Morgunblaðið - 15.12.2002, Qupperneq 32
32 SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
15. desember 1945: „Í þeim
undirbúningi, sem fram hefir
farið af hálfu stjórn-
málaflokkanna vegna bæj-
arstjórnarkosninganna, hefir
aðeins einn flokkurinn snúið
sjer til fólksins sjálfs og spurt
það, hverja það óskaði að
hafa í kjöri.
Það er Sjálfstæðisflokk-
urinn, sem hefir þetta gjört,
með almennum prófkosn-
ingum meðal þúsunda reyk-
vískra kjósenda.
Þessi lýðræðislega aðferð
Sjálfstæðisflokksins hefir
mælst mjög vel fyrir meðal
borgaranna.
En það eru ekki allir jafn
ánægðir. Kommúnistar hafa
ærst út af þessari prófkosn-
ingu.
Fólkið var spurt. Fólkið
hefir svarað. Fólkið verður
látið ráða. Er þetta svo voða-
legt? Af hverju leggja komm-
únistar á það höfuðkapp dag
eftir dag í blaði sínu að gera
gys að því að leitað er eftir al-
menningsálitinu og það látið
ráða?
Þeir hafa verið að skreyta
sig með lýðræðisfagurgala.
Það tilheyrir e.t.v. ekki hinu
„austræna lýðræði“, að leita
álits almennings?“
. . . . . . . . . .
15. desember 1965: „Norska
jólatréð á Austurvelli, gjöf
höfuðborgar Noregs til höf-
uðborgar Íslands, er fagur
vottur um ævarandi vináttu
Íslendinga og Norðmanna.
Oslóarborg gefur Reykjavík
jólatré fyrir hver jól. Íslend-
ingar vita að á bak við þessa
gjöf liggur mikill vinarhugur
og trúnaður við gömul ætt-
artengsl. – Þess vegna er
hinu norska jólatré fagnað og
gjöf þess þökkuð.
Norðmenn hafa lagt merk-
an skerf fram til íslenzkra
skógræktarmála. Hundruð
Norðmanna hafa undanfarin
ár komið hingað til lands og
unnið hér skógræktarstörf.“
. . . . . . . . . .
15. desember 1985: „Geir
Hallgrímsson, utanríkis-
ráðherra, vakti máls á því í
setningarræðu vetrarfundar
utanríkisráðherra Atlants-
hafsbandalagsins, að Íslend-
ingar líta á samstarf ríkjanna
beggja vegna Atlantshafs
sem hinn besta kost í utan-
ríkis- og öryggismálum.
Hann lýsti ótrú og óbeit á því,
ef Atlantshafið yrði hyldýpi
milli þjóða, sem stefna að
sameiginlegu markmiði, að
tryggja lýðræði, mannrétt-
indi og frið með frelsi. Jafn-
framt ítrekaði hann þá stað-
reynd, að meiri samstaða er
um megin stefnuna í þessum
málum hér á landi nú en
nokkru sinni síðan 1949.
Íslendingar hafa þá sérstöðu
innan Atlantshafsbandalags-
ins, að þeir eru vopnlausir.
Þetta breytir þó ekki því, að
aðrar þjóðir bandalagsins
eiga jafn mikið undir því og
við að samstaða lýðræð-
isþjóðanna í öryggismálum
haldist. Meginefni ræðu
Geirs Hallgrímssonar snerist
um það, hvernig samvinnu
ríkjanna yrði best háttað með
hliðsjón af nýju tímabili í
samskiptum austurs og vest-
urs.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
U
MRÆÐUR UM Landspít-
alann – háskólasjúkrahús
hafa lengi vel fyrst og
fremst snúist um rekstur
hans og rekstrarvanda,
sparnaðaraðgerðir, sjúk-
linga er liggja á göngum,
endalausa biðlista og lok-
anir deilda. Það hefur verið árviss atburður að í
lok ársins þurfi að bregðast við þeim rekstrar-
vanda með aukafjárveitingum.
Landspítalinn– háskólasjúkrahús er risinn í ís-
lenska heilbrigðiskerfinu. Hann varð til við sam-
einingu Ríkisspítalanna og Sjúkrahúss Reykja-
víkur í mars árið 2000 en ríkið hafði tekið yfir
rekstur Sjúkrahúss Reykjavíkur árið 1999. Enn
fyrr hafði Sjúkrahús Reykjavíkur orðið til við
samruna Borgarspítala og Landakots. Samein-
ingin byggðist á því mati, sem meðal annars var
byggt á úttekt erlends ráðgjafafyrirtækis, að hag-
kvæmt væri að sameina spítalana í eina stóra
sjúkrastofnun. Þótt þessi stofnun sé risavaxin á ís-
lenskan mælikvarða, rekstrarkostnaður LSH er
rúmir 22 milljarðar á ári og þar starfa 4.600 ein-
staklingar, telst spítalinn ekki stór á alþjóðlegan
mælikvarða. Skiptar skoðanir voru um ýmislegt í
tengslum við sameininguna á sínum tíma. Hún er
hins vegar staðreynd og á þeim grundvelli verður
umræðan um framtíð spítalans að fara fram. Með
því að sameina spítalana er hægt að byggja hér
upp eitt öflugt hátæknisjúkrahús, sem jafnframt
sinnir menntun heilbrigðisstétta og vísindarann-
sóknum og tryggja að þeir fjármunir sem varið er
til heilbrigðismála séu nýttir með sem hagkvæm-
ustum hætti, t.d. með sameiningu sérgreina.
Birgir Jakobsson, framkvæmdastjóri sviðs hjá
Huddinge-háskólasjúkrahúsinu, sem er annað
tveggja háskólasjúkrahúsa í Stokkhólmi, ræddi
um reynslu Svía í þessum efnum á fundi með
stjórnendum Landspítalans – háskólasjúkrahúss,
sem haldinn var í síðustu viku. Í máli hans kom
fram að samkvæmt mati Svía væri raunhæfur
grundvöllur fyrir rekstri háskólasjúkrahúss á
svæði þar sem byggju tvær milljónir manna. Þær
forsendur væru hins vegar ekki einu sinni til stað-
ar á Stokkhólmssvæðinu og því væri meðal annars
rætt um aukna samvinnu Huddinge og Karol-
inska sjúkrahússins og jafnvel einhvers konar
sameiningu starfseminnar þegar fram í sækir.
Þegar sameining Landspítala og Sjúkrahúss
Reykjavíkur var ákveðin á sínum tíma fór ekki
fram skýr stefnumótun um það hvert ætti að vera
hlutverk hinnar nýju sjúkrastofnunar og hvernig
haga ætti verkaskiptingu hennar og annarra þátta
heilbrigðiskerfisins. Þá er ljóst að sameiningu
stórra eininga fylgja ávallt einhver átök og
óánægja. Störfum er fækkað og oft getur reynst
erfitt að samræma ólíka stofnanamenningu og
hefðir á skömmum tíma. Þetta er alþekkt í við-
skiptalífinu þegar fyrirtæki eru sameinuð og á
ekki síður við í opinberum rekstri. Rétt eins og
lengi var talað um Loftleiðamenn og Flugfélags-
menn eftir stofnun Flugleiða má búast við að
áfram muni einhverjir skilgreina sig sem Borgar-
spítalamenn og Landspítalamenn um nokkurt
skeið. Það kemur því varla á óvart að samkvæmt
nýrri könnun sem unnin hefur verið fyrir Land-
læknisembættið kemur í ljós að þrátt fyrir að
starfsánægja sé mikil er stór hluti aðspurðra
óánægður með upplýsingaflæði og annað í
tengslum við sameininguna.
Hlutverk Land-
spítalans
Það blasir við að um-
ræður um heilbrigðis-
mál hljóta að snúast
um Landspítalann og
hlutverk hans að miklu leyti. Líkt og áður var vik-
ið að virðast þær umræður hins vegar oft fyrst og
fremst snúast um rekstur spítalans en ekki hlut-
verk.
Þrátt fyrir að þær tölur sem yfirleitt eru nefnd-
ar í umræðunni um rekstrarhalla Landspítalans
séu mjög háar benda líkur til að jafnvægi sé að
nást í rekstri hans. Rekstrarkostnaður spítalans
lækkaði um 0,6% milli áranna 1999 og 2000 og aft-
ur um 1,6% á milli áranna 2000 og 2001. Rekstrar-
kostnaðurinn hefur samkvæmt því lækkað á föstu
verðlagi um 2,2 prósentustig á tveimur árum, sem
líklega má skýra með samlegðaráhrifum vegna
sameiningar sjúkrahúsanna að miklu leyti. Í byrj-
un næsta árs mun Ríkisendurskoðun í samvinnu
við ríkisendurskoðun Bretlands vinna úttekt á því
hvernig til hefur tekist með sameininguna, jafnt
hvað hagræðingu varðar sem faglega. Á grund-
velli þeirrar úttektar verður væntanlega hægt að
leggja mat á sameininguna.
Íslendingum fjölgar stöðugt og þjóðin eldist.
Með nýrri tækni og lyfjum verður hægt að veita
stöðugt betri en einnig oftar en ekki dýrari þjón-
ustu en áður. Þegar horft er til framtíðar virðist
augljóst að eftirspurnin eftir læknisþjónustu fari
stöðugt vaxandi. Við gerum líka kröfu til þess að
heilbrigðisþjónusta sem Íslendingum stendur til
boða sé jafngóð og helst betri en í öðrum ríkjum.
Raunar má segja að þetta sé ekki einungis krafa
almennings heldur lagalegur réttur því í lögum
um réttindi sjúklinga frá 1997 segir í þriðju grein:
„Sjúklingur á rétt á fullkomnustu heilbrigðisþjón-
ustu sem á hverjum tíma er völ á að veita.“
Þegar fólk veikist vill það hafa aðgang að bestu
mögulegu lyfjum, þótt þau kunni jafnframt að
vera þau dýrustu. Það er almanna vilji fyrir því að
læknar hafi aðgang að nýjustu og fullkomnustu
tækni í störfum sínum. og að þeir sem veikjast
þurfi ekki að bíða vikum og jafnvel mánuðum sam-
an eftir að fá bót meina sinna. Kröfurnar eru
endalausar og þær vaxa eftir því sem framfarir í
læknavísindum verða meiri. Þeir fjármunir sem
hægt verður að verja til heilbrigðismála verða
hins vegar áfram takmarkaðir. Nú þegar verja Ís-
lendingar hærri fjárhæðum til heilbrigðismála en
flestar aðrar þjóðir. Í vefriti fjármálaráðuneytis-
ins var fyrir nokkru vitnað í tölur frá Efnahags-
og framfarastofnuninni, OECD, þar sem fram
kom að hvergi er greitt meira úr opinberum sjóð-
um til heilbrigðismála en á Íslandi eða 2.200 doll-
arar á mann árlega. Ekki eru þó allir sammála um
þessa túlkun og ritaði til dæmis Ólafur Ólafsson,
fyrrverandi landlæknir, grein í Morgunblaðið í
septembermánuði, þar sem hann benti á að
samanburður á milli OECD-ríkjanna væri ekki al-
veg raunhæfur, þar sem útgjöld til heilbrigðis-
mála væru skilgreind með ólíkum hætti milli ríkja.
Margt af því sem Íslendingar flokkuðu með heil-
brigðismálum, s.s. ýmis þjónusta við aldraða, væri
skilgreint sem félagsmál í öðrum ríkjum. Eftir
stendur að upphæðirnar sem fara í heilbrigðismál
eru háar, hvort sem miðað er við hlutfall af ríkisút-
gjöldum eða þjóðarframleiðslu. Í vefritinu kom
fram að opinber framlög til heilbrigðismála voru
3,2% af vergri landsframleiðslu árið 1970, 6,8% ár-
ið 1990 og nú eru þau komin yfir 8%.
Samkvæmt fjárlagafrumvarpi fyrir næsta ár
verða útgjöld til heilbrigðis- og tryggingamála
rúmlega 100 milljarðar á næsta ári. Af þessari
upphæð fara um 60 milljarðar til heilbrigðismála
eða um fjórðungur af útgjöldum ríkisins. Sam-
kvæmt áliti heilbrigðis- og trygginganefndar, sem
fylgdi með fjárlagafrumvarpinu, má gera ráð fyrir
enn frekari aukningu útgjalda á næstu árum. Því
er til dæmis spáð að lyfjaútgjöld muni aukast um
7% á ári næstu fjögur árin.
Það er því ljóst, að átök um heilbrigðismál eiga
eftir að setja svip sinn á stjórnmálabaráttuna á
næstu árum og jafnvel áratugum. Þau átök munu
snúast um fjármuni en þau verða einnig að snúast
um grundvallarstefnu og um hlutverk heilbrigðis-
kerfisins. Hvaða þjónustu á það að veita? Hvernig
eigum við að forgangsraða í ljósi þess að eftir-
spurnin verður ávallt meiri en það framboð sem
fjárveitingar standa undir? Hver á að vera verka-
skipting ríkisins og einkaaðila? Hvernig er hægt
að tryggja val sjúklinga í kerfinu þar sem það á við
t.d. með einkarekstri þar sem sjúklingar greiða
kostnað sinn að mestu eða öllu leyti sjálfir? Ekki
síst mun þessi umræða snúast um það hvert eigi
að vera hlutverk Landspítalans og hvernig eigi að
skipta verkum á milli hans og annarra meginstoða
heilbrigðiskerfisins, þ.e. heilsugæslunnar og
einkarekinna læknastofa sérfræðinga.
Föst fjárlög
og kostnaðar-
greining
Rekstur Landspítal-
ans er fjármagnaður
með föstum fjárveit-
ingum, sem hefur jafnt
kosti sem galla. Segja
má að kosturinn við
þetta er að stjórnendur spítalans vita fyrirfram
hversu mikið fjármagn þeir fá til ráðstöfunar.
Helsti gallinn er hins vegar auðvitað sá að engin
leið er að segja til um það fyrirfram nema að tak-
mörkuðu leyti hversu umfangsmikil verkefnin
verða né heldur er skilgreint hver forgangsröð-
unin á að vera. Heilbrigðisþjónusta er þess eðlis
að mörgum aðgerðum er ekki hægt að fresta þótt
þær séu kostnaðarsamar. Ef einstaklingur fær
krabbamein, heilablóðfall eða lendir í slysi er ekki
hægt að setja hann á biðlista. Þessa þjónustu
verður að veita þótt framlög séu á þrotum. En
hvað má þá bíða? Árið 1996 var skipuð nefnd um
forgangsröðun í íslenskum heilbrigðismálum.
Niðurstaða hennar var sú að þeir sem hefðu mesta
þörf á þjónustu ættu ætíð að ganga fyrir. Þörfinni
var skipt í fjóra flokka og var lagt til að hámarks-
biðtími í þjónustu yrði þrír til sex mánuðir. Hins
vegar hefur ekki náðst pólitísk samstaða um að
fjárveitingar taki mið af þessari forgangsröðun. Á
fundi LSH, sem vísað var til hér að framan, kom
ítrekað fram sú skoðun að það væri stjórnmála-
manna að taka ákvörðun um það hver forgangs-
röðunin og verkaskiptingin ætti að vera í heil-
brigðiskerfinu. Þeirri ábyrgð, til dæmis þegar
REGLUR UM
YFIRTÖKUSKYLDU
Í Kauphallartíðindum KauphallarÍslands segir nú fyrir nokkrumdögum: „Nokkur umræða hefur
verið til staðar hér á landi um hvort
æskilegt sé að lækka það þrep, sem
þarf að ná til að yfirtökuskylda skap-
ist. Ljóst er að eignarhlutur töluvert
undir 50% getur falið í sér raunveru-
leg yfirráð og fyrir vikið getur meiri-
hlutinn í raun orðið áhrifalaus. Slík
staða getur skaðað hinn almenna fjár-
festi og grafið undan tiltrú á hluta-
bréfamarkaði. Verðmyndun með bréf í
slíkum félögum getur orðið ótraust og
veltan lítil. Brýnt er að endurskoða
reglur um yfirtökutilboð í þessu ljósi
og færa þær meira til samræmis við
það, sem gerist á mörkuðum, sem við
berum okkur helzt saman við. Þannig
verður lagður traustari grunnur að
virkri og góðri verðmyndun á hluta-
bréfamarkaði.“
Í Morgunblaðinu sl. miðvikudag var
frá því skýrt að Búnaðarbankinn vilji
að skoðaðir verði kostir þess og gallar
að lækka eignamörk yfirtökuskyldu í
33% eða 40% eða til samræmis við það
sem gerist í nágrannalöndum. Í frétt
blaðsins um þessa afstöðu Búnaðar-
bankans segir m.a.:
„Að því er fram kemur í mánaðarriti
bankans, sem gefið var út í gær,
myndast yfirtökuskylda við 40% eign-
araðild í Noregi og Svíþjóð, við 33% í
Danmörku og við 33% eignarhluta í
Bretlandi.“
Sú afstaða, sem fram kemur hjá
Búnaðarbanka Íslands og Kauphöll
Íslands í þessu máli, er Morgun-
blaðinu sérstakt fagnaðarefni. Blaðið
hóf í byrjun tíunda áratugarins bar-
áttu fyrir því að yfirtökuskylda mynd-
aðist við 33% eignarhlut. Þeirri bar-
áttu var illa tekið ekki sízt hjá aðilum
viðskiptalífsins. Hins vegar tóku tveir
af þáverandi þingmönnum Sjálfstæð-
isflokksins, þeir Matthías Bjarnason
og Eyjólfur Konráð Jónsson, málið
upp á Alþingi og fluttu tillögu um það í
nokkur ár.
Niðurstaða þingsins var sú, að miða
við 50%. Það var skref í rétta átt en
dugði ekki til.
Þau rök, sem Kauphöll Íslands fær-
ir fram fyrir sínum sjónarmiðum nú,
eru nánast nákvæmlega þau sömu og
Morgunblaðið flutti fyrir rúmum ára-
tug í þessum umræðum þá. Þau standa
fyrir sínu en vissulega er hægt að færa
rök fyrir því að þau vegi enn þyngra
nú vegna breyttra aðstæðna í íslenzku
viðskiptalífi.
Margt bendir til að viðhorf innan
þingsins og í viðskiptalífinu hafi
breytzt svo mjög frá því að þetta mál
kom fyrst til umræðu, að þessi breyt-
ing þyki nánast sjálfsagt mál. Þess
vegna er æskilegt að viðskiptaráð-
herra og Alþingi bregðist við á þann
veg að fá nauðsynlegar lagabreytingar
samþykktar á þessu þingi. Það er ekki
eftir neinu að bíða.
Með því að færa þessi eignamörk
niður í 33% mun Alþingi stuðla að heil-
brigðara viðskiptalífi og tryggja betur
rétt minni hluthafa, sem hafa orðið að
sæta því að stórum fyrirtækjum og
hlutafélögum sé stjórnað af litlum
hópi manna í krafti umtalsverðs eign-
arhlutar í fyrirtækjum, sem að öðru
leyti eru í mjög dreifðri eignaraðild.
Slík lagaákvæði þurfa ekki að vera
neikvæð frá sjónarhóli þeirra, sem
hlut eiga að máli í stjórn fyrirtækja,
sem þetta á við. Eftir því sem mark-
aðurinn verður þróaðri hér heyrist æ
oftar að stjórnendur stórra fyrirtækja
hafi áhuga á að taka þau af markaði
m.a. vegna þess að athygli markaðar-
ins hafi truflandi áhrif á rekstur fyrir-
tækjanna. Í sumum tilvikum getur það
því verið beggja hagur, hinna stóru og
hinna smáu, að yfirtökuskylda verði til
við eignamörk, sem augljóslega
tryggja yfirráð yfir viðkomandi fyrir-
tæki.