vita að
ekkert af þessu á við rök að styðjast.
Mikill metnaður er lagður í sköpun
íslenskra barnabóka og fjölmargir
úrvalshöfundar eyða drjúgum hluta
ársins í að rita vandaðar og metn-
aðarfullar barnabækur. Útgefendur
sækjast eftir þessum bókum vegna
þess að það skiptir máli að í landinu
séu skrifaðar bækur sem taka mark
af því umhverfi og þeim hversdegi
sem íslensk börn búa við. Útgáfa
þessara bóka veltir ekki milljónum
eins og gagnrýnandinn virðist halda.
Barnabækur eru hlutfallslega ódýr-
ar og fæstar gera mikið meira en að
svara kostnaði. En þær eru lesnar
upp til agna á bókasöfnum landsins
af lestrarhestum landsins sem gera
meiri kröfur en svo að láta bjóða sér
upp á tómt drasl. Það gera afi og
amma líka.
Væru útgefendur jafnfíknir í
gróða og gagnrýnandinn vill meina
gæfu þeir sennilega ekkert annað út
en erlendar metsölubækur sem kvik-
myndir og sjónvarpsþættir tryggðu
örugga sölu. Það minnkaði bæði
áhættu og fyrirhöfn – en gerði um
leið útgáfuna metnaðarlausa. Enda
er það ekki tilfellið – sem betur fer.
Miðað við nýútkomin bókatíðindi
koma út um fjörutíu nýjar íslenskar
barnabækur árið 2002, og við full-
yrðum að flestar standast fyllilega
samanburð við það sem gefið er út
erlendis. Auðvitað sýnist sitt hverj-
um um þessar bækur og þannig á
það að vera – en að baki liggur metn-
aður, vandvirkni og ekki síst velvilji í
garð íslenskra bókaorma sem hafa
fjölbreyttan smekk og mikla lyst.
Við sem berum hag íslenskra
barna, íslenskra barnabóka og ís-
lenskra barnabókahöfunda fyrir
brjósti vonumst til þess að Morgun-
blaðið feli ekki öðrum að skrifa um
barnabækur en þeim sem bera vott
af virðingu fyrir því starfi sem unnið
er á þessu sviði en fögnum allri
ígrundaðri og rökstuddri umfjöllun
um barnabækur jafnt sem aðrar
bækur.
HILDUR HERMÓÐSDÓTTIR,
útgáfustjóri Sölku.
ODDNÝ JÓNSDÓTTIR,
ritstjóri barnabóka Vöku-Helgafells.
SNÆBJÖRN ARNGRÍMSSON,
útgáfustjóri Bjarts.
SIGÞRÚÐUR GUNNARS-
DÓTTIR,
ritstjóri barnabóka Máls og
menningar.
Áfellisdómur um
úrvalsbækur
Frá Hildi Hermóðsdóttur,
Oddnýju Jónsdóttur,
Snæbirni Arngrímssyni og
Sigþrúði Gunnarsdóttur:
FYRIR nokkru skrifaði Úrsúla
Jünemann lesendabréf í Morgun-
blaðið. Í bréfinu koma fram furðu-
legir fordómar í garð Landsvirkj-
unar og starfsmanna fyrirtækisins.
Ekki verður hér fjallað frekar um
skoðanir Úrsúlu. Hins vegar sýnist
mér nauðsynlegt að leiðrétta tvær
rangar fullyrðingar hennar.
Ástæðan er sú, að Úrsúla segist
vera bæði leiðsögumaður og kenn-
ari. Fólk í slíkri stöðu þarf að
kunna skil á staðreyndum.
Úrsúla skrifar m.a.: „En þetta
fyrirtæki [Landsvirkjun] er fyrst
og fremst að búa til ódýrt rafmagn
handa erlendum stóriðjufyrirtækj-
um á gjafaverði. Það er að vaða
inn á hvaða landsvæði sem er til
að útvega verkefni handa stórum
verktökum, til dæmis Íslenskum
aðalverktökum“.
Tilgangur Landsvirkjunar er
skv. lögum að nýta orkuauðlindir
landsins. Fyrirtækið selur stór-
iðjufyrirtækjum orku á samkeppn-
isfæru verði en það er engan veg-
inn lágt í samanburði við verð,
sem býðst sums staðar í heim-
inum. Landsvirkjun þarf leyfi
stjórnvalda til að rannsaka virkj-
unarkosti og margvísleg leyfi
byggð á lögum til að virkja.
Landsvirkjun býður út fram-
kvæmdir við virkjanir. Í gegnum
tíðina hefur Landsvirkjun hagnast
af sölu rafmagns til orkufreks iðn-
aðar, en við slíkan iðnað starfa
hundruð Íslend-
inga.
Á öðrum stað
segir Úrsúla:
„Ekki nenni ég
að borga hæsta
rafmagnsverð í
heimi til að
styðja erlend
stóriðjufyrir-
tæki.“
Staðreyndin
er sú að Úrsúla
borgar eitt lægsta orkuverð á
Vesturlöndum hér á landi m.a.
vegna þess að hægt er að virkja
hagkvæmar þegar einnig er virkj-
að fyrir orkufrekan iðnað. Úrsúlu
er velkomið, ef hún vill, að leita
frekari upplýsinga um þessi mál
hjá Landsvirkjun. Fjöldi ferða-
manna, bæði erlendra og inn-
lendra, heimsækir aflstöðvar hér á
landi og eru flestir afar ánægðir
að kynnast því hvernig Íslendingar
virkja hreinar og endurnýjanlegar
orkulindir sínar. Einnig finnst
þeim fróðlegt að sjá hve vel orku-
fyrirtækin umgangast starfs-
stöðvar sínar og nágrenni þeirra.
Úrsúla getur, hafi hún áhuga, farið
með ferðahópa sína í slíka heim-
sókn. Með því gæti hún í senn
kynnt sér starfsemi orkufyrirtækj-
anna og losað sig við þá fordóma í
garð samlanda sinna sem einkenna
lesendabréf hennar.
FRIÐRIK SOPHUSSON,
forstjóri Landsvirkjunar.
Um raforkuverð
og fleira
Frá Friðrik Sophussyni:
Friðrik
Sophusson
ÍÞEIM gleðum er nú brúkastá landi voru er lítil skynsemiog enn minni nytsemi tilnokkurs lærdóms,“ segir í
texta frá 18. öld – og virðist fátt
hafa breyst síðan þá.
Allsterk hefð er fyrir því að nafn-
orð, sem höfð eru um hugarástand
eða önnur óáþreifanleg hugtök svo
sem gleði, keppni, heppni, reiði
o.s.frv. séu fyrst og fremst notuð í
eintölu. Ýmsir ákafamenn um rot-
varnir íslenskrar tungu telja alla
fleirtölunotkun orða af þessu tagi
„ranga“. Og víst er að fæstum dett-
ur í hug að tala um „reiðir“ eða
„heppnir“. En eins og dæmið, sem
tekið var hér í upphafi, sýnir glöggt
hefur lengi tíðkast að nota gleði í
fleirtölu og þá í merkingunni
veislugleði, ölteiti, jólaskemmtun
eða samkoma, þ.e.a.s. um skipu-
lagðan mannfagnað. Mörg dæmi
eru um þessa notkun orðsins í
gömlum textum. Eftir sem áður
taka menn gleði sína aftur en ekki
gleðir ef merkingin er gott skap
eða ánægja.
Þó er ekki loku fyrir það skotið
að stundum hafi orðið jafnvel verið
haft í fleirtölu í þeirri merkingu
þótt sjaldgæft sé. Eftirfarandi
dæmi er að finna í ársritinu Norð-
urfara sem kom út tvisvar í Kaup-
mannahöfn, 1848 og 1849: „Ef eg
sje einhvern armingja, sem […] af-
neitar sjer um […] alla virðingu fje-
lagsbræðra sinna, og gleðir velvilj-
aðrar vináttu.“ Ekki fær
umsjónarmaður betur séð en hér
merki orðið gleði ánægja fremur
en samkoma. Ekki mælir hann þó
sérstaklega með orðalagi sem
þessu.
– – –
Það sem hér á undan er ritað
leiðir hugann að orðinu keppni.
Upphaflega merkir keppni það að
keppa, kapp, kappsemi eða atorka,
og lengi vel hafa hinir gallhörðustu
í hópi vandlætara haft horn í síðu
fleirtölumyndarinnar keppnir, tal-
ið hana „ranga“. En eftir því sem
farið er að keppa í fleiri greinum
eru sífellt fleiri samkomur skipu-
lagðar þar sem menn reyna með
sér til dæmis í glímu, ormaáti,
herfilegu látbragði eða bara svo
saklausri íþrótt sem pönnuköku-
bakstri. Samkoma af þessu tagi er
oft kölluð keppni, og margar slíkar
eru þá keppnir, ýmsum til ar-
mæðu. Ekki veit umsjónarmaður
hve gömul fleirtölumyndin er en
elstu dæmin um hana í ritmálsskrá
Orðabókar Háskólans eru frá síð-
ari hluta 20. aldar. Í Árbók Ferða-
félagsins frá 1968 er til dæmis þessi
klausa: „… að ekki sé síður holl sú
hreyfing að klífa upp brekku en að
bruna niður hana og horft hef ég
hér á keppnir í þessum greinum.“
Þykir um-
sjónarmanni
ástæðulaust að
amast við fleir-
tölunotkun
orðsins keppni
og vísar til gleðanna því viðhorfi til
stuðnings. Þó má benda á, ef ein-
hverjum gæti orðið það til umhugs-
unar, að þjóðin virðist hafa komist
af án keppnanna í þúsund ár og
haldið hér leika í staðinn.
– – –
Einn merkingarflokkur nafn-
orða kallast safnheiti og eru það
orð sem í eintölu eru höfð um magn
af e-u (t.d. sandur, fólk), stendur í
Íslenskri orðabók. Sum þeirra
orða, sem flokkast undir safnheiti,
eru notuð í fleirtölu, önnur ekki. Til
dæmis getur sandur merkt sandi
þakið svæði svo sem sjávarströnd
eða eyðisandur og tekur fleirtölu í
þeirri merkingu, sandar. Einnig
getur vatn ýmist verið safnheiti
eða táknað teljanleg fyrirbæri, t.d.
stöðuvötn, og svo er með fleiri orð.
Hins vegar dettur engum í hug að
segja „mörg fólk“ – enn sem komið
er.
Orðið vín var í öndverðu jafnan
safnheiti en er nú oft notað í fleir-
tölu og þá yfirleitt í merkingunni
víntegundir. Í Minningabók Þor-
valds Thoroddsen frá 1922–23
stendur: „… þegar kampavíni, öli
og heitum vínum er blandað sam-
an.“ Af einhverjum ástæðum hefur
öl ekki forframast með sama hætti
og er kirfilega bundið á sinn safn-
heitisbás. Hins vegar þykja þeir oft
menn að meiri sem drekka marga
bjóra en mjólkurþambararnir
verða að láta sér nægja að drekka
sína hvítu veig í eintölu þrátt fyrir
að hér fáist bæði nýmjólk og létt-
mjólk, fjörmjólk og súrmjólk.
Ekki er umsjónarmanni fullljóst
hvað veldur því að los kemst á sum
eintöluorð og þau fara allt í einu að
daðra við fleirtölu en önnur sitja
sem fastast við sinn eintölukeip.
Hver veit nema fólkin verði farin
að þamba mjólkur um miðja öld-
ina?
– – –
Sum sagnorð eru áhrifssagnir –
taka með sér andlag. Dæmi um
slíka sögn er stöðva (í miðmynd,
stöðvast, er hún þó áhrifslaus).
Ökumaður stöðvar bíl, lög-
reglumaður stöðvar grunsamlegan
náunga á förnum vegi en fátt virð-
ist geta stöðvað hnignun tungu-
málsins. Hér eru bíll, náungi og
hnignun andlög. Æ meira ber á því
að farið sé að nota stöðva sem
áhrifslausa sögn í merkingunni
nema staðar, staðnæmast, stöðv-
ast: Bíllinn stöðvaði við umferð-
arljósin; skriðan stöðvaði áður en
hún náði byggðinni. Samkvæmt
málhefð hefði átt að segja hér „bíll-
inn staðnæmdist …“ og „skriðan
stöðvaðist …“. Óneitanlega eykur
þetta blæbrigði málsins.
– – –
Úr nýkansellíinu: Innstig: Það
að stíga inn í strætisvagn. „Innstig
í gær voru 4.567.“ (Ekki er gert ráð
fyrir útstigi og gæti það fælt ein-
hverja frá því að ferðast með
strætó.)
Fyrirtaka: Það dómstig þegar
mál er tekið fyrir. „Málið fór í fyr-
irtöku í gær.“ (Fyrirtaks orð.)
Haldlagning: Sú athöfn lögreglu
að leggja hald á eitthvað, til dæmis
fíkniefni eða skattagögn. „Möppu-
dýrið gerði grein fyrir heimildum
og aðferðum embættisins til hald-
lagningar gagna.“ (Tillögur: trún-
aðarlagning; huglagning.)
Ástæðulaust er
að amast við
fleirtölunotkun
orðsins keppni
keg@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Karl Emil Gunnarsson
ÞAÐ er satt að segja undarlegt við-
horf sem virðist ríkjandi hjá yfir-
völdum í garð íslenskrar tónlistar.
Er þá ekki skírskotað til lítils stuðn-
ings þeirra við útflutning tónlistar,
né heldur hins óbyggða tónlistar-
húss, sem löngu er tímabært. Heldur
er bréfkorn þetta ætlað til að benda
á það misrétti sem gjörvöll íslensk
tónlistarstétt býr við, sem birtist í
því að ráðamenn sjá ástæðu til að
leggja hærri virðisaukaskatt á verk
hennar en á verk annarra lista-
manna, innlendra sem erlendra.
Íslendingar hafa löngum talið sig
tilheyra menntaþjóðum, ekki síst
bókmenntaþjóðum. Yfirvaldið hefur
sýnt stuðning við bókmenntir í verki
á ýmsan hátt, ekki síst með lækkun
virðiskaukaskatts á íslenskum bók-
um í 14% fyrir nokkrum árum, neyt-
endum, bókaforlögum og rithöfund-
um til beinna og óbeinna hagsbóta.
Gott var það og vel. Gladdist íslenskt
tónlistarfólk eðlilega við þetta, enda
átti það von á að sanngirni yrði gætt
og í kjölfarið kæmi lækkun skatts á
hljómföng. En því var ekki að fagna.
Svo gerðist það, eins og frægt var, að
skattur af erlendum bókum og tíma-
ritum var lækkaður niður í 14%. En
eftir situr tónlistin, innlend sem er-
lend.
Hver eru rökin fyrir því að prent-
uð verk ljóðskálda þjóðarinnar beri
14% virðisaukaskatt, á meðan plötur
Megasar bera 24,5%? Og hvaða
glóra er í því, að af nýrri bók um tón-
listarmanninn KK sé innheimtur
lægri skattur en af nýrri hljómplötu
hans? Óréttlætið verður loks hróp-
legt, þegar litið er til þess að kaup-
endur erlendra tímarita á borð við
„Hustler“ greiða lægri virðisauka-
skatt, en þeir sem kjósa að halla sér
aftur heima í stofu og njóta söngs
Kristjáns Jóhannssonar eða Bjarkar
Guðmundsdóttur. Þetta hlýtur að
teljast undarlegt virðismat hjá
stjórnvöldum, ef ekki hreinlega
skammarlegt. Það jaðrar við að
hægt sé að lesa úr þessu vísvitandi
virðingarleysi ráðamanna gagnvart
tónlistarfólki, sem þrátt fyrir allt er
jú það listafólk sem borið hefur hróð-
ur þjóðarinnar víðast. Ekki er laust
við að upp í hugann komi orð Guð-
rúnar Ósvífursdóttur, „þeim var ég
verst er ég unni mest“. Vel á minnst;
„Laxdæla“ fæst í næstu bókabúð
með 14% álagningu. Einnig fæst hún
sem ’hljóðbók’, þá reyndar nokkuð
dýrari.
Við undirrituð hvetjum ráðamenn
til að leiðrétta misréttið og sýna ís-
lenskri tónlist þá sanngirni og virð-
ingu sem hún á skilið.
Virðingarfyllst,
BIRGIR ÖRN STEINARSSON,
BIRGITTA HAUKDAL,
BUBBI MORTHENS,
BJÖRGVIN HALLDÓRSSON,
ERPUR EYVINDARSON,
HRAFN THORODDSEN,
HREIMUR ÖRN HEIMISSON,
KRISTINN SIGMUNDSSON,
PÁLL RÓSINKRANZ,
STEFÁN HILMARSSON,
JÓN ÓLAFSSON, píanóleikari,
JÓN STEFÁNSSON, kórstjóri.
Vér mót-
mælum
óréttlæti!
Frá íslensku tónlistarfólki:
Morgunblaðið/Arnaldur
Alltaf á þriðjudögum