Morgunblaðið - 10.01.2003, Blaðsíða 3

stakan frjósemisdans undir fullu
tungli. Sumar tilgátur gera því skóna
að kynhvöt aukist til muna á fullu
tungli, einkum hjá konum.
Ýmiss konar hjátrú og kerlinga-
bækur, sem tengjast samskiptum
kvenna og „karlsins í tunglinu“, hafa
einnig komið fram í hinum ólíkustu
þjóðfélögum. Þannig var því trúað á
Grænlandi að ef óspjallaðar meyjar
horfðu á fullt tungl yrðu þær ófrískar
og meðal frumbyggja Ástralíu átti
„karlinn í tunglinu“ að stíga til jarðar
og fleka jómfrúr af sömu ástæðu. Hér
á landi lifði sú bábilja góðu lífi að ef
tunglið skini í kjöltu hreinnar meyjar
yrði hún vanfær og ennfremur að ef
þunguð kona kastaði af sér vatni í
tunglsljósi yrði barnið tunglsjúkt, en
það heiti var ýmist notað um floga-
veiki eða geðveiki almennt.
Brjálsemi og tunglsýki
Snemma fóru að myndast ýmsar
kynjasögur um samband tunglsins og
mannskepnunnar og um áhrif mán-
ans á daglegt líf manna. Einna líf-
seigust er sú tilgáta að menn eigi það
til að geggjast undir fullu tungli. Í
flestum menningarsamfélögum hafa
menn trúað því að ytri öfl, svo sem
tunglið, gætu að vild valdið brjálsemi,
sem oft var kölluð tunglsýki. Í mörg-
um Evrópumálum eru orð sem tákna
vitfirringu dregin af heiti tunglgyðj-
unnar latnesku: Luna, svo sem enska
orðið „lunatics“ yfir brjálæðinga.
Slíkar skýringar á geðbilun voru al-
gengar fram á 18. öld og eimir enn
eftir af tilgátum í þessa veru.
Flogaveiki, sem kölluð var niður-
fallssýki og einnig tunglsýki, var hér
fyrr á öldum talin til geðveiki í mörg-
um samfélögum, enda höfðu menn
engar aðrar skýringar á reiðum
höndum um eðli sjúkdómsins, sem er
til í ýmsum myndum. Einkennin
stafa af ýmsum starfstruflunum og
sjúkdómum í heila, oft af óþekktum
orsökum. Við krampaflog missir
sjúklingurinn meðvitund, fær
krampa í alla vöðva og fellur
síðan oft í djúpan svefn. Það
er athyglisvert að í mörgum
tungumálum var sjúkdómur-
inn gjarnan kenndur við
tunglið, svo sem tunglsýki
hér á landi, og bendir það til
að menn hafi talið sig finna
einhver tengsl á milli tungl-
gangs og flogaveikikastanna,
sem reyndar má finna vísan
til í þessari umfjöllun, í viðtali
við Vigdísi Ágústsdóttur, sem
hefur átt við flogaveiki að
stríða síðan hún man eftir
sér.
Öfgafyllstu hugmyndirnar
um áhrif mánans á mann-
skepnuna voru þjóðsögur um
að ákveðnar manngerðir
breyttust í varúlfa undir fullu
tungli. Þessi hindurvitni lifðu
góðu lífi í Evrópu fyrr á öld-
um og hefur verið haldið við í
kvikmyndum nú á seinni ár-
um, þótt ólíklegt sé að nokkur
óbrjálaður nútímamaður
leggi trúnað á slík fyrirbæri.
Vantrú vísindanna
Á okkar dögum eru skoðanir nokk-
uð skiptar um áhrif fulls tungls á
mannlífið. Vísindamenn almennt
hafna því að nokkurt samband sé
þarna á milli og reyndar hafa verið
gerðar vísindalegar athuganir sem
benda til að svo sé ekki. En margir
eru þó þeirrar skoðunar að ekki sé
allt sem sýnist í þessum efnum.
Lagðar hafa verið fram lögreglu-
skýrslur í ýmsum löndum sem þykja
benda til að glæpum fjölgi undir fullu
tungli. Þá hafa menn reynt að tengja
fullt tungl við sjálfsvíg, geðveiki,
slysatíðni og náttúruhamfarir, svo
nefndar séu nokkrar hörmungar sem
fullt tungl á að hafa í för með sér sam-
kvæmt kenningunni. Á hinn bóginn
má einnig benda á jákvæða hluti sem
á sama hátt eru tengdir fullu tungli,
svo sem frjósemi og aukin tíðni barn-
eigna.
Samkvæmt upplýsingum frá slysa-
deild Landspítala-Háskólasjúkra-
húss í Fossvogi hafa engar athuganir
verðir gerðar þar á bæ á slysatíðni
undir fullu tungli og engar umræður
meðal starfsfólksins þar þess efnis að
annasamara sé á vöktunum þegar
tungl er fullt. Rannveig Rúnarsdótt-
ir, ljósmóðir og hjúkrunarfræðingur
á fæðingardeild Landspítalans, sagði
í samtali við Daglegt líf að hún vissi
ekki til að könnun hafi verið gerð þar
á deildinni um tíðni barneigna undir
fullu tungli, enda engar umræður um
það meðal starfsfólksins að barneign-
ir tengdust tunglgangi á nokkurn
hátt. Hins vegar teldu sumir starfs-
manna fæðingardeildar sig hafa orðið
vara við fylgni milli djúpra lægða og
aukinnar tíðni barneigna og vel
mætti vera að stórstreymi hefði þar
einnig einhver áhrif, án þess þó að
hún þyrði að fullyrða nokkuð þar um,
enda lægju engar vísindalegar athug-
anir fyrir í þeim efnum.
svg@mbl.is
Mynd frá fyrri tíð sem sýnir fimm konur,
ærðar af tunglsýki, dansa trylltan dans und-
ir mánaskini.
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 2003 B 3
Kringlunni, sími 588 1680,
v. Nesveg, Seltjarnarnesi,
sími 561 1680.
iðunn
tískuverslun
MonariMac
VIGDÍS Ágústsdóttir hefur veriðflogaveik síðan hún man eftir
sér og kveðst hafa sannreynt það á
sjálfri sér að köstin komi yfirleitt
þegar stórstreymt er, sem fylgir
fullu og nýju tungli.
„Ég er engin öfgamanneskja,
frekar hef ég verið efasemdamann-
eskja, sem kemst sjaldnast lengra
en að hafa von um að á þessu jarð-
neska lífi okkar sé framhald. Hvern-
ig það er veit ég ekki, en ýmislegt
annað veit ég þó. Ég tel mig til
dæmis hafa komist að raun um að í
okkur mönnunum er raforka og ég
held að flogaveikin sé tengd röskun
á rafmagnssviði í líkamanum.
Tunglið hefur áhrif þar á og það er
engin tilviljun að flogaveiki var köll-
uð tunglsýki hér áður fyrr,“ sagði
Vigdís aðspurð um samhengið á
milli afstöðu tungls til jarðar og
flogaveikikastanna.
„Ég tel engan vafa leika á að
þarna er samhengi á milli,“ sagði
Vigdís ennfremur. „Þessu áttaði ég
mig fyrst á úti í Breiðafjarðareyjum
fyrir tuttugu árum, en þá var ég
veik sem oftar. Þá sagði gömul kona
við mig: „Ertu slæm núna, góða
mín,“ og ég játaði því. „Það er ekki
nema von,“ sagði gamla konan, „það
er stórstreymi og fullt tungl.“ Síðan
sagði gamla konan mér að í upp-
vexti sínum hefði hún þekkt konu
sem varð alltaf veik í stórum
straumi. Eftir þetta fór ég að fylgj-
ast betur með þessu og
það brást ekki að köstin
komu yfirleitt þegar
stórstreymt var.
Það eru til margar
tegundir flogaveiki og
ég held að margir sem
eru haldnir þessari leiðu
veiki séu ekki rétt
byggðir líkamlega, til
dæmis með boginn
hrygg eins og í mínu til-
viki. Það leiðir til rangr-
ar öndunar, en skortur á
súrefni er oft stór þáttur
í flogakasti. Margir
hlaða á sig vökva í lík-
amanum, sem veldur
aukinni spennu og þrýstir að önd-
unarvegi, og getur jafnvel lokað
fyrir hann í kasti. Fullt tungl og
stórstreymi þrýstir á, jafnt á sjó og
landi og á allar lífverur á jörðinni.
Menn eru misjafnlega byggðir til að
þola þennan þrýsting eða þessa
hleðslu á raforkunni og hjá floga-
veikisjúklingum koma köstin oft við
þessar aðstæður.“
Vigdís kvaðst hafa rökstudda
sannfæringu fyrir því að djúpum
lægðum og stórstreymi fylgi aukin
tíðni barneigna. „Þú gætir áreið-
anlega fengið staðfestingu á því á
fæðingardeildunum að barnsfæð-
ingum fjölgar við stórstreymi og
þegar djúpar lægðir nálgast landið
enda þrýsta þessi náttúruöfl á að
börnin komi út. Þetta
á líka við um kýrnar.
Þær bæði beiða og
bera miklu frekar við
þessar aðstæður.“
Vigdís sagðist
einnig hafa orðið vör
við að stórstreymi og
djúpar lægðir hefðu
áhrif á skapgerð
hennar:
„Ég verð örari í
skapi og finn fyrir
persónuleikabreyt-
ingum sem getur
verið afar óþægilegt.
Kannski tengist það
eitthvað kvíðanum
við flogaveikiköstin, en engu að síð-
ur eru þessi geðbrigði staðreynd og
stundum óskiljanleg eftir á. En
þetta gerist einkum í stórstreymi og
þegar lægðirnar æða yfir landið.
Það kemur mér því ekkert á óvart
að lögreglan telji sig finna mun á
hegðan manna til hins verra við
þessar aðstæður,“ sagði Vigdís
Ágústsdóttir og bætti því við að hún
hefði rætt þetta við lækninn sinn
sem hefði vísað öllu slíku á bug sem
hjátrú og hindurvitnum. Hið sama
var að segja um stjarnvísindamann
sem hún hafði rætt við. „Þessir vís-
indamenn eru nú svo oft bundnir við
bókstafinn í skólabókinni að þeir
telja sig ekki þurfa að hlusta á
reynslusögur venjulegs fólks.“
VIGDÍS ÁGÚSTSDÓTT IR
Hef sannreynt þetta á sjálfri mér
Vigdís Ágústsdóttir
ÞAÐ hefur verið altalað innanlögreglunnar að fullt tungl og
stórstreymi hafi áhrif á fólk,“ segir
Geir Jón Þórisson yfirlög-
regluþjónn í Reykjavík. „Ég starf-
aði lengi sem lögreglumaður í Vest-
mannaeyjum og var þetta svo
áberandi þar að öllum var það aug-
ljóst. Þegar svo bar undir, til dæmis
með fullu tungli og þegar stór-
streymt var, voru gerðar sérstakar
ráðstafanir og gengið svo frá að
vaktin væri vel mönnuð. Ölvun
reyndist meiri, fólk spenntara og
oftast leiðinlegra. Var áberandi
meira að gera hjá lögreglunni við
þessar aðstæður. Þegar ég síðan
flutti til Reykjavíkur og gerðist þar
lögreglumaður árið 1992 heyrði ég
á mönnum að reynslan var sú sama
hjá lögreglunni í Reykjavík. Ég hef
síðan fylgst með þessu og þá sér-
staklega í tengslum við löggæsluna
í miðborginni og mér virðist alveg
ljóst að fullt tungl hefur áhrif á
fólk, eins og árstíðirnar hafa mis-
alvarleg áhrif á fólk. Þar á ég við
sjálfsvígin, en þau eru algengari á
myrkasta tímanum og síðan aftur á
bjartasta tíma ársins.“
Geir Jón kvaðst gera sér grein
fyrir að ekki væru allir sammála
hvað þetta varðaði. „En ég hef
skoðað þetta fyrirbæri nokkuð vel í
þau 27 ár sem ég hef starfað sem
lögreglumaður og hefur það svo oft
virst hafa slík áhrif á hegðan fólks
að ekki verður undan litið. Ég álít
að þeir kraftar sem leysast úr læð-
ingi við þessar aðstæður, fullt tungl
og stórstreymi, hafi veruleg áhrif á
fólk bæði andlega og líkamlega. Ég
hef til dæmis heyrt að þetta hafi
áhrif á fæðingar. Hvort það er rétt
veit ég ekki, en það væri fróðlegt
að kanna það nánar. En mín nið-
urstaða, byggð á samtölum við fólk
og eigin reynslu, er sú að fullt tungl
og stórstreymi hafi veruleg áhrif á
hegðan fólks. Menn verða æstari og
stressaðri, og oft verður fólk afar
erfitt með áfengi, bregst þá illa við
afskiptum og sýnir meiri hroka og
yfirgang en ella,“ sagði Geir Jón
Þórisson yfirlögregluþjónn.
GEIR JÓN ÞÓRISSON YF IRLÖGREGLUÞJÓNN
Altalað
innan lög-
reglunnar
Morgunblaðið/Júlíus
Geir Jón Þórisson yfirlögregluþjónn ræðir við Axel Kvaran, fyrrverandi
lögreglumann og sundkappa, á förnum vegi.
fullt tungl hafi nokkur merkjanleg
áhrif á mennina.
Þeir þættir sem þarna voru til at-
hugunar voru meðal annars tíðni
manndrápa, umferðarslysa, elds-
voða, heimilisofbeldis, barneigna,
sjálfsvíga, fjárútláta spilavíta,
mannrána, árásarhneigðar atvinnu-
manna í ísknattleik, ofbeldis í fang-
elsum, aðsóknar til geðlækna, að-
stoðar á slysadeildum vegna
líkamsárása og skotsára, andlegs
ofbeldis og drykkjusýki, svo nokkur
dæmi séu nefnd. Í engu þessara til-
vika tókst að sýna fram á áreið-
anlega eða marktæka fylgni.
Nú kunna menn að spyrja: Hvers
vegna trúa svona margir á tungl-
goðsögnina, þrátt fyrir skort á vís-
indalegum sönnunum? Kelly, Rott-
on og Culver gera því skóna að þar
liggi einkum eftirtaldir þættir til
grundvallar: Áhrif fjölmiðla (þar á
meðal greinar í blöðum eins og sú
sem hér birtist), munnmæli og hefð-
ir, misskilningur og/eða rang-
hugmyndir.
A V ÍS INDIN?
Hálfmáni séður úr stjörnukíki með
augum vísindamannsins. Hér má
sjá gíga á yfirborði tunglsins og
svokölluð „höf“, en gígurinn næst
miðju myndarinnar er kenndur við
Kópernikus og er á stærð við
Vatnajökul.