Morgunblaðið - 31.01.2003, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Forystumenn
ríkisstjórn-
arflokkanna
lýsa ánægju
með úrskurð
setts umhverf-
isráðherra um
Norðlingaölduveitu, sem kveðinn var upp í
gær. Formenn Samfylkingarinnar og Frjáls-
lyndaflokksins segja gleðiefni að mörk frið-
lands Þjórsárvera verða virt. Úrskurðurinn
veldur hins vegar formanni Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs miklum von-
brigðum. Talsmenn náttúruverndarsamtaka
lýsa vonbrigðum með að ráðherra fellst á
framkvæmdina en segja baráttu náttúru-
verndarsinna þó hafa skilað árangri, jákvætt
sé að framkvæmdir verði utan friðlandsins
og tekið sé tillit til alþjóðlegra skuldbindinga
um verndun votlendis.
„Held að allir sanngja
DAVÍÐ Oddsson forsætisráð-
herra segist vera mjög
ánægður með niðurstöðu
setts umhverfisráðherra um
Norðlingaölduveitu.
„Ég er ánægður með að
það skuli hafa fundist leið til
þess að staðfesta úrskurð
Skipulagsstjóra með þessum
viðbótum, sem eiga að
tryggja í senn að hægt sé að nýta hagkvæman
kost til þess að auka afl og getu Þjórsársvæð-
isins til frekari raforkusölu, en um leið að halda
Þjórsárverum algjörlega óskertum og ganga
eins langt eins og frekast gætu verið óskir um,
að hlífa því svæði. Ég er því mjög ánægður með
þessa niðurstöðu,“ segir Davíð.
Ekki jafnhagkvæmur kostur
Aðspurður hvaða áhrif úrskurðurinn geti haft
á þær áætlanir sem uppi eru um raforkuöflun
vegna fyrirhugaðrar stækkunar álversins á
Grundartanga sagði Davíð:
„Það er ljóst að þessi kostur verður ekki jafn-
hagkvæmur eins og ella hefði verið, en við teljum
samt sem áður að um hagkvæman kost sé að
ræða. Þarna er farið bil beggja, nokkuð dregið
úr hagkvæmni til þess að fullvissa sig um að
náttúra þessa viðkvæma svæðis geti varðveist.“
– Telurðu að úrskurðurinn muni hafa í för með
sér að deilum muni nú linna um þessa fram-
kvæmd?
„Það veit maður aldrei en ég held að allir
sanngjarnir menn muni fagna þessari nið-
urstöðu,“ segir Davíð Oddsson.
Davíð Oddsson
„VIÐ fyrstu sýn virkar úr-
skurður setts umhverf-
isráðherra vel á mig,“ segir
Össur Skarphéðinsson, for-
maður Samfylkingarinnar.
Hann tekur fram að þing-
flokkur Samfylkingarinnar
eigi eftir að fara betur yfir úr-
skurðinn á fundi sem haldinn
verður fyrir hádegi í dag með
sérfræðingi Náttúrufræðistofnunar og yfirmanni
Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen.„Veitan í
þeirri mynd sem ráðherra kynnti í dag virðist mér
vera gjörbreytt framkvæmd frá því sem áður var.
Það er mér sem gömlum líffræðingi gleðiefni að
ráðherrann skuli virða algjörlega mörk friðlands-
ins, sem ég tel ákaflega mikilvægt. Mér finnst
sömuleiðis mjög mikilvægt að Ramsar-sáttmálinn
er virtur og að Íslendingar standa þannig við þær
alþjóðlegu skuldbindingar sem þeir eru aðilar að
og varða þetta mál.
Virðist vera gjörbreytt framkvæmd
Við fyrstu sýn virðist mér að áhrif þessarar
framkvæmdar á umhverfið séu svo miklu minni en
hin upphaflega hugmynd, að þetta sé í reynd ný og
gjörbreytt framkvæmd,“ segir Össur.
Hann segir að þegar staðið sé andspænis sam-
anburði á hinni upphaflegu hugmynd um fram-
kvæmdir á þessu svæði og á úrskurði setts um-
hverfisráðherra hins vegar sé óhjákvæmilegt að
setja stórt spurningamerki við hlut Landsvirkj-
unar.
Gagnrýnir vinnubrögð
Landsvirkjunar
„Landsvirkjun hefur allt fram á þennan dag
haldið því fram, að það yrði að fara í þetta gríð-
arlega stóra lón og skerða verulega friðlandið svo
hægt væri að ná umtalsverðri orku út úr veitunni.
Nú blasir það við að 85% orkunnar nást fyrir
kostnað sem er minni en svarar einum barnaspít-
ala, alþjóðlegir samningar eru haldnir og friðland-
ið er ekki skert. Hvers konar vinnubrögð eru þetta
af hálfu Landsvirkjunar? Það er sú spurning sem
mér er efst í huga eftir að hafa skoðað þetta í gróf-
um dráttum,“ segir Össur Skarphéðinsson.
Össur Skarphéðinsson
Úrskurðurinn
virkar vel á mig
við fyrstu sýn
„ÞAÐ kemur okkur dálítið á
óvart það skilyrði að fara
verði út úr friðlandinu vegna
þess að í friðlýsingunni fyrir
um 20 árum var gert ráð
fyrir lóni sem taldist stærra
en það sem við höfum sóst
eftir,“ segir Friðrik Soph-
usson, forstjóri Landsvirkj-
unar. Hann minnir enn-
fremur á að skipulagsstjóri hafi í úrskurði
sínum talið að umhverfisáhrifin af þeirri lón-
hæð sem Landsvirkun lagði til, yrðu ekki um-
talsverð.
„Það er alveg ljóst að þetta lón [utan frið-
landsins skv. úrskurði ráðherra], sem er miklu
minna og þarf að liggja neðar í farvegi Þjórsár,
verður verulega óhagkvæmara og orkugetan
minnkar. Þá þarf að ná í þá orku sem á vantar,
annars staðar frá og til viðbótar verður rekstr-
ar- og stofnkostnaður á hverja einingu hærri
en í því dæmi sem við lögðum til. Við þurfum á
næstu vikum og mánuðum að fá svar við þeirri
spurningu hvort þetta sé arðsöm framkvæmd
þegar ljóst er að þessi útfærsla er önnur en við
vonuðumst eftir. Við verðum ekki komnir með
svar fyrr en í fyrsta lagi í sumar. Því má gera
ráð fyrir að sú töf sem óhjákvæmilega verður á
v
v
k
b
v
Friðrik Sophusson
Kemur á óvart
að fara verði út
úr friðlandinu
Þarna er verið
að fara bil
beggja aðila
GRUNDVÖLLUR SÁTTA
Úrskurður Jóns Kristjánsson-ar, setts umhverfisráð-herra, um Norðlingaöldu-
veitu er fagnaðarefni. Með þeim
ströngu skilyrðum sem fram-
kvæmdinni eru sett í úrskurðinum
er skapaður grundvöllur að meiri
sátt í þeim miklu deilum sem staðið
hafa um virkjanir og vernd hálend-
isins.
Skipulagsstofnun komst síðast-
liðið sumar að þeirri niðurstöðu að
það væri í lagi að leyfa fram-
kvæmdir við Norðlingaölduveitu
með hæð lóns í 575 metrum yfir
sjávarmáli eins og Landsvirkjun
lagði til. Þessi niðurstaða þýddi að
lónið hefði teygt sig inn fyrir mörk
friðlandsins í Þjórsárverum og haft
þar áhrif á gróður og dýralíf, þótt
stofnunin hefði talið að við þau
mætti una. Þrátt fyrir að Skipu-
lagsstofnun hafi unnið úrskurð sinn
um þessa lónhæð faglega og í sam-
ræmi við lögin um umhverfismat á
framkvæmdum og þrátt fyrir sam-
komulagið frá 1981 um að Lands-
virkjun geti fengið undanþágu frá
ákvæðum um friðlandið til að gera
uppistöðulón í allt að 581 metra
hæð, hefur verið mikil andstaða við
niðurstöðuna. Þar ræður einkum
þrennt.
Í fyrsta lagi er náttúruverndar-
gildi Þjórsárvera einstakt. Þau eru
m.a. stærsta og fjölbreyttasta freð-
mýri landsins, þar eru flæðiengi
sem eru sjaldgæf á hálendinu, þau
eru tegundaauðugasta hálendisvin
landsins og hafa verið kölluð fræ-
banki. Þá eru þau mikilvægasta
varpsvæði heiðagæsar í heiminum
og svokallað Ramsar-svæði, þ.e.
votlendi sem hefur alþjóðlegt gildi
og er verndað af ákvæðum Ramsar-
sáttmálans, sem Ísland á aðild að.
Í öðru lagi hefur almenn afstaða
til gildis friðlýsingar breytzt á
rúmlega 20 árum. Fólk er almennt
þeirrar skoðunar að svæði, sem eru
friðlýst, eigi að láta algerlega í friði
og ekki gera neinar undanþágur.
Síðast en ekki sízt hafa aðrar
framkvæmdir á hálendinu, s.s. við
Blönduvirkjun og nú síðast við
Kárahnjúka, haft þau áhrif að hlut-
fallslegt gildi Þjórsárvera hefur
vaxið enn í huga þeirra, sem vilja
vernda náttúruperlur hálendisins.
Andstaðan við þá leið, sem
Landsvirkjun hugðist fara, hefur í
raun orðið svo sterk að stjórnvöld
áttu varla annan kost en að gera
þar breytingu á.
Með úrskurði Jóns Kristjánsson-
ar er ákveðið að fara nýja leið við
Norðlingaölduveitu, þannig að
uppistöðulónið verði aðeins í 566
metra hæð yfir sjávarmáli og flat-
armál þess verði brot af lóni í 575
metra hæð, eða eingöngu rúmlega
þrír ferkílómetrar í stað tæplega
þrjátíu. Framkvæmdinni eru sett
þau skilyrði að hún hafi ekki áhrif á
friðland Þjórsárvera og raski ekki
náttúrufari, dýralífi og grunnvatns-
stöðu í verunum. Sú skylda er m.a.
lögð á Landsvirkjun að hún við-
haldi meðalrennsli í Þjórsá á dag-
inn yfir sumarið, þ.e. um ferða-
mannatímann og viðhaldi þannig
vatnsrennsli í fossum árinnar. Með
þessu og fleiri skilyrðum hefur ráð-
herra bætt talsvert við þann áskiln-
að Skipulagsstofnunar, sem á að
takmarka umhverfisáhrif fram-
kvæmdarinnar. Þá telur ráðherra
að skilyrðin hafi í för með sér að
fullt tillit hafi verið tekið til skuld-
bindinga samkvæmt þeim alþjóða-
sáttmálum, sem Ísland er aðili að.
Þessi niðurstaða er umtalsverður
sigur fyrir málstað náttúruvernd-
arsinna og sýnir að sú barátta, sem
fram hefur farið að undanförnu fyr-
ir vernd náttúruvinja hálendisins
hefur sannarlega ekki verið til
einskis. „Þó að við séum ekki sátt
að öllu leyti við niðurstöðu setts
umhverfisráðherra er ég þess full-
viss að hún helgist að miklu leyti af
þeirri baráttu, því mikla starfi og
umræðu sem verið hefur um um-
hverfismál og náttúruverndarmál á
Íslandi undanfarin misseri,“ segir
Árni Finnsson, formaður Náttúru-
verndarsamtaka Íslands, í Morgun-
blaðinu í dag og hefur þar mikið til
síns máls.
Augljóst er að andstaða við
skerðingu Þjórsárvera hefur verið
mun meiri en við Kárahnjúkavirkj-
un. En einnig er ljóst að hin mikla
reiði vegna ákvarðana um fram-
kvæmdir við Kárahnjúka, sem fram
hefur komið að undanförnu, hefur
m.a. helgazt af því að fólk hefur
jafnframt talið Þjórsárverum ógn-
að. Nú þegar fyrir liggur að verin
verða ekki skert, er líklegra en áð-
ur að það takist að slíðra sverðin í
deilunni um Kárahnjúkavirkjun.
Óneitanlega vakna spurningar
um þátt Landsvirkjunar í þessu
máli. Fyrirtækið hefur á að skipa
færustu sérfræðingum í virkjana-
málum hér á landi. Hlutverk þeirra
er ekki að horfa þröngt á málið og
finna eingöngu hagkvæmustu virkj-
unarkostina, heldur einnig að leita
uppi þá sem líklegast er að sátt
náist um. Það vekur því nokkra
furðu að sá kostur, sem sérfræð-
ingar Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen hafa lagt til við settan
umhverfisráðherra, hafi ekki verið
rannsakaður og lagður fyrir Skipu-
lagsstofnun af hálfu fyrirtækisins.
Sú niðurstaða sem nú er komin í
málið hlýtur að verða lærdómsrík
fyrir þetta stóra og öfluga fyrir-
tæki.
Úrskurður Jóns Kristjánssonar
þýðir að hagkvæmni Norðlinga-
ölduveitu minnkar eitthvað. Það er
málamiðlun sem stjórnvöld urðu að
gera í þágu þess að vernda einstaka
náttúruperlu. Talsmenn Lands-
virkjunar segja að þetta þýði að
þeir geti ekki svarað því strax
hvort hægt verði að tryggja orku á
viðunandi verði vegna stækkunar
álvers Norðuráls á Grundartanga.
Úrskurður setts umhverfisráðherra
þýðir í raun að verði svarið það að
framkvæmdin sé ekki nægilega
hagkvæm verði hagsmunir náttúru
landsins engu að síður að ráða.