Morgunblaðið - 22.12.2002, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÞESSU ári minnast mennþrjátíu ára útgáfuafmælisMagnúsar Þórs Jónssonar,Megasar, og af því tilefni
hafa fyrstu tíu hljómplötur hans ver-
ið gefar út verulega endurbættar
með miklu af aukaefni, auk þess sem
úrval laga hans hefur komið út á
þremur diskum. Engum tónlistar-
manni íslenskum hefur verið sýnd
önnur eins virðing og segja má að
þessi útgáfa setji öðrum markmið að
stefna að, því ekki verður betur gert
að því séð er í fljótu bragði.
Útgáfa sem þessi krefst mikils
undirbúnings og aðdraganda, en
einna mesti tíminn fór í að semja um
útgáfurétttinn á plötunum, að koma
samningum um allar plöturnar á eina
hendi. Getur nærri að mikil vinna
hafi legið að baki svo viðamiklum
samningi, en að sögn Megasar hvíldi
sú vinna að mestu á herðum Stefáns
Ingólfssonar. Eins og Megas rekur
söguna fékk hann bréf seint á síðasta
ári frá Steinari Berg Ísleifssyni sem
þá starfaði hjá Skífunni, þar sem
fram kom að Steinar vildi bæta sam-
skipti Megasar og Skífunnar sem
hafa verið stirð eða jafnvel engin í
mörg ár. „Ég varð fyrir slíku fram-
ferði af hálfu Skífunnar á sínum tíma
að ég leit á hana sem sjóræningjaút-
gáfu og lokaði á allt samband við fyr-
irtækið,“ segir Megas, „vildi ekki
skipta mér af því sem það hafði fyrir
stafni. Svo opnaði Steinar smugu en
hætti síðan hjá Skífunni áður en
lengra varð haldið með þessi mál.
Hann skildi þó eftir alvarleg skilaboð
til eftirmanns síns, Eiðs Arnarsson-
ar, sem sá síðan um samninga af
hálfu Skífunnar, en Stefán sá um
mína hlið mála.“
Þegar samningur, sem Megas seg-
ir að hafi verið mjög góður, var tilbú-
inn í vor segir hann að opnaður hafi
verið mikill gamall kassi með segul-
böndum og byrjað að koma því sem á
þeim var að finna í stafrænt form til
þess að það væri hægt að hlusta,
enda var talsverð áhætta tekin með
því einu að spila böndin, sum þeirra
voru orðin það gömul að hætt var við
að ekki yrði hægt að spila þau nema
einu sinni og jafnvel aldrei. „Í ein-
hverjum tilfellum var ekkert hægt að
gera við lög síðast á böndum, þau
voru ónýt,“ segir Megas. „Ég fór svo
að hlusta á upptökurnar byrjaði á
upptökum frá 1969 til 1976 og hafði
þá nokkra titla í huga sem ekki höfðu
komist á plöturnar á sínum tíma, en
þá voru 40 mínútur algjört hámark af
músík.“ Hann segist hafa átt í erf-
iðleikum með að hlusta á þetta sjálf-
ur, heyrði ekkert nema klúður og
vandræðagang og varð að fá menn til
að hlusta með sér, enda er Megas
einmitt þekktur fyrir það hve miklar
kröfur hann gerir til þess sem hann
sendir frá sér, vill ekki að neitt sé
gefið út nema það sé í fullkomnu lagi.
„Ég læt þó undan ef lögin hafa ein-
hverja verðleika og því leitaði ég til
annarra sem lögðu ekki sömu vigt og
ég á feilana. Þegar þeir heyrðu ein-
hvern þráð í lögunum sem ég ekki
gat heyrt, vegna þess að ég heyrði
bara feilana, þá lét ég það í hend-
urnar á Bjarna Braga Kjartanssyni
og fékk hann til að klippa út það
versta,“ segir Megas, og bætir við að
Bjarni Bragi unnið verkið af fágætri
nákvæmni.
Megas segir að sér finnist þessar
gömlu upptökur standa sig furðu vel,
tímans tönn hafi ekki gert þær
ómerkar. „Það kom aldrei fyrir að ég
hugsaði mikið hræðilega er þetta úr-
elt, ofboðslega er þetta hallærislegt.
Þetta eru auðvitað börnin manns,
manns eigin hugarfóstur, en ég held
að burtséð frá svoleiðis forsendum
þá hafi ég ekki verið langt frá raun-
veruleikanum, þau eru þannig í lag-
inu þessi lög að þau eru alltaf jafn
tímalaus og smella þar af leiðandi
alltaf jafn vel inn í tímann.“
Það gefur augaleið að Megas er
búinn að vera að grúska talsvert í
fortíðinni á árinu og aðspurður
hvernig höfundarverkið líti nú út er
hann lítur til baka segir hann að sér
sýnist þetta alltaf vera sama lands-
lagið. „Það er einhver tæknileg þró-
un, en þetta er bara kanón og það er
engin sérstök prógressjón í því, það
eru engin sérstök barnaverk og eng-
in sérstök fullorðins-, enda hef ég
blandað inn á milli lögum sem eru
kannski frá því ég var ellefu eða tólf
ára og menn heyra ekkert að þau séu
neitt vanþroskaðri en hin. Á
Far … þinn veg [sem kom út á síð-
asta ári] dró ég þannig fram tvö lög
frá 1972 og notaði í öðru tilvikinu
meira að segja útsetninguna sem ég
átti niðurskrifaða frá þeim tíma.“
Megas
Fyrsta plata Megasar, sem hét
einfaldlega Megas, kom út 1972. Út-
gefendur voru íslenskir námsmenn í
Noregi. Engin íslensk plata hefur
vakið eins miklar deilur.
„Eins og hún var nú lítið frumleg
var hún alger nýlunda hér á landi því
útgefendum hér hafði tekist að kom-
ast hjá því að gefa út nokkuð svipað.
Peter Paul & Mary þjóðlagasöngur
var mjög í tísku og mjög margir
trúbadúrar komnir í gang, en þeir
studdust við Stein Steinarr og Lax-
ness, rauluðu meinleysisljóð eftir
Tómas og reyndu að vera sem blíð-
astir. Þegar ég byrjaði að syngja fyr-
ir Fylkingar-
meðlimi á
sínum tíma
voru allir við-
staddir sam-
mála um það
að útgefendur
myndu aldrei
gefa annað
eins út, enda sér maður það einna
best í dag hvað þetta var algerlega
frábrugðið því sem var þá var á ís-
lenskum markaði. Eftir þetta gat aft-
ur á móti hvaða sótraftur farið á sjó,
hann hafði fordæmið.
Aukalögin á fyrstu plötunum eru
ekki sett vísindalega niður, þ.e. þeim
er ekki raðað eftur upptökudagsetn-
ingu. Á Megas eru lögin þannig frá
1968 til 1974/75 og á Millilendingu frá
1973 til 1975/76 þannig að þetta skar-
ast.
Nota bene bónuslögin eru öll gerð
sem demó og ég var afskaplega hroð-
virknislegur í demógerð, ef mér
tókst að ná einhverjum versum svo
nálægt því sem þau áttu að vera að
hægt væri að nota þau sem fyrir-
mynd kallaði ég það teik. Uppleggið
fyrir fyrstu plötuna var mjög klippt
og skorið og ég taldi mig vera búinn
að ná í burt öllu því sem gæti farið
verulega illa fyrir brjóstið á fólki
þannig afgangslög úr hljóðveri eða
lög sem áttu að fara á plötuna en
duttu út á síðustu stundu voru eig-
inlega ekki til. Við höfðum reynt við
nokkru lög sem ég var var búinn að
skrifa út en áttuðum okkur á því að
þau gengu ekki fyrir þetta litla band
sem ég var með í Noregi. Eftir að ég
kem heim frá Noregi fór svo í gang
ansi mikill prósess og frá 1972 er
mjög mikið af lögum sem kom síðan á
Millilendingu og síðan lög sem ég
flutti á tónleikum en voru eyrna-
merki fyrir Drög að sjálfsmorði.
Fyrsta lagið á bónuslistanum er
Skutullinn í nýrri útgáfu, tónleikaút-
gáfu sem er dæmigerð fyrir þá með-
ferð sem þessi lög fengu hjá mér
þegar fram í sótti. Ég fór að leika
mér með þau og ef þau höfðu fengið
einhverja spilun þá togaði ég þau og
togaði svo að það reyndi mjög á þolrif
og skilning þess sem heyrði.“
Millilending
Millilending kom út 1975 og á
henni leikur Júdas, hljómsveit
Magnúsar Kjartanssonar, undir og
fleiri tónlistarmenn.
„Þær eru mjög skyldar, Millilend-
ing og fyrsta platan, eineggja tvíbur-
ar, en þar kom víðsýni íslensks æv-
intýramanns til sögunnar, fjandvinar
míns Jóns Ólafssonar, sem vildi fá
plötu og var ekki að gera neinar kröf-
ur um hvernig hún yrði. Ég sagði að
ég vildi ekki gera fyrstu plötuna upp
aftur, heldur bað um rokk og roll og
lét fylgja að þar sem ég vissi ekkert
um poppið á Íslandi vildi ég fá hljóm-
sveit sem væri mjög ofarlega í vin-
sældum og helst nútímaleg. Það
hefði ekki verið heiglum hent að fá
grúppu til að
spyrða sig
saman við
eitthvað
óþekkt x sem
hafði fram-
leitt plötu sem
ekki átti upp á
pallborðið. Ég
hygg að Jón hafi gripið hér inn í, en í
það minnsta þá reyndist Magnús
Kjartansson vera sá haukur í horni
sem öllu kom í lið. Hinir voru góðir
spilarar en þessi tónlist var ekki
þeirra. Magnús var hins vegar mun
opnari og með meiri yfirsýn og hann
bæði spilaði og stýrði sinni grúppu
nákvæmlega eins og ég vildi fá það.
Öll kubbslegheit og hallærislegheit á
þeirri plötu eru því frá mér komið,
dálítið skondið í dag en ekkert sem
fellir lögin. Þetta var náttúrlega ekki
nema afskaplega snyrt stúdíómynd
af hrátt útlítandi manni.
Tveimur árum áður en Millilend-
ing kom út datt ég inn í að gera lög
við Passíusálmana og því fylgdi al-
mennur sálmaáhugi þannig að mér
fannst vel við hæfi að fókusa á það í
bónuslögunum á Millilendingu. Þetta
sálmaefni, sálmar innan gæsalappa
vitanlega, undirstrikar ákveðna til-
finningu sem er til staðar á plötunni
sjálfri þ.e.a.s. vangaveltur um dauða
og eitthvað þvíumlíkt, þannig að þó
að í því tilviki séu áhugamálin önnur
en að búa til rokkplötu, þá eru þau
mjög nálægt rokkinu.
Passíusálmur #51 fjallar bara um
almennan intolerans, er ekki útúr-
snúningur á Passíusálmunum heldur
árás á hina kristilega hugsun sem
ekki er í samræmi við það sem menn
eru í raun að játast undir. Passíu-
sálmur #52 er svo útúrsnúningur á
Passíusálmi #51, þar sem ekki
stendur steinn yfir steini; maður sem
er í því að láta krossfesta sig og hefur
áhyggjur af því að buxurnar haldist
ekki uppi. Þessir sálmar útskýra
Millilendingu heilmikið og varpa líka
ljósi fram fyrir sig því síðar kemur
uppyrking á Passíusálmi #51 sem
heitir Dagur hjólbarðasalans [á plöt-
unni Til hamingju með fallið sem
kom út 1996] – alveg sama þemað en
með langtum meiri leiktjöldum og
ýtarlegar farið í saumana á sam-
kenndarleysinu.“
Fram og aftur blindgötuna
Ári eftir Millilendingu kom út plat-
an Fram og aftur blindgötuna. Und-
irleikarar á þeirri plötu voru að
stærstum hluta liðsmenn hljómsveit-
arinnar Eikar.
„Það gekk afskaplega vel að taka
Blindgötuna upp, en það voru ljón í
veginum; þegar kom að því að spila
píanópartinn í síðasta laginu þá var
farið í hvern virtúósann af öðrum
sem litu á nóturnar og sögðu þetta er
óspilandi eða þeir sögðust þurfa hálf-
an mánuð til að æfa þetta. Það gekk
loksins þegar við náðum skottið á
ungri yndislegri dís sem var ekki
verseruð í aðferðum virtúósa við að
ýta svona frá
sér.
Í bónuslög-
unum á þeirri
plötu er ég
kominn í svip-
að eins og á
fyrstu plöt-
unni, dropout-
in og útsensóreruðu lögin á útopnu.
Að vísu eru þar lög sem hefðu nú vís-
indalega heyrt til Millilendingar end-
urútgáfunnar en vegna þess að þau
eru létt og leikandi eins og Millilend-
ingarlögin fannst mér gott að setja
þau á þessa deprimerandi og þung-
lyndislegu blindgötuplötu. Síðan
dúkkuðu upp lög sem áttu að fara á
Millilendingu eða Fram og aftur
blindgötuna og ég kominn það langt
með þau að demó var til en þau ekki
sett á teip í stúdíói. Þarna voru lög
sem voru á prógrammi þessi árin en
duttu alltaf út þegar kom að því að
Hugarfóstur
Megasar
Spessi
Á árinu hefur þrjátíu ára út-
gáfuafmælis Megasar verið
minnst með endurútgáfu á
tíu fyrstu plötum hans,
bónuslögum, 84 óútgefnum
lögum alls, og að auki hefur
komið út þriggja diska safn
með úrvalslögum. Árni
Matthíasson ræddi við
Megas um endurútgáfurnar
og aukalögin.