Morgunblaðið - 31.01.2003, Blaðsíða 14

Settur umhverfisráðherra fellst á Norðlingaölduveitu með ströngum skilyrðum
J
ÓN Kristjánsson heilbrigð-
isráðherra og settur um-
hverfisráðherra tilkynnti
með athöfn í Þjóðmenning-
arhúsinu í gær úrskurð
sinn um Norðlingaölduveitu þar sem
hann fellst á framkvæmdina með
nokkrum ströngum skilyrðum.
Skipulagsstofnun hafði sem kunnugt
er fallist á tvo kosti á Norðlingaöldu-
veitu og hafnað einum en sá úrskurð-
ur var kærður til umhverfisráðherra
af 11 aðilum. Siv Friðleifsdóttir lýsti
sig vanhæfa til að úrskurða vegna
fyrri ummæla og var Jón Kristjáns-
son settur í hennar stað.
Meginskilyrðið sem ráðherra setur
er að fyrirhugað miðlunarlón fari al-
gjörlega út úr friðlandi Þjórsárvera
og gerð er tillaga um lón í 566 metra
hæð yfir sjávarmáli (m.y.s.) í stað lóns
í 575 m.y.s. sem Landsvirkjun hafði í
hyggju. Minnkar flatarmál miðlunar-
lóns úr tæpum 29 ferkílómetrum nið-
ur í rúma 3 ferkílómetra. Tillagan
kemur frá Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen, VST, og unnin að beiðni
ráðherra af Viðari Ólafssyni verk-
fræðingi. Er það Landsvirkjunar að
ákveða hvort fallist verður á þessa til-
lögu en við kynningu úrskurðarins í
gær var lögð áhersla á að um forat-
hugun VST væri að ræða.
Til að tryggja hagkvæmni fram-
kvæmdarinnar er lagt til að byggja
stækkað setlón í farvegi Vesturkvísl-
ar, vestan núverandi Þjórsárlóns og
utan friðlandsins, ásamt veitu vatns
úr Litlu-Arnarfellskvísl til setlónsins
og frá setlóninu yfir til Þjórsárlóns.
Setlóninu er m.a. ætlað það hlutverk
að fella úr aur og veita jökulvatni úr
kvíslunum til Þjórsárlóns og áfram til
Kvíslaveitu. Einnig er setlóninu ætlað
að veita nægu vatni framhjá setlóns-
stíflunni niður aura Vesturkvíslar og
áfram niður aura Þjórsár í gegnum
friðlandið, til að grunnvatnsborð næst
Þjórsárfarvegi lækki ekki eða sem
minnst, eins og það er orðað í úr-
skurði ráðherra. Endanlega stærð og
umfang setlónsins skal ákvarða í sam-
ráði við sveitarstjórn og Umhverfis-
stofnun en í tillögu VST er miðað við
lónstærð upp á 3,7 km2 í stað 2,7 km2 í
fyrri tillögum.
Settur umhverfisráðherra setur
einnig þau skilyrði að náttúrufar og
vatnsbúskapur í friðlandinu raskist
ekki og að nær ekkert gróið land fari
undir vatn. Í því skyni er Landsvirkj-
un heimilt að færa stíflu neðar í
Þjórsá um allt að 1,4 km og að breyta
veituleið í tengslum við það. Þarf
Landsvirkjun að gera ítarlega áætlun
um útfærslu framkvæmdarinnar, að
uppfylltum þessum skilyrðum.
Ennfremur ber Landsvirkjun að
gera vöktunaráætlun í samráði við
Umhverfisstofnun þar sem skilgreind
verða viðmið þeirra umhverfisþátta
sem máli skipta fyrir áhrifasvæði fyr-
irhugaðrar framkvæmdar. Allar
breytingar á mannvirkjum skulu
metnar þannig að tryggt verði að um-
hverfisáhrif verði í samræmi við við-
mið sem koma fram í matsskýrslu eða
vöktunarskýrslu Landsvirkjunar.
Þá skal Landsvirkjun viðhalda
meðalrennsli í Þjórsá yfir hádaginn á
sumrin til að tryggja vatnsrennsli í
fossum, „eins og frekast er unnt,“
segir í úrskurðinum. Einnig ber fram-
kvæmdaraðila, í samráði við hlutað-
eigandi sveitarstjórnir, Landgræðslu
ríkisins og Umhverfisstofnun, undir-
búa vöktun og framkvæmdaráætlun
til að stjórna og draga úr áhrifum
vegna jarðvegsrofs og fokefna með-
fram bökkum Norðlingaöldulóns og
setlóns og draga úr áhrifum fokefna
vegna aurburðar meðfram Þjórsá að
Sultartangalóni. Landsvirkjun þarf
og að tryggja að umferð um mann-
virki sem opna leiðir að varpsvæðum
fugla, trufli ekki varpið.
Úrskurður Skipulagsstofnunar
um 578 m lónhæð án lagastoðar
Úrskurður ráðherra, sem er end-
anlegur á stjórnsýslustigi en kæran-
legur til dómstóla, fellir úr gildi þann
hluta úrskurðar Skipulagsstofnunar
er varðaði lónhæð í 578 m.y.s. Telur
ráðherra, og vísar þar til álits sinna
ráðgjafa, að sú ákvörðun stofnunar-
innar hafi ekki haft lagastoð. Stofn-
unin hafi verið bundin af þeim kosti
sem kynntur hafi verið í matsskýrslu
Landsvirkjunar, þ.e. um lónhæð í 575
m.y.s. Landsvirkjun tiltók einnig lón-
hæðina 578 m.y.s. en þá hefði 43 km2
vatns farið undir miðlunarlón í stað
um 29 km2 í 575 m.y.s. og stærri hluti
Þjórsárvera í friðlýstu landi farið
undir vatn. Um þetta segir í úrskurði
setts umhverfisráðherra:
„Þótt þessi kostur sé að ýmsu leyti
betri samanborið við þann kost sem
framkvæmdaraðili kynnir sem hina
fyrirhuguðu framkvæmd, eins og
gerð er grein fyrir í hinum kærða úr-
skurði, leikur mikill vafi á því að sam-
anlögð áhrif hans á umhverfið verði
minni. Samkvæmt framansögðu er
það því álit ráðuneytisins að laga-
heimild hafi skort til þess að fallast á
þennan kost af hálfu Skipulagsstofn-
unar.“
Viðar Ólafsson verkfæðingur
kynnti tillögu VST á blaðamanna-
fundi ráðherra. Hann sagðist hafa
komist að þeirri meginniðurstöðu að
gera mætti Norðlingaölduveitu með
því skilyrði að veitulón næði ekki inn
fyrir friðland Þjórsárvera og að fram-
kvæmdin raskaði ekki náttúrufari,
dýralífi og grunnvatnsstöðu í verun-
um. Þetta væri hægt með lóni í 566
m.y.s. og stækkuðu setlóni vestan
Þjórsárlóns. Þetta væri þó ekki end-
anleg lausn og þyrfti Landsvirkjun að
skoða tillöguna náið. Hér væri farin
ný leið, m.a. með aurskolun á nokk-
urra ára fresti í stað aursöfnunar í
lóninu. Setlónið hjálpaði einnig til við
aurvandamál og að vandamál varð-
andi ís yrðu leysanleg. Minni rann-
sóknir þyrfti á veituleið og stíflustæði.
Í skýrslu VST til ráðherra er gerð
lausleg tímaáætlun. Samkvæmt
henni á að vinna að undirbúningi og
rannsóknum fram til haustsins þann-
ig að hægt verði að taka endanlega
ákvörðun um verkefnið 1. nóvember
nk. Sjálf veituframkvæmdin getur
tekið um 28 mánuði og telur VST að
hægt verði að afhenda orku úr Norð-
lingaölduveitu í mars árið 2006, líkt og
áður hafi verið áformað.
Óvissa um áhrif minna rennslis
Þjórsár um friðlandið
Í minnisblaði sérfræðinga frá Nátt-
úrufræðistofnun, Landgræðslu ríkis-
ins og verkfræðideild Háskóla Ís-
lands, er veittu Jóni Kristjánssyni
sérstaka umhverfisráðgjöf, segir m.a.
að áhrif á gróður og umhverfi af nýju
lóni utan friðlandsins verði „fremur
lítil og ásættanleg“ ef gripið verði til
viðeigandi mótvægisaðgerða. Fok
geti orðið úr lónsstæðinu þá daga sem
lónið verði tæmt vegna aurskolunar
og erfiðara geti verið í vondum vatns-
árum að stýra rennsli um fossa neðan
lóns, miðað við fyrri útfærslur.
Þá telja umhverfissérfræðingarnir;
Kristinn Haukur Skarphéðinsson,
Kristín Svavarsdóttir og Sigurður
Erlingsson, að framkvæmdir við set-
og veitulón geti leitt til nokkurra
breytinga á umhverfinu, m.a. þeirra
að um 3,8 km2 lands fari undir vatn,
þar af um þriðjungur gróið land.
Gróflega áætlað megi búast við ein-
hverjum gróðurfarsbreytingum á
u.þ.b. 0,5 km2 svæði meðfram farvegi
Vesturkvíslar.
Útfærsla VST muni samt draga
verulega úr neikvæðum umhverfis-
áhrifum Norðlingaölduveitu. Þó
muni, ólíkt fyrri tilhögun, draga nokk-
uð úr rennsli Þjórsár innan friðlands-
ins í Þjórsárverum og óvissa ríkja um
áhrif þessa.
Í ljósi þess hve tillaga og útfærsla
um nýtt lón er gjörbreytt frá því sem
áður hefur verið í umræðu um Norð-
lingaölduveitu kom eðlilega upp sú
spurning í Þjóðmenningarhúsinu í
gær hvort ekki þyrfti að fara í nýtt
umhverfismat, framkvæmdin væri
það umfangsmikil þó að hún félli utan
friðlands Þjórsárvera. Í nokkrum
kærum til umhverfisráðherra var því
einmitt haldið fram að mótvægisað-
gerðir, sem Skipulagsstofnun hefði
lagt til, væru matsskyldar.
Davíð Á. Gunnarsson, ráðuneytis-
stjóri í heilbrigðisráðuneytinu, og
Guðríður Þorsteinsdóttir, lögfræð-
ingur og skrifstofustjóri í sama ráðu-
neyti, sem voru Jóni til aðstoðar í mál-
inu, svöruðu því til að hér væri ekki
um nýja framkvæmd að ræða, í skiln-
ingi laga um mat á umhverfisáhrifum,
heldur mótvægisaðgerð til að draga
úr neikvæðum umhverfisáhrifum af
Norðlingaölduveitu. Í úrskurðinum
er vitnað í lögin þar sem hugtakið
„framkvæmd“ er skilgreind þannig:
„Hvers konar nýframkvæmd eða
breyting á eldri framkvæmd og starf-
semi sem henni fylgir sem undir lög
þessi falla.“ Síðan segir í úrskurði ráð-
herra:
„Mótvægisaðgerð, sem gripið er til
í þeim tilgangi að koma í veg fyrir,
draga úr eða bæta fyrir neikvæð áhrif
fyrirhugaðrar framkvæmdar á um-
hverfið, telst því ekki framkvæmd í
skilningi laganna. Þar af leiðandi þarf
ekki að fara fram mat á umhverfis-
áhrifum slíkrar aðgerðar einnar og
sér, enda tengist hún með fyrrgreind-
um hætti fyrirhugaðri framkvæmd.“
Út fyrir
friðland-
ið með
nýju lóni
Verkfræðistofa Sigurðar Thoroddsen gerir í til-
lögum sínum til setts umhverfisráðherra ráð fyrir
3,3 km2 miðlunarlóni Norðlingaölduveitu utan við
friðland Þjórsárvera í stað 28,6 km2 áður. Stofn-
kostnaður fyrir Landsvirkjun er talinn minni en
orkukostnaður hærri.
TENGLAR
..............................................
www.heilbrigdisraduneyti.is
NORÐLINGAÖLDUVEITA
14 FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
JÓN Kristjánsson segist í samtali við Morgunblaðið
vona að með úrskurðinum hafi verið rétt fram sátta-
hönd sem leggi niður þær miklu deilur sem hafi verið
um Norðlingaölduveitu og umhverfisáhrif þeirrar
framkvæmdar. Hann hafi sett sér það markmið að
kanna hvort framkvæmdin væri möguleg án þess að
skerða friðland Þjórsárvera. Það hafi að sínu mati
tekist, miðað við framkomna tillögu Verkfræðistofu
Sigurðar Thoroddsen, VST.
Aðspurður hvaðan frumkvæðið að tillögunni hafi
komið segist Jón hafa beðið VST sl. haust um ákveðna útfærsla og
þetta sé niðurstaðan. Hann hafi velt því fyrir sér hvort þessi leið hafi
verið fær, til að koma framkvæmdinni út fyrir friðlandið. VST hafi
langa reynslu af vinnu við hönnun virkjanaframkvæmda á hálendinu.
Jón segir aðdragandann að úrskurðinum hafa verið allnokkurn.
Samkvæmt lögum um mat á umhverfisáhrifum bar honum að skila úr-
skurði innan átta vikna frá því að kærur bárust til umhverfisráðuneyt-
isins. Jón segir málið hafa verið þannig vaxið að hann hafi talið mik-
ilvægt að grandskoða alla þætti þess. Fresturinn sem hann hafi tekið
til að fjalla um kærurnar sé byggður á ákvæði 10. greinar stjórn-
sýslulaga þar sem kveðið sé á um ríka rannsóknarskyldu stjórnvalds.
Jón segist hafa rætt við alla þá ellefu aðila sem kærðu úrskurð Skipu-
lagsstofnunar.
Hann gerir sér ljóst að með úrskurðinum sé hagkvæmni fórnað að
hluta fyrir náttúruverndarsjónarmið. Engu að síður sé framkvæmdin
hagkvæm og muni stuðla að þeirri atvinnuuppbygginu sem að hafi
verið stefnt.
Ólíklegt að Landsvirkjun hafni
Aðspurður hvort hann telji að Landsvirkjun fallist á tillöguna sem
fram komi í úrskurðinum segir Jón að boltinn sé nú hjá fyrirtækinu.
„Ég tel að hagkvæmnin sé viðunandi og nægilega mikil þannig að
hægt verði að bjarga orkusölu til Norðuráls á Grundartanga, eins og
ráð var fyrir gert. Ég hef haft það í huga að ganga ekki svo langt að
þeirri sölu sé stefnt í voða. Mér finnst ekki líklegt að Landsvirkjun
hafni tillögunni,“ segir Jón.
Hann vonast til þess að með úrskurðinum sé lögð fram sáttaleið.
Framkvæmdin geti vel farið út fyrir friðlandið. Andstæðingar Norð-
lingaölduveitu hafi lagt áherslu á að vernda friðlýst svæði en einnig
bent á ytri mörk friðlandsins. Ísland sé einnig bundið af alþjóðasamn-
ingum eins og Ramsar-samningum um verndun votlendis og Bernar-
samningnum um verndun villtra plantna og dýra. Telur Jón að með til-
lögu um nýtt lón utan friðlandsins sé Ísland ekki að brjóta þessa
samninga.
„Málið er gríðarlega umfangsmikið og hefur bæst við hjá mínu fólki
í heilbrigðisráðuneytinu, sem glímir fyrir við næg verkefni og flókin.
Tíminn hefur verið annasamur síðustu mánuði, ekki síður hjá mínum
aðstoðarmönnum, og ég vil nota tækifærið til að þakka öllum fyrir sitt
framlag sem komu að úrskurðinum,“ segir Jón Kristjánsson.
Jón Kristjánsson, settur umhverfisráðherra
Vonandi
sáttahönd sem
leysir deilur