Morgunblaðið - 01.02.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LEIKRIT það sem Leikfélag Akureyrar
frumsýnir nú á margt sameiginlegt með fræg-
asta leikriti höfundarins, Kossi kóngulóarkon-
unnar. Bæði verk tefla saman ólíkum einstak-
lingum í afmörkuðu stofnanarými, í þeim
báðum eru samskipti þeirra, valdatafl og
möguleikar á vináttu í forgrunni. Bæði fjalla
þau að einhverju leyti um ást og svik. Í báðum
er matur – hver á hann og hver borðar hann –
hreyfiafl atburða, upphaf sambands.
Helsti styrkur Manuels Puigs sem leik-
skálds felst tvímælalaust í persónusköpuninni
og konurnar í Leyndarmáli rósanna eru þar
engin undantekning, djúpar og marghliða
myndir af einmana einstaklingum með erfiða
lífsreynslu að baki. Veikasta hlið hans er á hinn
bóginn hve stirðlega skrifuð samtölin eru oft,
en Puig var fyrst og fremst skáldsagnahöfund-
ur. Þessa sér nokkuð stað í Leyndarmáli rós-
anna, en þýðing leikstjórans hefur einnig á sér
einkenni fljótaskriftar sem bætir ekki úr skák.
Annar galli verksins er frekar veik flétta, til-
raun til að skapa spennandi atburðarás sem
heppnast ekki allskostar og er auk þess í raun
óþarfi, persónurnar, samskipti þeirra og af-
hjúpun er nægt efni, heldur athyglinni og nær
áhrifunum.
Í Leyndarmáli rósanna erum við stödd í
sjúkrastofu á einkasjúkrahúsi með tveimur
konum, sjúklingi og hjúkrunarkonu. Sjúkling-
urinn hefur misst alla lífslöngun við dauða
dóttursonar síns og búið um sig bak við brynju
kaldhæðni og skeytingarleysis. Hjúkrunar-
konan glímir líka við fortíðarvanda í sínu lífi.
Eftir því sem konurnar kynnast betur fáum við
meiri upplýsingar um fortíð þeirra, og hvernig
harðneskjulegt og hefðafreðið samfélag hefur
mótað þær. Báðar hafa staðið frammi fyrir erf-
iðu vali í ástamálum og báðar svikið sjálfar sig.
Þessum upplýsingum er að hluta til miðlað með
draumkenndum innskotssenum þar sem per-
sónurnar ganga inn í hlutverk í fortíð hvor ann-
arrar. Þessi uppbrot á annars raunsæislegu
formi verksins eru snjöll, og Puig leikur sér
skemmtilega með óljós mörkin milli draums og
veruleika, sýndar og reyndar, í sönnum suður-
amerískum töfraraunsæisstíl. Þá gefa atriðin
leikkonunum tækifæri til að sýna á sér nýjar
hliðar, en „aukapersónurnar“ sem þær leika
kallast einnig á við höfuðpersónurnar, spegla
þær og dýpka.
Sýning Leikfélags Akureyrar á Leyndar-
máli rósanna er áhrifamikil og sterk. Þar skipt-
ir mestu máli afburðagóð frammistaða leik-
kvennanna tveggja og skýr og einföld
sviðsetning Halldórs E. Laxness.
Túlkun Sögu Jónsdóttur á sjúklingnum er
stórbrotin mannlýsing. Í meðförum hennar
birtist þessi yfirborðssterka en innviðaveika
kona í öllum sínum mótsögnum, hroka og
harmi. Þetta er ekki fínlegur leikur, en sterkur
og safaríkur, nákvæmlega það sem hlutverkið
þarfnast og stíll verksins kallar á. Einhvern
tíma hefði svona frammistaða verið kölluð leik-
sigur.
Laufey Brá Jónsdóttir gerir hjúkrunarkon-
unni frábær skil. Með hófstilltum en spennu-
þrungnum leik málar hún skýra mynd af konu
sem hefur bælt og nánast brotið á bak aftur
drauma sína og lífsþorsta, og við
skynjum spennuna sem þetta val
hefur skapað. Það er alltaf eitt-
hvað að gerast bak við harða
grímu hjúkrunarkonunnar, við
vitum ekki alltaf hvað það er, en
skynjum ofsann. Þá sjaldan hún
missir stjórnina, til að mynda í
sterku atriði við dánarbeð móður
sinnar, er það óvænt og ógnvekj-
andi.
Halldór E. Laxness heldur síð-
an fast utan um allt þetta líf og
býr því sterka umgjörð með ein-
földum hreyfingum þar sem engu
er ofgert. Leikmynd Þórarins
Blöndal er af sama meiði, stíl-
hrein, einföld og köld, sem mynd-
ar mótvægi við hitann í leiknum.
Hljóð eru notuð á áhrifamikinn
hátt í innskotssenum, en tónlist-
arnotkun er að mínu mati of bund-
in við Suður-Ameríku, og þá sér-
staklega heimaland höfundar,
Argentínu. Það er ekkert sér-lat-
neskt við þetta verk, og þessi of-
uráhersla dregur úr almennu gildi
þess. Stóra undantekningin frá
þessu er áhrifamikil og snjöll
notkun leikstjórans á hinu þekkta
lagi Violetu Parra, Þökk sé þessu
lífi. En það er ekki vegna þess að
það er argentínskt sem það virkar, heldur af
því að það er frábært og frá hjartanu.
Leyndarmál rósanna er sterkt leikrit þrátt
fyrir gallana og sýning Leikfélags Akureyrar
er sterk leikhúsupplifun, borin uppi af innlif-
uðum leik tveggja sterkra leikkvenna. Það er
því fyllsta ástæða fyrir Akureyringa og aðra til
að sækja Samkomuhúsið heim á næstunni.
Sterkur leikur
LEIKLIST
Leikfélag Akureyrar
Höfundur: Manuel Puig, leikstjóri og þýðandi: Hall-
dór E. Laxness, leikmynd og búningar: Þórarinn
Blöndal, lýsing: Ingvar Björnsson, hljóð: Gunnar Sig-
urbjörnsson, leikendur: Laufey Brá Jónsdóttir og
Saga Jónsdóttir. Samkomuhúsinu á Akureyri 31.
janúar.
LEYNDARMÁL RÓSANNA
Túlkun Sögu á sjúklingnum er stórbrotin mannlýsing.
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
FYRIR þá sem unna leikhúsinu
ætti að vera regla að sjá alltaf sýn-
ingar Nemendaleikhússins. Þar er
undantekningalaust hægt að sjá og
finna þann gríðarlega kraft sem ólgar
í leikurum framtíðarinnar. Leikurum
sem þyrstir í að sýna og reyna það
sem þeir hafa lært og upplifað í þrjú
ár í leiklistardeild Listaháskólans áð-
ur en Nemendaleikhúsið tekur við á
fjórða og síðasta árinu. Þar er
draumaleikhúsið lagt upp í hendurn-
ar á þeim og unnið með færu atvinnu-
fólki sem á auðvitað einnig við um
námið í skólanum.
Í draumaleikhúsinu eru gerðar til-
raunir og á það sannarlega við hér;
reglan er sú að skólinn fær leikskáld
til að semja fyrir sig eitt af þeim
þremur verkum sem eru sýnd yfir
veturinn. Það sem er best við þessa
sýningu hér er áræðnin sem felst í því
að velja óvenjulegt tilraunaverk Sig-
urðar Pálssonar þar sem mörk veru-
leika og ímyndunar eru óljós og
margslungin. Enginn hefðbundinn
söguþráður er í verkinu heldur fer
fram tveimur sögum í senn þar sem
persónur mætast í nútíð og fortíð,
draumi og vöku, minningum, veru-
leika og ímyndun. Eins og höfundur
segir í vandaðri og ítarlegri leik-
skránni mætast í verkinu skáldskap-
argerðirnar þrjár; epík, lýrík og
dramatík. Vandi leikstjórans er veru-
legur við uppsetningu á svo fljótandi
texta en Rúnar Guðbrandsson er
rétti maðurinn þar sem tilraunir með
form og óhefðbundna nálgun hafa
hugnast honum best sem vinnuað-
ferð. Í sýningunni kemur vel út sú að-
ferð Rúnars að vinna fyrst og fremst
út frá leikaranum sjálfum þar sem
líkaminn er hreyfiaflið og forsenda
túlkunar með öllum sínum möguleik-
um. Af þessu leiðir að hver og einn
leikari nýtur sín oft betur en í hefð-
bundnari túlkun og komast leikara-
efnin átta þannig vel frá sínu í túlkun
persónanna. Stefnumót Rúnars og
Sigurðar kallar á fleiri spurningar en
svör og er það vel í flestum tilvikum í
sýningunni; leikhús sem virkar þann-
ig að áhorfandinn geti túlkað sjálfur
er flott leikhús. Hér er þó heldur mik-
ið um lausa enda til þess að áhorfand-
inn geti tengt allar persónur; við tím-
ann, við sjálfan sig, við aðrar
persónur. Titill verksins, Tattú, vísar
til nútímans þar sem tattóveringar
eru mikið í tísku. Verkið er þó engan
veginn hávaðasöm túlkun á æstum
nútíma heldur þvert á móti kærkom-
in andstæða. Sýningin í heild er
þrungin kyrrð sem aftur á móti felur í
sér andstæðu sína: átök, streitu, leit
og ófullnægju. Andstæður kallast á í
sífellu en þar eiga fleiri listamenn
stóran þátt. Rúnar hefur hér með sér
sama kjarnann og starfaði með hon-
um að Fröken Júlíu hjá Einleikhús-
inu 2001 og Ragnarökum á vegum
LabLoka síðastliðið sumar, þau Mó-
eiði Helgadóttur, Egil Ingibergsson
sem hanna leiktjöld, búninga og lýs-
ingu, Jón Hall Stefánsson í tónlistinni
og Magnús Þór Þorbergsson drama-
túrg. Verkið er látið gerast inni í litlu
herbergi sem er smíðað inn í stórt
rýmið, allt gerist inni í þessum litla
kassa sem í veruleikanum er fyrrver-
andi og tilvonandi kaffihús og núver-
andi tattústofa í bakhúsaþyrpingu við
Hlemm. Segja má að þar séu einu
beinu tengslin við þann veruleika sem
við þekkjum. Hlýleg lýsing, gulur lit-
ur og munstur á veggjum og ótal
myndir af fólki undirstrika enn frek-
ar kyrrð og ró inni við en mattar
gluggarúður sýna ekkert af því sem
gæti verið fyrir utan og undirstrika
þannig lokaðan heim. Tónlistin gefur
þrunginni kyrrðinni enn meira vægi
og er þetta í heildina smekklega unn-
ið af hópnum. Látið fólk á vel heima
inni í þessu andrúmslofti og skemmti-
legt að sjá vídeó notað til að lífga við
fólkið á veggjunum. Búningarnir
undirstrika svo vel raunveruleika
leikmyndarinnar og hæfa oftast per-
sónum ágætlega.
Ekkert er þó sem sýnist og allt get-
ur snúist fyrr en varir. Sigurður vinn-
ur einmitt með þá staðreynd með
sterkum vísunum í Galdra-Loft og til-
raunir hans til að skilja mannssálina.
Vikar er ungur eigandi Tattústofunn-
ar og hreyfiafl í verkinu. Hann reynir
að skilja tengsl líkama og sálar með
því að tattúvera ungar stúlkur og
brennimerkja sjálfan sig í sadó-
masókískum dulspekilegum anda.
Það er skemmtilegt hvernig Sigurður
vísar í Galdra-Loft með Vikari, og er
það undirstrikað með útliti og klæðn-
aði, en í stað þess að særa fram anda
framliðinna er það einstaklingurinn
sem verður aðalatriðið, líkamsdýrk-
un nútímans verður að trúarlegri at-
höfn þar sem fólk leitar í sífellu að
svörum og fullnægju. Það vantaði þó
undirbyggingu í persónu hans, hann
var of hlutlaus í byrjun til að æstar
tilfinningar hans seinna meir væru
alveg trúverðugar. Þó að Þorleifur
Örn Arnarsson hefði úr litlu að moða
til að byrja með sýndi hann vel í loka-
atriði sínu þann kraft og innri óró-
leika sem Vikari er ætlað að búa yfir.
Falur, sem er leikinn af Davíð Guð-
brandssyni, er önnur persóna sem er
hreyfiafl í verkinu og eins konar
sögumaður. Hlutverkið er mjög erfitt
og vanþakklátt því að Falur tengir
saman nútíð og fortíð, dána og lifandi.
Persóna hans er vandmeðfarin fyrir
leikarann, hann er maður sem á allt
sitt undir móður sinni og eiginkonu
sem togast á um hann, látnar og lif-
andi, hann lifir ekki fyrir sjálfan sig
heldur fyrir þær og svo bætist dótt-
irin við. Það er sennilega freistandi að
búa til grínpersónu úr þessu litlausa
gauði sem Falur á að vera en sem
betur fer fóru leikstjóri og leikari
ekki þá leiðina þótt stundum örlaði á
tilhneigingu til þess. Einhvern
herslumun vantaði þó á svo þolanda-
hátturinn væri trúverðugur þó að
persónan ynni á með tímanum. Móð-
ur Fals og dóttur, Henríettu eldri og
yngri, leikur Maríanna Clara Lúth-
ersdóttir. Það er vel til fundið að
tengja þær með sömu leikkonunni,
þær eru andstæður og hliðstæður en
hlutverkin hér eru sömuleiðis óskýr
og þess vegna vandmeðfarin. Henrí-
etta eldri varð aldrei mjög áhugaverð
og má þar að hluta til kenna um af-
káralegum búningi og gleraugum. Sú
yngri var hins vegar betur úr garði
gerð og þó að hlutverkið væri lítið
kveikti Maríanna þar samúð og
áhuga.
Drissa, kona Fals, er dáin í leikrit-
inu og gegnir mikilvægu hlutverki
sem tenging við nútíð og fortíð. Hún
er framliðin persóna sem rabbar við
fólk og rifjar upp sárar minningar
sínar. Hlutverkið er skemmtilega
þakklátt og olli Ilmur Kristjánsdóttir
því með miklum sóma, það var hreint
yndi að fylgjast með henni og lá við að
hún stæli senunni í kyrrð sinni og
dútli með tuskuna innan við gluggana
sína. Örsmáar hreyfingar, raddbeit-
ing, augnaráð, andvörpin og hitinn;
allt var úthugsað og vandað. Drissa
tengist ungu konunum sem koma á
Tattústofuna til þess að láta setja á
sig tattú eða taka það af. Þær sjá
hana en aðrir ekki. Tengingin er sér-
lega skýr við Lilju sem Bryndís Ás-
mundsdóttir leikur. Eins og Drissa
leitar Lilja að svörum vegna sárrar
reynslu sinnar. Bryndís leið að
nokkru fyrir það að meiri undirbygg-
ingu vantaði í hlutverkið en sýndi
óvissu og vanlíðan Lilju á sannfær-
andi hátt með kraftmiklum tilfinning-
um og flottri líkams- og raddbeitingu.
Hin unga konan er María sem Esther
Talia Casey leikur. Maríu er ætlað að
vera tákn sakleysisins og andstæða
Lilju að því leytinu en hliðstæða
hennar þegar kemur að því að varpa
ljósi á gerðir Vikars. Hlutverkið er
ekki stórt en Esther sýndi skemmti-
lega kómíska takta og var óborganleg
í hitabeltisatriðinu á móti Birni Thors
í hlutverki Mudda.
Björn Thors fær hitt þakkláta hlut-
verkið í leiknum; Muddi er leigjandi
Tattústofunnar og alger andstæða
Vikars. Hann er lifir í núinu, nýtur
vinnu sinnar, er einfaldur og glaður. Í
stuttu máli glansaði Björn í hlutverk-
inu og var dásamlegur á móti öllum
mótleikurum sínum en sérstaklega
þeim Esther og Þorleifi. Hann var
einhvern veginn ekkert nema líkami,
stór og glaður og þurfti ekkert að
finna í sér sálina. Hliðstæða hans í
gleðinni og einfaldleikanum er svo
Rós, sem María Heba Þorkelsdóttir
leikur. Hún kom inn öðru hvoru, al-
veg að óvörum eins og bjartur storm-
sveipur, fulltrúi krúttkynslóðarinnar
sem talar barnamál og er bara svo
ánægð með allt, selur allt og kaupir
allt. Persónan sjálf orkar tvímælis
nema ef vera kynni til að tákna firrt-
an nútíma en María Heba var ynd-
isleg í hlutverkinu, sem bauð bæði
upp á kómík og kyrrð.
Það er erfitt að gera svo tilrauna-
kenndri og flókinni sýningu góð skil í
stuttri umfjöllun. Í stuttu máli er sýn-
ingin forvitnileg og áhugaverð þar
sem hún reynir að afmá mörkin milli
skáldskaparþáttanna og forðast hefð-
bundið leikhús með því að sprengja
sig út úr ramma veruleikans. Það
hefði mátt vinna betur með persónu-
sköpun og tengsl persónannna en það
breytir ekki því að eftir standa dulúð
og sprengikraftur sem aðeins kyrrð
augnabliksins vísar á. Það þarf held-
ur ekki að fá alltaf svör við öllu.
Átök í kyrrð
Morgunblaðið/Þorkell
„Í stuttu máli er sýningin forvitnileg og áhugaverð þar sem hún reynir að afmá mörkin milli skáldskaparþáttanna
og forðast hefðbundið leikhús með því að sprengja sig út úr ramma veruleikans.“
LEIKLIST
Nemendaleikhúsið
Höfundur: Sigurður Pálsson.
Leikstjóri: Rúnar Guðbrandsson.
Leiktjöld, búningar og ljós: Egill Ingi-
bergsson og Móeiður Helgadóttir. Tón-
list: Jón Hallur Stefánsson.
Dramatúrg: Magnús Þór Þorbergsson.
Myndband: Hjörtur Grétarsson. Hár-
greiðsla: Óli Boggi.
Förðun: Kristín Thors.
Smiðjan, frumsýning 31. janúar.
TATTÚ
Hrund Ólafsdóttir