Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.2003, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. FEBRÚAR 2003 3
Þankar um þorrablót
nefnist grein Jóns Hnefils Aðalsteinssonar
um uppruna þorrablóts og raunmerkingu
þorrablótsheitisins.
Feneyjatvíæringurinn
er einn stærsti viðburður í alþjóðlegu
myndlistarlífi. Rúrí er fulltrúi íslenskrar
myndlistar að þessu sinni og sýningarstjóri
hennar er Laufey Helgadóttir. Fríða Björk
Ingvarsdóttir ræðir við Laufeyju um und-
irbúninginn fyrir sýninguna.
Snorri og Egils saga
komu saman út á bók síðastliðið haust í Rit-
safni Snorra. Var það í fyrsta sinn sem Eg-
ils saga er gefin út undir höfundarnafni
Snorra Sturlusonar. Guðrún Nordal gagn-
rýndi þessa útgáfu hér í Lesbók fyrir
skömmu. Vésteinn Ólason og Örnólfur
Thorsson svara gagnrýni hennar og færa
rök fyrir því að Snorri sé höfundur Eglu.
Paul Theroux
er einn af áhugaverðustu ferðabókahöf-
undum samtímans. Jónas Knútsson skrifar
um bók Theroux um Afríku, Dark Star Saf-
ari.
FORSÍÐUMYNDIN
er af verki eftir Rögnu Róbertsdóttur á sýningu sem opnuð verður í Listasafni
Íslands í dag.
Þ
AÐ er merkilegt þetta réttlæti.
Það er í hugum okkar afar
klárt og kvitt en þó af-
skaplega huglægt. Þannig er
mér alveg ljóst hvort það felst
réttlæti í einhverju máli en
það er ekki víst að annar sé
sammála mér.
Mér finnst án efa réttlátt að ein-
staklingur sem fremur glæp sé tekinn og
honum veitt makleg refsing. Hins vegar er
ég ekki viss um að gjalda eigi fyrir glæp
með lífi eins og sumstaðar er gert. Þá má
vera að viðkomandi glæpamaður eða að-
standendur hans líti málið öðru auga og
telji að aðstæður hafi knúið viðkomandi til
verksins.
Var það ekki hungur sem hrakti Eyvind
Jónsson (Fjalla-Eyvind) á glæpabrautina á
sinni tíð?
Fulltrúar hinna ýmsu samtaka telja sig
oft vera að berjast fyrir réttlæti sem öðrum
finnst hreint ekki réttlátt. Tökum sem afar
nærtækt dæmi málefni virkjana og álvera á
Austurlandi. Baráttan fyrir því að virkja og
reisa álver telst í hugum Austfirðinga
flestra réttlætismál og óréttlátt að einhver
borgarbörn, sem vart hafi migið í saltan sjó,
fái að hindra slíkt þjóðþrifamál. Borg-
arbörnin sjá hins vegar ofsjónum yfir nátt-
úrusvæðum sem þau telja í hættu og telja
að það varði náttúru heimsins að koma í veg
fyrir slíka óhæfu.
Einum frambjóðanda finnst réttlát nið-
urstaða í prófkjöri meðan annar telur órétt-
látt hvaða aðferðum var beitt. Við skulum
ekki velta vöngum yfir því hvor sigraði.
En þessi réttlætismál hafa vafist fyrir
mönnum lengi.
Meira að segja sjálfur Sókrates tjáði sig
um þetta með aðstoð Platóns fyrir um hálfu
þriðja árþúsundi og var satt að segja bit.
Ástæða þess að þetta er mér ofarlega í
huga er vitaskuld sú margbreytilega rétt-
lætisbarátta sem fram hefur farið í fjöl-
miðlum vegna kosningamála, umhverf-
ismála, stríðsmála og fjölda annarra mála.
Það sem sló þó allt út voru ummæli er-
lends sérfræðings, Dr. Morgentaler, sem
talað var við í Mogga 15. desember 2002
þegar fjallað var um fóstureyðingar á ráð-
stefnu.
Maðurinn var afar skilmerkilegur og
sannfærandi og ræddi vítt og breitt um
fóstureyðingar, rökin fyrir þeim og ástæður
þeirra og margt því tengt. Hann gagnrýndi
íslensku fóstureyðingalögin og taldi þau
stjórnast um of af forræðishyggju, ein-
hverskonar patríarkí og fleiru. Um það
deildi ég ekki við manninn því það þekki ég
ekki nógu vel. Hins vegar varð ég krossbit
þegar ég sá haft eftir honum undir mynd að
óréttlátum lögum beri ekki að hlýða.
Nú vakna spurningar.
Óréttlát lög. Hvað er það?
Eru allir dómbærir um það?
Ef mér finnst óréttlátt hversu stutt götu-
ljós standa sem græn – á ég þá að fara yfir á
rauðu? Ef mér finnst, 15 ára gömlum,
áfengislöggjöfin óréttlát, á ég þá að detta í
það? Ef mér finnst lög um fíkniefnasölu
þröngsýn, óréttlát og atvinnuhamlandi, á
ég þá að nota þau rök að lögin séu óréttlát
við dómshald?
Sókrates var reyndar með þetta á hreinu
og sagði að vitaskuld bæri að breyta órétt-
látum lögum. En þangað til yrði að hlýða
þeim. Það verður sem sagt að móta þjóð-
félagslega samstöðu um það hvað sé rétt-
látt.
Þetta tengist reyndar því hversu fólk
reynir að komast undan reglum. Reglur
geta vissulega verið þrengjandi en þær eru
alla jafna til að gæta réttar manna og
tryggja eðlilega framgöngu mála. Ef ekki
væru reglur við gatnamót þá yrði þar öng-
þveiti. Eins og sagan af leigubílstjóranum
sem raupaði sig af því að hann og bróðir
hans færu alltaf yfir á rauðu ljósi. En þegar
farþeginn var að fara yfirum af hræðslu á
öllum rauðu ljósunum og ofsahraðanum þá
stöðvaði bílstjórinn skyndilega á grænu.
Ástæðan: Hann gæti annars lent á bróður
sínum!
Önnur hlið málsins er svo sívaxandi
gæsla hagsmuna einstaklingsins undanfar-
inn áratug. Slík gæsla er vitaskuld ágæt en
þar verður að finna línuna milli ein-
staklingsins og heildarinnar.
Það er vitaskuld gott að gæta réttar ein-
staklinganna en þá er lykilatriði að gæta
réttar allra einstaklinga en ekki einungis
þeirra sem hafa fjármuni og völd, frekju og
góða hnúa.
Það vakti athygli mína nú í ársbyrjum að
í nýársboðum voru margir þungorðir vegna
ávarps forsetans sem átaldi þjóðfélagið fyr-
ir að gæta þess ekki að sporna við fátækt.
Gagnrýni þegnanna var að nýverið hefðu
æðstu embættismenn ríkisins fengið hátt í
tekjutryggingu öryrkja í launahækkun.
Taldi fólk að verkin ættu að tala. Ekki
einungis orðin.
Annað sem vakti athygli mína var að í
umræðu um fátækt töluðu sumir heldur
gaspurslega. Einhver líkti ástandinu við
frumstæð ríki eða bágstödd lönd Austur-
Evrópu. Þeir töldu að vaxandi vændi hér á
landi, vaxandi fíkniefnaneysla, lyfjanotkun
og fleiri vandamál vera vegna aukinnar fá-
tæktar. Það er hæpið að líkja fátækt á Ís-
landi við fátækt í Afríku enda býr þar fólk
sem á sér engra kosta völ. Nákvæmlega
engrar undankomu auðið í heilbrigð-
ismálum, menntamálum eða atvinnu. Þá er
ekki gefið að með aukinni fátækt fjölgi
glæpum, nema þá menn gefi sér að á sama
tíma hnigni siðferði fólks. Eru fátækir
menn glæpamenn eða hefur glæpahneigð
með annað að gera?
Hér á landi hafa menn fjölda margar
stofnanir til að aðstoða, þó kannski ekki
nógu öflugar. Fíkniefnaneysla og óhófleg
lyfjanotkun eru fullt eins orsök fátæktar og
afleiðing og vændið væri ekki til ef ekki
væri eftirspurn. Og hvor er nú glæpamað-
urinn sá sem nýtir sér fátækt annarra og
jafnvel viðheldur eða sá sem er fátækur?
Þar að auki vitum við ekkert um hvað er
vaxandi í þessum efnum annað en ásóknin í
meðferðir og aðstoð.
Það er því mikilvægt, núna þegar búið er
að renna styrkum stoðum undir atvinnu-
lífið, létta af því sköttum og efla fjár-
málaverslun að leiðtogarnir hugi að hinum í
samfélaginu sem minna mega sín og eiga
erfitt með að verjast. Frekar en leika sér
með „staðreyndir“ og vefja góðærið í reyk
tölfræðinnar.
Jafnframt er aðkallandi að einbeita sér
að því að skilgreina hvað er réttur þegn-
anna og hvað er skylda. Algengt er nú um
stundir að þegnarnir spyrji hver þeirra
réttur sé – hvað á samfélagið að gera fyrir
mig. Fæstir spyrja hverjar séu skyldur
þeirra.
Nýverið birtist í blöðum frétt um ofbeldi
gegn lögreglunni. Hér í eina tíð hefði maður
nú einfaldlega skammast sín ef maður hefði
verið gripinn við einhvern ósóma.
Skemmst er að minnast baráttu lögregl-
unnar við her manns sem vildi fá stúkusæti
til að horfa á hús brenna við Laugaveg. Það
er reyndar ekki fyrsta skiptið sem það ger-
ist. Þegar næsta dag heyrðist talað um
flottar myndir á netinu, – myndir sem
sýndu aleigu fólks fuðra upp.
Allt endurspeglar þetta það sama. Það
viðhorf okkar að lög séu til að hafa til við-
miðunar og hentugleika en ekki til að hlýða.
Og viðhorf Dr. Morgentaler um að órétt-
látum lögum beri ekki að hlýða geri það
líka, sem og yfirgangur ofbeldismanna í
ýmsu formi.
Svo uppsker maður sem hann sáir. Það á
líka við samfélög og ég held að það sé kom-
inn tími á að gera upp hvort uppskeran sé
þess virði.
RÉTTLÆTI
RABB
M A G N Ú S Þ O R K E L S S O N
BJARNI THORARENSEN
UM MÓTSTÖÐU
MANNA
1
Stímabrak er í straumi,
stend eg þar undir hendur,
boðar um báðar síður
og brjóst mér hnellnir skella.
Á tæpu veð og vaði,
vefst mér grjót fyri fótum,
klýf eg samt strauminn kræfur
og kemst án grands að landi.
2
Harðan mótvind að hreppa
hart er meðan það stendur á,
samt vil eg síður sleppa
sæluhöfn góðri, en meðbyr fá,
er mig ber til illra staða,
auðnan lér þá tóman skaða –
hnaukið er, sem hvíldina gjörir glaða.
Bjarni Thorarensen (1786-1841) var rómantískt ljóðskáld og dómari í Lands-
yfirrétti.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
5 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI