Morgunblaðið - 08.12.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
8. desember 1945: „Lýðræðið
hefir verið allmikið rætt hjer
í Morgunblaðinu að und-
anförnu. Tilefnið er það, að
kommúnistar hafa haldið því
fram í blaði sínu og einnig í
útvarpinu, að flokkseinræðið
í Rússlandi væri hið full-
komnasta lýðræðisstjórn-
skipulag, sem til væri í víðri
veröld.
Þetta hefir gefið Morg-
unblaðinu tilefni til að skýra
nánar stjórnskipulagið í
Rússlandi og í þeim löndum
öðrum, sem eru að reyna að
koma á hjá sjer samskonar
stjórnarfari. Þessar umræð-
ur hafa opnað augu allra Ís-
lendinga, sem ekki eru staur-
blindaðir af trúnni á
kommúnismann. Menn hafa
skilið það fullkomlega, að
stjórnarfarið í Rússlandi á
ekkert skylt við það, sem við
og aðrar vestrænar þjóðir
meina með lýðræði.“
. . . . . . . . . .
8. desember 1965: „Hér á Ís-
landi ríkir um þessar mundir
mikið góðæri. Aflabrögð eru
með fádæmum góð og fram-
leiðsla mikil og vaxandi til
lands og sjávar. Almenn vel-
megun ríkir í landinu og
framkvæmdir og umbætur
unnar á öllum sviðum hins ís-
lenzka þjóðfélags.
Þetta er sönn og rétt mynd af
því sem er að gerast á Íslandi
í dag. Hún stingur verulega í
stúf við aðra mynd, sem
framsóknarmenn og komm-
únistar eru stöðugt að mála
af þeirri „óstjórn“, sem Við-
reisnarstjórnin hafi leitt yfir
íslenzka þjóð. Góð aflabrögð
og hagstæð veðrátta eru að
sjálfsögðu ekki ríkisstjórn-
inni að þakka. Hitt getur eng-
um hugsandi manni blandast
hugur um, að farsæl stefna
Viðreisnarstjórnarinnar í
efnahagsmálum hefur gert
þjóðinni mögulegt að hag-
nýta sér árgæzkuna.“
. . . . . . . . . .
8. desember 1985: „Nób-
elsverðlaunahafinn Andrei
Sakharov, sem sætir útlegð
og einangrun í heimalandi
sínu, Sovétríkjunum, vegna
skoðana sinna einna saman,
var sex mánuði í hungurverk-
falli til að knýja á um að konu
hans, Yelenu Bonner, yrði
leyft að leita sér lækninga á
Vesturlöndum. Sovézk yfir-
völd breyttu símskeytum og
fölsuðu myndbönd til að
koma í veg fyrir að veröldin
fengi vitneskju um hung-
urverkfall og heilsu Sakhar-
ovs. Þegar Bonner fékk loks
að fara úr landi var heim-
koma hennar bundin því skil-
yrði að hún ræddi ekki stöðu
og aðbúnað eiginmanns síns
við vestræna fréttamenn.
Hetjusaga Sakharov-
hjónanna er aðeins eitt af
óteljandi dæmum um mann-
fjandsamlegt stjórnvalds-
kerfi Sovétríkjanna. Gulag-
skipulagið er í senn eins-
konar vörumerki á
stjórnkerfinu og allsherj-
arfjötur á sjálfstæða skoð-
anamyndun og sjálfs-
ákvörðunarrétt einstak-
lingsins.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÍTALSKA TILBOÐIÐ
Á þessari stundu er ekki tíma-bært að kveða upp úr meðað Landsvirkjun hafi fast
land undir fótum vegna fram-
kvæmda við Kárahnjúkavirkjun en
þó eru verulegar líkur á að svo sé.
Á nokkrum undanförnum mán-
uðum hafa erlend verktakafyrir-
tæki, sem búa yfir mikilli reynslu á
þessu sviði og höfðu verið valin í
forvali til að gera tilboð í þessar
miklu framkvæmdir dregið sig í
hlé. Skýrar upplýsingar hafa ekki
legið fyrir um ástæður þess. Hins
vegar hafa sögusagnir verið á
kreiki um að þau vildu ekki standa
að framkvæmdum, sem gætu átt
eftir að valda miklum deilum af
umhverfisástæðum. Einnig hefur
komið fram að um miklar og
áhættusamar framkvæmdir gæti
verið að ræða.
Þegar tilboð þeirra þriggja aðila,
sem eftir stóðu voru opnuð í gær
vakti athygli að tveir af þremur
fyrirtækjahópum gerðu tilboð, sem
voru langt yfir kostnaðaráætlun.
Kostnaðarverð af þeirri stærðar-
gráðu, sem þau tilboð gerðu ráð
fyrir hefði vafalaust vakið upp
spurningar um, hvort Landsvirkj-
un gæti boðið raforkuverð frá
virkjuninni, sem væri raunhæft til
að byggja á álvinnslu í Reyðarfirði.
Tilboð ítalska verktakafyrirtæk-
isins Impregilo er hins vegar 6
milljörðum undir kostnaðaráætlun.
Hér er um að ræða alþjóðlega við-
urkennt verktakafyrirtæki, sem
hefur tekið að sér stórframkvæmd-
ir bæði í Evrópu og annars staðar í
heiminum. Standist þetta tilboð þá
nákvæmu skoðun, sem fram fer á
næstu vikum á vegum Landsvirkj-
unar má gera ráð fyrir að fjárhags-
legar forsendur séu að skapast fyr-
ir byggingu virkjunarinnar og sölu
á raforku til hugsanlegs álvers
Alcoa í Reyðarfirði.
Það er því ekki að ástæðulausu,
að Valgerður Sverrisdóttir iðnað-
arráðherra lýsti því yfir, eftir opn-
un tilboðanna í fyrradag að þeim
fylgdi ákveðinn léttir.
Það fer ekki á milli mála, að
breiðari pólitísk samstaða hefur
skapazt um Kárahnjúkavirkjun en
t.d. Norðlingaölduveitu. Auk
stjórnarflokkanna tveggja hefur
verulegur hluti þingflokks Sam-
fylkingar lýst stuðningi við virkj-
unina og stór hluti verkalýðshreyf-
ingarinnar.
Þótt svo víðtækur pólitískur
stuðningur sé fyrir hendi og með
tilboði ítalska fyrirtækisins séu
líklega að skapast fjárhagslegar
forsendur fyrir byggingu virkjun-
arinnar er málið ekki þar með í
höfn.
Auk nákvæmari skoðunar á
ítalska tilboðinu hafa samningar
við Alcoa ekki verið undirritaðir.
Þær viðræður hafa frá upphafi
gengið vel en við Íslendingar höf-
um áður kynnzt því að alþjóðleg ál-
fyrirtæki hafa dregið sig í hlé á
síðustu stundu.
Ástandið í alþjóðlegum efna-
hagsmálum getur m.a. haft áhrif á
framvindu þessa þáttar málsins. Í
þeim efnum ríkir mikil óvissa.
Þjóðverjar standa frammi fyrir
miklum efnahagsvanda. Afsögn
fjármálaráðherra Bandaríkjanna
og helzta efnahagsráðgjafa Banda-
ríkjaforseta í fyrradag benda til
þess að forsetinn hafi áhyggjur af
þróun mála vestan hafs og telji
nauðsyn á stefnubreytingu. Verð-
hjöðnun hefur verið mjög til um-
ræðu í blöðum víða um heim und-
anfarnar vikur og valdið áhyggj-
um. Allt getur þetta sett strik í
reikninginn.
Það breytir ekki því að opnun
tilboðanna í Kárahnjúkavirkjun í
gær færir okkur skrefi nær því að
þessar framkvæmdir verði að veru-
leika.
H
VAÐ á að gefa Nonna litla
í jólagjöf? Þessarar
spurningar spyr t.d.
amma hans Nonna. Ef
Nonni er strákur á tán-
ingsaldri, eða kannski
bara ellefu eða tólf ára, er
ekki ósennilegt að hann
eigi leikjatölvu og að svarið sé að það mætti nú
gjarnan gefa honum svosem eins og einn tölvu-
leik, það sé nú einu sinni það sem hann hafi mest
gaman af. Ef amma Nonna fer í tölvu- eða plötu-
búð og spyr um vinsælasta leikinn, er ekki
ósennilegt að hún fái þau svör að vinsælasti
tölvuleikur í heimi þessa dagana sé „Grand
Theft Auto: Vice City“. Leiknum er stillt upp í
búðinni með áberandi hætti. Ef amman slysast
til að spyrja fyrir hvaða aldurshóp sá leikur sé
hugsaður, áður en hún tekur upp budduna, mun
hún hugsanlega fá sama svar og höfundur þessa
Reykjavíkurbréfs fékk í verzlun í Reykjavík í
gær: Að það sé nú ekki mælt með honum fyrir
yngri en sextán ára (á umbúðunum stendur 18
ára), en það sé allt undir því komið hvað for-
eldrar leyfi og mörg dæmi séu um að leikurinn
sé keyptur handa yngri krökkum.
Mörk siðmennt-
aðrar hegðunar
útmáð
Í síðustu viku birtist á
leiðaraopnu bandaríska
blaðsins The New
York Times grein eftir
einn af dálkahöfundum
blaðsins, Bob Herbert,
undir fyrirsögninni „Gift of Mayhem“ eða „Lim-
lestingargjöfin“. Efni hennar hefur verið rakið
að hluta á vefútgáfu Morgunblaðsins, mbl.is.
Herbert fjallar þar m.a. um nokkra tölvuleiki,
sem séu líklegir til að verða í jólapökkum barna
og unglinga í ár. Þar á meðal er áðurnefndur
leikur, Grand Theft Auto, en Vice City er af-
brigði af þriðju útgáfu hans. Herbert bendir á
að leikurinn sé merktur þannig af hálfu fram-
leiðandans að ekki sé mælt með honum fyrir
börn yngri en 17 ára, en táningar séu ekki í
neinum vandræðum með að fá að kaupa leiki,
sem þannig séu merktir og Grand Theft Auto-
leikirnir hafi notið mikilla vinsælda hjá þeim.
„Þetta er leikur, þar sem öll landamæri sið-
menntaðrar hegðunar hafa verið útmáð,“ skrif-
ar Herbert. „Það má skjóta hvern sem maður
vill, þar á meðal löggur. Menn fá að berja konur
til dauða með hafnaboltakylfum. Það er hægt að
hafa mök við vændiskonur og drepa þær svo
(og fá peningana til baka). Leikurinn hefur selzt
í ótrúlegu magni. Hver leikur kostar um 50
dollara og milljónir eintaka seljast árlega. Búizt
er við að nýjasta úgáfan, Grand Theft Auto:
Vice City, verði einn af metsöluleikjunum fyrir
þessi jól.“
Herbert fjallar um annan vinsælan tölvuleik,
„Burnout 2: Point of Impact“, sem hann segir
merktan þannig að hann henti börnum frá sex
ára aldri. Þar séu sérstaklega hrikaleg umferð-
arslys sett á svið, og í auglýsingu um leikinn sé
höfuð manns sýnt fara í gegnum framrúðu bíls,
með textanum „það síðasta sem fer í gegnum
huga þinn verður afturendinn á þér.“
„Hér verður einhver að taka í taumana og þá
á ég ekki við krakka með hönd á stýripinn-
anum,“ segir Herbert. „Fullorðinn maður, sem
telur að þetta efni hæfi fimm eða sex ára börn-
um, er vitskertur.“
Í verzlunum í Reykjavík er þessi leikur
merktur þannig af hálfu framleiðandans að
hann henti ellefu ára og eldri, en afgreiðslumað-
ur í búð benti á að tilgreindur aldur gæfi frekar
„styrkleikann“ til kynna og yngri börn gætu vel
náð tökum á leiknum: „Krakkarnir eru ótrúlega
færir í þessu.“
Þriðji leikurinn sem Herbert fjallar um er
„State of Emergency“, frá Rockstar Games,
sem einnig bjó til Grand Theft Auto-leikina.
Herbert segir leikinn minna á götuóeirðirnar í
Los Angeles fyrir áratug, sem þó ættu ekki að
vera efni í leiki og skemmtun að hans mati. „Í
leiknum eru götuóeirðir, gripdeildir, öfgafullur
kvalalosti og auðvitað endalaus, blóðug morð.
Leikandinn fær að vera þátttakandi í þessu öllu
saman, drepa og limlesta eins og honum sýn-
ist.“
Dálkahöfundurinn vitnar síðan í umsagnir um
leikinn á Netinu, þar sem einn leikandinn segir
m.a.: „Það var hægt að hlaupa niður rúllustig-
ann og bíða fyrir neðan ... og horfa á þegar
hausinn á einhverjum gaur eða gellu er skotinn
af, horfa á þau skjögra svolítið um áður en þau
hníga niður og hirða svo upp hausinn og berja
dálítið meira á þeim með honum.“ Annar leik-
andi hafði myndað sér skoðun á leiknum, sem
hann lét í ljósi á Amazon.com: „Unaðsleg sam-
suða af tilfinningalausu ofbeldi.“
Siðferði sýnd-
arveruleikans
Herbert segist ekki
telja að banna ætti
þessa leiki. „En ég tel
að milljónir fullorðins
fólks í Bandaríkjunum hafi tapað allri tilfinn-
ingu fyrir því hvað sé viðeigandi form leikja fyr-
ir börn og unglinga. Landið í heild hagar sér
eins og það kosti okkur ekki neitt í hinum raun-
verulega heimi að til sé orðin menning, sem hef-
ur gert okkur svo rækilega ónæm fyrir ofbeldi
að það þarf hryðjuverkaárás eða raðmorð leyni-
skyttu í úthverfunum til að ná athygli okkar al-
mennilega.“
Eins og áður sagði fást allir tölvuleikirnir,
sem Bob Herbert fjallar um, í íslenzkum verzl-
unum – og þeir eru ekki geymdir þar sem börn
ná ekki til. Þegar horft er yfir tölvuleikjahillur
þessara verzlana virðist verulegur meirihluti
úrvalsins vera ofbeldisleikir af ýmsu tagi og í
kynningartextum á umslögunum er augljóst
hverjir eru „sölupunktarnir“; það er meira of-
beldi en í síðustu útgáfu, leikurinn er raunveru-
legri en aðrir og síðast en ekki sízt stendur leik-
andanum til boða meira af vopnum og
bardagaaðferðum en áður hefur þekkzt. Það fer
heldur ekkert á milli mála hverjir eru áhuga-
sömustu viðskiptavinirnir; það eru strákar frá
u.þ.b. 12 ára aldri, jafnvel yngri. Markaðs-
setningu ofbeldisleikjanna er enda fyrst og
fremst beint að strákum, eins og vikið var að í
Reykjavíkurbréfi 3. nóvember. Þegar af-
greiðslufólk er spurt hverjir fái að kaupa sér
tölvuleik, sem er merktur af hálfu framleiðand-
ans með 18 ára aldurstakmarki, fást loðin svör.
Sumir segjast nú ekki myndu selja „smákrökk-
um“ State of Emergency, aðrir segja að það séu
í rauninni engar reglur í gildi en foreldrar ráði
því hvað börnin fái að kaupa.
Til er talsvert ýtarleg löggjöf um bann við of-
beldiskvikmyndum og skoðun kvikmynda af op-
inberri hálfu, þar sem m.a. er lagt bann við að
slíkt efni sé afhent börnum undir lögaldri. Í
sömu lögum, sem eru frá 1995, er að finna
heimild fyrir menntamálaráðherra „að setja
reglur um skoðun tölvuforrita sem hafa að
geyma gagnvirka leiki til að tryggja að notkun
þeirra sé ekki í ósamræmi við tilgang laga þess-
ara“. Ekki verður séð að neinar slíkar reglur
hafi verið settar, þótt hugsanlega væri jafnvel
ríkari ástæða til að hafa reglur um ofbeldisefni,
þar sem notandinn er ekki aðeins áhorfandi að
blóðbaðinu, heldur þátttakandi í því sjálfur.
Í Noregi var fyrr á þessu ári lögð fram kæra
gegn dreifingaraðila Grand Theft Auto III, þar
sem leikurinn var beinlínis talinn brjóta gegn
ákvæðum refsilaga um gróft ofbeldi í kvik-
myndum, myndböndum og öðrum slíkum miðl-
um. Norska neytendaráðið, umboðsmaður
barna og Laila Dåvøy fjölskylduráðherra lögð-
ust á eitt að fá leikinn gerðan útlægan úr hillum
verzlana en endanleg niðurstaða hefur ekki
fengizt í málinu og nýjasta útgáfa leiksins rann
út eins og heitar lummur í norskum tölvu-
leikjabúðum þegar hún kom á markað í síðasta
mánuði.
Það má líka spyrja hvort opinber boð og bönn
séu líklegust til að skila árangri í þessum efn-
um. Það hlýtur fyrst og fremst að vera hlutverk
foreldra að fylgjast með því hvers konar leiki
börnin þeirra leika og mynda sér skoðun á því
hvað sé hollt og uppbyggilegt í þeim efnum. Af
framansögðu má vera ljóst að foreldrar geta
eingöngu treyst á sjálfa sig í þessum efnum –
opinberum reglum er ekki til að dreifa og ekki
er hægt að gera ráð fyrir að starfsfólk verzlana
takmarki aðgang barna að ofbeldisfullum tölvu-
leikjum.
En hér stendur kannski líka hnífurinn í
kúnni. Upplýsingatæknin, hinn gagnvirki sýnd-
arveruleiki sem leikur í höndunum á mörgum
börnum og unglingum, er fjölda fullorðins fólks
hér um bil lokuð bók. Af lýsingunum hér að
framan má vera ljóst að leikirnir, sem fjöldinn
allur af íslenzkum drengjum situr yfir klukku-
tímum saman á degi hverjum, eru órafjarri
tindátaleik, sjóorrustu og löggu- og bófaleik,
sem voru þeir „ofbeldisleikir“, sem feður þeirra
kunna að hafa ástundað.
Vilji foreldrar sinna sínu leiðbeinandi hlut-
verki þurfa þeir í raun að stíga skrefið inn í
þennan heim, þ.e. kynnast tækninni og mögu-
leikum hennar og taka þátt í gagnvirkum tölvu-
leikjum með börnunum sínum, en án þess að
samþykkja allt það, sem vel smurðar markaðs-
vélar ota að börnum og unglingum. Foreldrar
eiga að vera óhræddir við að hafa skoðun á því
hvað er keypt og notað og ekki að hika við að
fleygja ógeði og andstyggð eins og tölvuleikj-
unum, sem hér hafa verið gerðir að umtalsefni,
út í yztu myrkur. Eins og vikið var að í áð-
urnefndu Reykjavíkurbréfi 3. nóvember bendir