Morgunblaðið - 27.12.2002, Blaðsíða 20

20 FÖSTUDAGUR 27. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HELLIR sem hefur verið ósnortinn
í 6-8 þúsund ár fannst fyrir
skömmu á ónefndum stað á norð-
anverðum Reykjanesskaga. Að ósk
Hellarannsóknarfélags Íslands er
staðsetningunni haldið leyndri til
að koma í veg fyrir að spjöll verði
unnin á viðkvæmum hraunmynd-
unum sem hellirinn hefur að
geyma.
Að sögn Jakobs Þórs Guðbjarts-
sonar, jarðfræðings í Hellarann-
sóknarfélaginu, er þetta einn fal-
legasti hellirinn sem hefur fundist
á þessum slóðum um áraraðir og
einn af fáum sem eru ósnortnir.
Hellirinn er á tveimur hæðum og
var sú efri um aldir notuð sem fjár-
hellir. Neðri hæðinni var lokað
með grjóti sem bændur hlóðu fyrir
innganginn, væntanlega til að
koma í veg fyrir að kindurnar
flæktust þangað niður og um leið
tryggðu þeir varðveislu hellisins.
Gömul frásögn um fjárhelli
Það var ferðahópur rannsókn-
ardeildar lögreglunnar í Reykja-
vík (FERLIR) sem fann hellinn en
hópurinn hefur gert víðreist um
Reykjanesið undanfarin misseri.
Að sögn Ómars Smára Ármanns-
sonar, aðstoðaryfirlögregluþjóns,
hafði hópurinn af og til leitað að
löngu týndum helli á svæðinu sem,
samkvæmt gamalli frásögn, átti að
ganga inn úr tilteknum fjárhelli.
Hellirinn er í hrauni sem rann fyr-
ir um 6-8 þúsund árum.
Eftir ábendingu frá Sesselju
Guðmundsdóttur, húsfreyju frá
Brekku í Vogum, gerðu félagar úr
FERLI nýlega enn eina tilraun til
að finna hellinn, að þessu sinni í
þessu svæði sem hafa fund
raðir og einn af fáum hellu
fundist hafa ósnertir. Það
ekki einu sinni rolla farið þ
niður því hefði hún komist
öðrum fjárhelli en nefndur var í
frásögninni. Í hellinum voru víða
fyrirhleðslur en eftir vandlega
skoðun þóttust þeir vissir um að
annar hellir kynni að leynast þar
bakvið.
„Við fórum að velta fyrir okkur
hvernig hellirinn hefði myndast og
komumst að þeirri niðurstöðu að
sýnilegi hlutinn hefði orðið til þeg-
ar mikið gas streymdi upp og út úr
hrauninu. Tvær grannar útrásir
voru uppi við loft svo við töldum
víst að það hefði komið einhvers
staðar inn. Slík rás var ekki sjáan-
leg þrátt fyrir leit svo við töldum
að hún hlyti að vera undir gólfinu.
Gólfið var að mestu slétt en innan
við opið mátti sjá ummerki,“ segir
Ómar.
Þeir ákváðu því að færa til
nokkra steina og heyrðu um leið
dimmt bergmál í fjarska. Þrátt fyr-
ir talsvert puð tókst þeim ekki að
ná öllum steinunum upp og urðu
frá að hverfa, moldugir upp fyrir
haus. Hellarannsóknarfélaginu var
gert viðvart og nokkrum dögum
síðar fóru fulltrúar þess á staðinn
og tókst þeim að ná síðustu hnull-
ungunum upp og komast niður í
hellinn.
Gerist einu sinni – aldrei aftur
„Um leið og ég kom niður birtust
dropasteinar og hraunrósir og í
loftinu voru hraunstrá í tugþús-
undatali,“ segir Jakob Þór Guð-
bjartsson, jarðfræðingur, sem var
meðal fyrstu manna til að fara of-
an í hellinn. „Í rauninni er hellirinn
ekki ýkja stór, um 80 metrar á
lengd og 10 metra breiður. En
þetta er með fallegri hellum á
Fallegur, ósnortinn „kjalla
Hraunstrá í
tugþúsundatali,
hraunrósir og
dropasteinar
Tugþúsundir hraunstráa h
Dropasteinarnir eru yfir
FJÁRVEITINGAR til minja- og safnavörslu
eru að mati Félags íslenskra safna og safna-
manna, FÍSOS, ekki í samhengi við safnalög
sem samþykkt voru í maí á síðasta ári. Með lög-
unum var settur á stofn safnasjóður sem söfn,
skilgreind í safnalögum, geta sótt um rekstr-
arstyrki úr svo og verkefnastyrki. Á fjárlögum
næsta árs nemur framlag til sjóðsins 58 millj-
ónum sem er nánast sama upphæð og fyrir
lagasetninguna þrátt fyrir að fleiri söfn geti nú
sótt um styrki í sjóðinn samkvæmt nýju safna-
lögunum en áður var. Safnamenn segja að sjóð-
urinn þyrfti í það minnsta að hafa 100 milljónir
til að úthluta til safnanna. Mörg söfn sækja
einnig um fjárveitingar beint til Alþingis og er
því styrkjakerfið tvöfalt að mati FÍSOS.
Að sögn Jóhanns Ásmundssonar, formanns
FÍSOS, tóku nýju safnalögin við af þjóðminja-
lögum hvað varðar t.d. styrkveitingar til
byggðasafna landsins. „Ríkið veitti áður styrki
upp á hálf laun forstöðumanna safna. Byggða-
söfn með viðurkennda stofnskrá gátu því gert
ráð fyrir þeirri fjárhæð í sínum rekstri. Með
safnasjóði var launastyrkurinn lagður af og
rekstrarstyrkur kom til sögunnar. Þar með er
styrkur til safna ekki lengur bundinn við laun
heldur er horft á heildarrekstur safnanna. Nú
er einnig hægt að sækja um verkefnastyrk sem
fleiri söfn, sem ekki hafa viðurkennda stofn-
skrá, geta sótt til.“
Jóhann segir að með safnalögunum hafi ver-
ið útvíkkuð hefðbundin skilgreining á þeim
söfnum sem rétt hafa á verkefnastyrk. „En
framlög í safnasjóð aukast ekki sem því nemur.
Það þýðir að mörg söfn fá úthlutað lægri upp-
hæð en áður.“ Hann segir að sé miðað við
launastyrkinn sem áður var myndi fjárhæðin
sem úthlutað verður úr safnasjóði á næsta ári
af fjárlögum, 58 milljónir króna, vart duga fyr-
ir rekstrarstyrkjum, hvað þá verkefnastyrkj-
um.
vei
saf
er u
þei
um
lag
má
uta
sók
mil
eru
hei
me
úth
J
fra
að
sam
þyr
ræm
lag
úth
hat
sem
sty
fen
bei
kjö
ekk
sum
mik
Það
um
sty
ina
ver
upp
mið
an
hlu
Það
Söfn sækja um styrki til Alþingis
Mörg söfn sækja um beinar fjárveitingar til
Alþingis og segir Jóhann því um tvöfalt styrkja-
kerfi að ræða. Þó sæki sum söfn um stofnstyrki
til Alþingis sem eiga lögum samkvæmt að fara
þá leið. Hluti umsókna um styrki sem veittir
eru beint ætti samkvæmt lögum að berast safn-
aráði og úthluta ætti styrkjunum úr safnasjóði.
„Alþingi virðist í úthlutunum sínum ekki gera
mikinn greinarmun á söfnum eða stofnunum
sem hafa lögbundnar skyldur í safna- og minja-
vörslunni og þeim sem hafa engar skyldur, né
heldur á söfnum sem rekin eru í almannaþágu
og fyrirtækjum með virðisaukarekstur.“
Jóhann segir að samkvæmt sínum útreikn-
ingum þyrfti sjóðurinn að hafa að lágmarki 100
milljónir til úthlutunar svo ekki komi til lækk-
unar til byggðasafna. „Á sama tíma og Alþingi
er að veita 58 milljónum í safnasjóð er það að
Félag íslenskra safna og safnamanna vil
Tvöfalt styrkjakerfi v
Morgunblaðið/Ásdís
Söfn víðs vegar um landið hafa m.a. það hlut-
verk að varðveita forna gripi og fræða nú-
tímafólkið um notagildi þeirra svo og gamla
siði. Hér eru börn að kynna sér kertagerð upp
á gamla móðinn í Árbæjarsafni.
RÁÐGJÖF FJÁRMÁLAFYRIR-
TÆKJA OG VERND FJÁRFESTA
Ýmis helztu verðbréfafyrirtæki íBandaríkjunum, þar á meðalfyrirtæki á borð við Morgan
Stanley og Goldman Sachs, samþykktu
í síðustu viku að greiða himinháar sekt-
ir, nærri milljarð dollara (yfir 80 millj-
arða króna) vegna vinnubragða grein-
ingardeilda sinna. Auk þessa fallast
fyrirtækin á að leggja fram 450 millj-
ónir dollara til að kaupa sjálfstæða
greiningu frá utanaðkomandi aðilum og
85 milljónir til fræðslu fyrir fjárfesta.
Fulltrúar greiningardeilda mega ekki
taka þátt í neins konar kynningarstarf-
semi á vegum viðkomandi fyrirtækja og
mjög er hert á reglum um svokallaða
Kínamúra innan fyrirtækja; þannig
mega yfirmenn í fjármálafyrirtækjum
til dæmis ekki reyna að hafa áhrif á
greiningardeildir í því skyni að þær
fegri um of fyrir fjárfestum tiltekin
hlutabréf.
Fyrirtækin fallast á þetta til að binda
enda á rannsókn bandaríska fjármála-
eftirlitsins á því hvort þau hafi ráðlagt
fjárfestum að kaupa ýmis varasöm bréf,
sem síðan féllu mjög í verði og hyglað
sumum viðskiptamönnum með óeðlileg-
um hætti. Ekki fer á milli mála að nið-
urstaðan er verulegur álitshnekkir fyr-
ir stóru fjármálafyrirtækin og vinnu-
brögð þeirra. Gera má ráð fyrir að það
taki þau langan tíma að vinna aftur fullt
traust fjárfesta.
Páll Gunnar Pálsson, forstjóri Fjár-
málaeftirlitsins, segir hér í blaðinu á að-
fangadag að vart hafi orðið við umræðu
um ráðgjöf fjármálafyrirtækja hér á
landi og slík mál hafi verið tekin til
skoðunar hjá stofnuninni, en þau séu
ekki nógu mörg til að hægt sé að draga
af þeim víðtækar ályktanir. Þó hafi lög-
gjöf um þessi efni verið styrkt og fyr-
irtækjum í verðbréfaþjónustu og lána-
stofnunum sé skylt að setja sér reglur
um „Kínamúra“. Þá hafi verið birt á
heimasíðu Fjármálaeftirlitsins „drög að
leiðbeinandi tilmælum um greiningar-
deildir og greinendur“ en þar sé m.a.
gerð krafa um að fjármálafyrirtæki geri
grein fyrir hagsmunum sínum vegna
verðbréfa sem greiningin fjalli um.
Af orðum Páls Gunnars má ráða að
fáar ábendingar hafi borizt Fjármála-
eftirlitinu frá fjárfestum, sem hafi talið
sig hlunnfarna í viðskiptum við fjár-
málafyrirtæki. Þó fer ekki á milli mála
að slík mál hafa komið upp; einstakling-
ar, sem fóru að ráðum fjármálafyrir-
tækja og keyptu tiltekin bréf fyrir
nokkrum misserum þegar öll hlutabréf
hækkuðu verulega í verði, hafa síðan
orðið fyrir miklum áföllum þegar bréfin
hríðlækkuðu. Hugsanlega hafa almenn-
ir fjárfestar ekki talið sig geta leitað
réttar síns með neinum hætti og því lát-
ið kyrrt liggja.
Þá leikur enginn vafi á að þúsundir
manna, sem lagt hafa fjármuni í sér-
eignarlífeyrissparnað, hafa spurt
spurninga þegar þeir hafa séð hvernig
inneign þeirra hefur rýrnað undanfarin
misseri. Þetta fólk hefur þegið ráð fjár-
málafyrirtækja um hvernig það ávaxtar
fé sitt til elliáranna og útkoman hefur
ekki orðið betri en þetta, enda hefur til-
tölulega hátt hlutfall þeirra eignasafna,
sem um ræðir, samanstaðið af bréfum
sem hafa lækkað verulega í verði.
Spyrja má hvort viðkomandi fjármála-
fyrirtæki hafi alltaf útskýrt nægilega
vel hvaða áhætta sé falin í tilteknum
sparnaðar- og fjárfestingarleiðum. Þó
má ekki gleyma því að þeir, sem lögðu
til hliðar í séreignarsjóði, högnuðust
verulega þegar hlutabréfaverð hækkaði
sem mest.
Málalokin í Bandaríkjunum benda til
þess að þar sé talið að hinn almenni
fjárfestir eigi ekki að taka hverju sem
er frá hendi fjármálafyrirtækjanna.
Niðurstaðan hlýtur að verða þeim, sem
hafa það hlutverk að marka fjármála-
markaðnum hér á landi ramma og
starfsumhverfi, tilefni til að skoða hvort
ástæða sé til að herða reglur um ábyrgð
fjármálafyrirtækja og vernd viðskipta-
vina þeirra.
SAMKEPPNIN BÆTIR SAMBANDIÐ
Stór hluti atvinnulífsins á Íslanditreystir orðið á öruggt net- og
símasamband við útlönd. Á undanförn-
um árum hefur það gerzt nokkrum
sinnum að sæstrengurinn Cantat3,
sem segja má að sé lífæð upplýsinga-
þjóðfélagsins á Íslandi, hefur rofnað.
Þá hefur oft gengið hægt að koma á
varasambandi um gervihnetti og net-
samband hefur legið niðri klukku-
stundum saman. Með hverju árinu sem
líður verða afleiðingar þessara uppá-
koma alvarlegri – fyrir fjármálamark-
aðinn, ferðaþjónustufyrirtæki og ýmsa
aðra starfsemi, sem verður sífellt al-
þjóðavæddari.
Landssíminn hefur um árabil haft
stöðugt gervihnattasamband fyrir
hluta af talsímasambandi við útlönd.
Þannig hefur landið aldrei orðið alveg
símasambandslaust þótt Cantat3 hafi
rofnað, en öðru máli gegnir um gagna-
flutninga og netsamskipti. Hjá Síman-
um hafa menn til þessa talið of kostn-
aðarsamt að hafa stöðugt netsamband
um gervihnetti eða hafa þann háttinn á
að um leið og sæstrengurinn rofnaði,
flyttist netsambandið sjálfkrafa yfir á
gervihnött.
Um miðjan nóvember síðastliðinn
tilkynnti Íslandssími, helzti keppi-
nautur Landssímans á fjarskipta-
markaðnum, að samið hefði verið við
danska fyrirtækið TDC um aðgang að
gervitungli, sem gerði kleift að haga
tengingum þannig að netumferð flytt-
ist sjálfkrafa yfir á varasambandið um
leið og sæstrengurinn rofnaði.
Fyrir þau mörgu fyrirtæki, sem eru
háð alþjóðlegum gagnaflutningum,
hlýtur þetta að hafa virkað sem veru-
legur hvati til að færa viðskipti sín yfir
til Íslandssíma, enda stóð ekki á við-
brögðum Landssímans; í Morgun-
blaðinu á aðfangadag er sagt frá því að
Síminn hafi gert samning við Globe-
Cast um „öflugt og sítengt samband í
gegnum gervihnött fyrir Netið sem
muni taka við allri netumferð Símans
samstundis og truflana verði vart á
Cantat3.“
Hér hefur samkeppnin enn sannað
gildi sitt og íslenzka upplýsingasam-
félagið er betur sett en áður, með því
að tryggt er að netsamband til útlanda
rofni aldrei alveg. Þá er þess nú
skammt að bíða að öryggi í gagnaflutn-
ingum til og frá landinu aukist stórlega
með lagningu FARICE-strengsins um
Færeyjar til Skotlands.