Morgunblaðið - 15.12.2002, Page 24

24 SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
I.
Nýlega barst mér í hendur ljós-
mynd af 15 félögum í Rakarafélagi
Reykjavíkur, tekin í ársbyrjun 1927
(jan./febr.) af Sigríði Zoëga. Allir
eru þeir í hvítum sloppum og með
hálstau, ólíkt því sem nú tíðkast. Sá
sem tók afrit af myndinni á ljósrit-
unarstofu spurði mig: „Eru þetta
spítalalæknar?“ Ég þekkti aðeins
einn þessara manna, Eyjólf Einar
Jóhannsson, sem fæddur var í Kolla-
búðum í Reykhólasveit árið 1892 og
dó í Reykjavík 1975. Hann hafði
lengst rakarastofu í Bankastræti 12
og þar áttum við feðgar öll okkar
viðskipti, faðir minn Sveinn Magnús
Sveinsson (1891–1951) lét raka sig
þar alla virka daga, en við bræður
Sveinn Kjartan (f. 1924), Haraldur
(f. 1925) og ég (f. 1927) létum skera
hár okkar þar mánaðarlega. Þegar
bítlaárin gengu í garð snarminnk-
uðu viðskipti rakaranna og svo kom,
að margir þeirra gáfust upp og
fengu sér aðra vinnu. Ég mun hafa
skipt við Eyjólf og son hans Trausta
(f. 1927) um hálfa öld, frá 1928–1978.
Óneitanlega rifjast upp margar
minningar frá svo löngum tíma, en í
bernsku okkar bræðra starfaði hjá
Eyjólfi rakarasveinn einn, Guð-
mundur Aron Guðbrandsson, fædd-
ur á Eyrarbakka árið 1905, en dáinn
í Reykjavík árið 1981. Aron lauk
námi í hárskurði árið 1925 og starf-
aði við þá iðngrein allt til ársins
1931, að hann hélt til Kaupmanna-
hafnar að kynna sér bankastarfsemi
og hagfræði. Ég geri ráð fyrir því,
að Aron hafi starfað hjá Eyjólfi
þessi sex ár, veit ekki betur. Árið
1928 fer móðursystir mín Guðrún
Haralz (1910–1983) með Harald
bróður til Eyjólfs, því jólin voru að
nálgast og allir áttu að vera sem
snyrtilegastir. Fjöl var lögð yfir
arma rakarastólsins og þar setur
Aron Harald og hefur hárskurðinn.
Fljótlega spyr Haraldur frænku
sína: „Gunna, af hverju hefur mað-
urinn ekkert hár?“ Hún hvíslar að
Haraldi, að hann eigi að þegja.
„Kemur aldrei, aldrei hár meir?“
heyrist nú af fjölinni og enn biður
Guðrún Harald um að þegja. Andlit
Arons var nú orðið allrautt og á því
augnabliki ákvað hann að afla sér
menntunar í annarri starfsgrein,
þannig að hann þyrfti ekki að standa
undir slíkum svívirðingum lengur.
Þrem árum síðar hélt hann til Kaup-
mannahafnar sem fyrr segir. Við
heimkomuna keypti Aron þriðjungs-
hlut í Kauphöllinni og eignaðist
hana á endanum einn, en þrír voru
eigendur í upphafi. Ég kynntist
Aroni síðar á ævinni og átti við hann
margháttuð viðskipti og að lokum
urðum við bestu vinir og sagði hann
mér ýmislegt úr lífi sínu og viðskipt-
um, sem ég efa að hann hafi sagt
nokkrum öðrum.
II.
Eitt atvik er mér minnisstætt úr
Bankastræti 12. Eyjólfur er að
klippa Gústaf Adolf Sveinsson
(1898–1971) hæstaréttarlögmann,
en ég var að skoða greiðu eina mikla,
sem fylgdi ársábyrgð: „Ég ætla að
fá hana þessa,“ segi ég, „en ekki
vildi ég vera í þínum sporum að ári,
ef eitthvað hefði hent hana þá.“
„Hvað áttu við?“ segir Eyjólfur.
„Það yrði lokað hérna vegna jarð-
arfarar.“ „Þetta er hótun, ég tek þig
til vitnis um það, Gústaf.“ „Tókstu
það sem hótun,“ segir Gústaf. „Allt-
af standið þið saman lögfræðingarn-
ir,“ heyrðist þá í Eyjólfi. Eyjólfur
var kvæntur Jónínu Þórunni Jóns-
dóttur (1895–1988) frá Miðhúsum í
Álftaneshreppi. Pétur bróðir hennar
(1904–1991) rakarameistari mun lík-
lega hafa tekið við starfi Arons, er
hann hélt til Kaupmannahafnar.
Pétur starfaði síðar sjálfstætt með
eigin rakarastofu, þar til hann fór að
helga sig þjónustu við laxveiðimenn
og gerðist „maðkabóndi“ a.m.k. á
sumrin. Þá mun Trausti sonur Eyj-
ólfs hafa lokið námi sínu í hárskurði
og ráku þeir feðgar stofuna saman,
allt til þess, að Eyjólf-
ur lést árið 1975.
III.
Mörg stórmenni
voru viðskiptavinir
Eyjólfs, svo sem
Bjarni Benediktsson
forsætisráðherra
(1908–1970), Einar
Olgeirsson alþingis-
maður (1902–1993),
Jón Árnason banka-
stjóri (1885–1977),
Stefán Pjetursson
(1898–1987) ritstjóri,
Kristján Guðlaugsson
(1906-1982) ritstjóri
Vísis og hrl, Óskar
Norðmann forstjóri (1902–1971) o.fl.
Í furðufuglaflokknum vorum við þó
langtum fleiri, svo sem Ólafur
frændi minn frá Faxafeni (1886–
1964), Karl Ísfeld blaðamaður
(1906–1960), Helgi Sæmundsson rit-
stjóri (f. 1920), Steinn Steinarr skáld
(1908–1958), Pétur Hoffmann Sal-
ómonsson (1897–1980) úr Selsvör
vestur og við bræður. Í slagsmála-
flokknum voru aðeins tveir, þeir
Kristinn Einarsson kaupmaður
(1896–1986) og Stefán Þorláksson
frá Reykjahlíð í Mosfellssveit (1895–
1959), en þeir máttu aldrei hittast á
rakarastofunni án þess að takast á
tökum og þurfti mannsöfnuð til þess
að skilja þá. Líklegast átt einhverjar
óuppgerðar sakir í viðskiptum.
Ávallt alls gáðir. Mörgum samtölum
man ég eftir á stofu Eyjólfs, en upp
úr stendur, þegar Austfirðingur
einn vék sér að Pétri Hoffmann vor-
ið 1952, þegar forsetakosningar
stóðu sem hæst. Austfirðingur spyr
Pétur: „Ert þú ekki bróðir Helga
Hjörvar (1888–1963)?“ „Jú, eigi
neita ég þeim frændskap,“ svarar
Pétur. Síðan berst talið að framboði
Péturs til forseta, en hann skorti að-
eins stuðningsmannafjölda í Aust-
firðingafjórðungi til þess að framboð
hans væri löglegt. Pétur sagðist
hafa farið víða í leit að stuðnings-
mönnum, en verst hefði sér verið
tekið í Möðrudal. Jón A. Stefánsson
bóndi þar (1880–1971) þvertók fyrir
stuðning, sagði Pétri, að Ásgeir Ás-
geirsson (1894–1972) hefði verið
kaupamaður í Möðrudal og hann
væri sinn maður. „En ég get gert
eitt fyrir þig Pétur, ég get fylgt þér
inn á öræfi og látið þig verða þar
úti.“ Þar með lauk framboðssögu
Péturs, en bætti svo við, er hann
hafði lokið frásögn sinni af viðskipt-
um sínum við Jón í Möðrudal: „Enda
sögðu þeir mér á Eskifirði, að þetta
væri vitlaus maður.“
IV.
Eitt sinn bar svo við, að Helgi
Hjörvar lagði leið sína í Völund,
hugðist eiga einhver viðskipti við
fyrirtækið, en þá var faðir minn upp-
tekinn við að sinna öðrum viðskipta-
vini. Jón Hafliðason fulltrúi (1891–
1981) og Andreas S.J. Bergmann
(1893–1987) gjaldkeri deildu her-
bergi fyrir framan skrifstofu föður
míns, sem var hornherbergi á 1.
hæð, fimm veggja. Helga er boðið
sæti hjá þeim Jóni og Andreasi, for-
stjórinn muni koma út úr herbergi
sínu von bráðar. Þá opnast dyrnar
og út koma faðir minn og Eyjólfur
Jóhannsson rakarameistari úr
Bankastræti 12. Sprettur þá Helgi
upp úr sæti sínu og mælir: „Hvor
rakar nú annan meira?“ Annað atvik
er mér einnig minnisstætt. Hár-
skurði var lokið og ég hugðist
kveðja, en saknaði þá hattsins míns
af hillunni. Þetta var forláta hattur,
grænn Mossant frá París, keyptur í
Cason í Malmö vorið 1951. Í því opn-
ast dyrnar og Ólafur frændi frá
Faxafeni strunsar inn og segir: „Ég
hef líklegast tekið hattafeil, því þeg-
ar ég var kominn niður í mitt Banka-
stræti, þá sá ég ekki neitt. Ég nota
hatta nr. 7 og 5⁄8, en Ólafur nr. 6 og ½
Þannig hafði minn stóri hattur byrgt
byltingarmanninum gamla sýn.
Finnur hann sinn rétta hatt og seg-
ir: „Ætli nú verði ekki til enn ein
sagan um mig,“ því ekki hafði farið
hjá því, að menn brostu að þessum
mistökum Ólafs.
V.
Silli & Valdi munu hafa átt Banka-
stræti 12 á þessum árum og var
þetta afar sérstakt hús, sem hefði
átt að friða. Þrír stólar voru þar fyr-
ir viðskiptamenn að láta snyrta hár
sitt, tveir fyrir norðan mjög sérstætt
súlnaskilrúm, bogadregið, en einn
stóll þar fyrir innan, handlaug og
salerni. Eftir seinna stríð keypti
Eyjólfur þrjá forláta stóla úr herfor-
ingjaklúbbnum í Kamp Knox og fór
vel um mann í þeim. Stærsti gluggi
rakarastofunnar sneri í norður og
var þar betra útsýni en í nokkrum
öðrum glugga bæjarins. Eitt sinn
var enginn viðskiptavinur nema ég,
klippingu lokið og við Trausti höll-
uðum okkur fram í gluggakistuna og
stakk ég upp á því við jafnaldra
minn, að við hefðum sama hátt á og á
landsmótum hestamanna, að dæma
hryssur í dómhring, gæfum öllum
stúlkum á aldrinum 18–25 ára ein-
kunnir með sama móti og hjá L.H.,
en þar voru um þetta leyti gefnar
einkunnir fyrir eftirfarandi:
1. Byggingu.
2. Geðslag.
3. Vilja.
4. Fegurð í reið.
Hófum við þegar einkunnagjöf-
ina, mannfjöldinn streymdi framhjá
í stríðum straumum, en við svo að
segja inni í mannhafinu, glugginn
var svo nærri gangstéttinni. Kom-
umst við í mikinn ham, dæmdum að
sjálfsögðu aðeins fyrir þrjá fyrstu
liðina, en er við höfðum dæmt 25
fljóð, þá æpir Trausti: „Ekki dæma
þessa, þetta er konan mín.“ Þar með
var dómstörfum okkar lokið. Þessi
gluggi er nú nýttur til útstillinga í
skartgripabúð og má því segja, „að
nú sé hún Eyjólfsbúð stekkur“. Rak-
arastofunni var svo endanlega lokað
árið 1984, er nýr eigandi vildi fimm-
falda húsaleiguna.
Af þeim 15, sem á hópmyndinni
sjást, eru afkomendur Runólfs Ei-
ríkssonar (1903-1978) þeir einu, sem
enn stunda hárskurð. Það eru þau
Ágústa og Reynir Sigurðarbörn
rakara Runólfssonar. Heitir stofa
þeirra Rakarastofa Miðbæjarins og
er til húsa í Hafnarstræti 5,
Tryggvagötumegin. Á gulu síðum
símaskrárinnar heita þessar stofur
nú „Hársnyrti- og rakarastofur“,
allir eiga að vera jafnvígir á karla og
konur. Ný öld er runnin upp, bíld-
urinn horfinn af rakarastofunum,
rafmagnsrakvélar teknar við af rak-
hnífnum o.s.frv. Ný öld ber með sér
nýja siði, en hinar gömlu fréttastof-
ur eru þó ekki alveg horfnar með
rakstrinum, því enn má fræðast um
það helsta í bæjarlífinu, ef lagt er við
hlustir.
– – –
Hárskeri minn Lýður Sörlason af
Ströndum norður (f. 1942) léði mér
hópmyndina frægu. Sá hefur gaman
af rakarasögum og enda ég ritsmíð
þessa með þeirri sögu, sem honum
finnst best: Rakarinn spyr við-
skiptavininn: „Hefi ég ekki rakað
yður áður?“ en hann svarar: „Nei,
örið er eftir bílslys.“
Heimildir
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson: Menn sem ég
mætti. Þáttur um Aron Guðbrandsson. Úr
kotinu í Kauphöllina, bls. 141–151.
Hvor rakar nú annan meira?
Höfundur er lögfræðingur í Reykjavík.
Morgunblaðið/Sverrir
Gullsmíðastofa Ólafs G. Jósefssonar. Þar rak frá árinu 1923 Eyjólfur Einar Jóhannsson rakarameistari stofu sína þar til
hann lést 1975. Þá tóku við börn hans Svana (f. 1922) og Trausti (f. 1927) og ráku hana til ársins 1984.
Sigríður Zoëga
Hópmynd af Rakarafélagi Reykjavíkur árið 1927 eftir Sigríði Zöega. Fremri röð: 1. Kjartan Ólafsson. 2. Elías Jóhann-
esson. 3. Jóhannes Mortensen. 4. Eyjólfur Einar Jóhannsson. 5. Sigurður Ólafsson. Aftari röð: 1. Óþekktur. 2. Runólfur
Eiríksson. 3. Haraldur Ámundínusson. 4. Þorbergur Ólafsson. 5. Skúli Eggertsson. 6. Sigurjón Sigurgeirsson. 7. Haraldur
Lárusson. 8. Bjarni Jóhannesson. 9. Mogens Andersen. 10. Guðjón Mýrdal.
Eftir Leif
Sveinsson
Helgi Hjörvar, fyrsti
formaður útvarpsráðs.
Aron Guðbrandsson,
forstjóri í Kauphöllinni.