Morgunblaðið - 03.02.2003, Blaðsíða 14

LISTIR
14 MÁNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ gengur á með frumsýn-
ingum hjá Leikfélagi Akureyrar.
Kvöldið eftir frumsýningu á
Leyndarmáli rósanna er afrakstur
samkeppni um einleiki frumfluttur
á sama sviði. Jafnframt er ein sýn-
ing til í fullum gangi á sviði Sam-
komuhússins, Hversdagslegt
kraftaverk. Hvernig þetta gengur
allt saman upp er ekki auðvelt að
skilja, og gott að þurfa ekki að
hafa áhyggjur af því.
Leikritasamkeppnir leikhúsanna
hafa ekki skilað merkilegum sýn-
ingum síðustu árin. Val hefur iðu-
lega orkað tvímælis og væntingar
áhorfenda til verðlaunaleikrita
ekki verið uppfylltar af því sem
borið hefur verið á borð.
Kannski hefur Leikfélagi Akur-
eyrar tekist að finna eina leið út úr
þeim ógöngum sem slíkar sam-
keppnir hafa ratað í undanfarið.
Hér er óskað eftir smærri verkum,
lagt upp með ákveðið umfjöllunar-
efni – hæfilega vítt þó, og síðast en
ekki síst kastað upp lykilorðinu
uppistand. Útkoman dregur enda
dám af því formi, dálítið kæruleys-
isleg, án alls listræns herpings,
engin vandræðaleg tilhlaup að
tímamótaverkum. Öll umgjörð
sýningarinnar styður þessa upp-
lifun og stuðlar að afslöppuðu and-
rúmslofti. Leikskráin, tónlistin,
grallaralegar kynningar Þráins
Karlssonar, viðfangsefnið og sam-
band þess við nýlega viðburði í
sögu leikfélagsins. Allt hjálpast að
við að fá áhorfendur til að slappa
af og búa sig undir skemmtiferð.
Og þeir eru heldur ekki sviknir um
hana.
Fyrsti þátturinn, Olíuþrýstings-
mæling dísilvéla, byggist á þeirri
skemmtilegu grunnhugmynd að
kynjabaráttan sé tapað stríð og
hinn sigraði, karlmaðurinn, þurfi
að sleikja sár sín og efla baráttu-
andann í leyni, til dæmis undir yf-
irskini fyrirlestra um dísilvélar.
Fyrirlesarinn rekur sögu barátt-
unnar, greinir hvernig hún tap-
aðist og reynir að stappa stálinu í
kynbræður sína, uppfullur af heil-
agri vandlætingu og réttlátri reiði
hins undirokaða. Verkið er fullt af
ísmeygilegu sjálfsháði og kostuleg
típan sem Þorsteinn Bacmann
skapaði ýtti mjög undir það.
Skemmtileg grunnhugmynd hjá
Guðmundi Oddssyni en þáttinn
skorti nokkuð stígandi, eftir að af-
staðan og aðstæðurnar eru ljósar
bætist lítið við, fyrr en í lokin þeg-
ar hnyttinn endahnútur er bund-
inn á fyrirlesturinn og þáttinn.
Meira var spunnið í næsta þátt,
sem bróðir Guðmundar, Hallgrím-
ur, skrifar.
Hversu langt er vestur birtir
okkur óborganlega óframfærinn
forræðislausan föður sem segir
farir sínar ekki sléttar í samskipt-
um sínum við barnsmóðurina og
útlistar kenningar sínar um sam-
skipti kynjanna almennt.
Hallgrímur kemst á gott skáld-
legt flug í spuna út frá hugmynd-
inni um Guð sem konu, og inn-
skotsatriði um George Bush og
Saddam Hussein var mjög vel
heppnað. Vel skrifaður þáttur en
dálítið endasleppur. Skúli Gauta-
son var verulega hlægilegur í hlut-
verkinu, en sú leið að láta hann
teikna með látbragði og leikhljóð-
um hvert einasta smáatriði í frá-
sögninni rímaði illa við sviðsfælni
persónunnar í upphafi. Einnig skil
ég ekki þá ákvörðun að láta Skúla
flytja þáttinn í hljóðnema. Upp-
færslan var mjög leikræn, og þátt-
urinn er hreinræktað leikhúseintal
en ekki uppistandsrútína og óþol-
andi að fela skipbrigði leikarans
bak við óþarfan míkrófón.
Sama var upp á teningnum í síð-
asta þættinum og var jafnvel enn
hjákátlegra, þar sem svo mikið var
að gera hjá Hildigunni Þráinsdótt-
ur í hlutverki Beru að hún þurfti
bæði að hafa hefðbundinn hljóð-
nema og hand-
frjálsan búnað.
Af hverju í
ósköpunum? Að
þessu slepptu er
Maður & kona:
egglos eftir Sigur-
björgu Þrastar-
dóttur afar vel
heppnaður þáttur.
Í honum kynnast
áhorfendur Beru
sem er yfirkomin
og undirlögð af
þörf sinni eftir að
eignast barn, en
því miður, ekkert
hefur gengið í
þeim efnum hjá
henni og manni
hennar. Nú hefur
hún tekið trú á
kenningu sem
beinir kynlífinu
aftur í sinn rétta
farveg og helgar
það á ný sínu upp-
runalega hlut-
verki: getnaði.
Hún er full efa-
semda um heilindi
eiginmannsins í
þessu efni, og
hennar eigin ást-
ríður eiga líka til
að setja hana af
sporinu. Hildigunnur flutti þáttinn
af frábæru öryggi og fítonskrafti.
Skemmtilega var unnið með leik-
muni, hvort sem það voru egg eða
eiginmaðurinn sem stóð bísperrtur
á sviðinu í líki gínu. Þessi þáttur
er leikrænastur þáttanna og best
upp byggður, með stöðugri stíg-
andi og endar með mögnuðum há-
punkti. Viðeigandi endir á þessari
grallaralegu skoðunarferð um víg-
völl kynjasamskiptanna.
Skemmtiferð
á vígvöllinn
LEIKLIST
Leikfélag Akureyrar
Þrír einleikir: Olíuþrýstingsmæling dís-
ilvéla eftir Guðmund Kr. Oddsson, Hversu
langt er vestur Eftir Hallgrím Oddsson og
Maður & kona: egglos eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur. Leikstjóri: Halldór E. Lax-
ness, leikendur: Hildigunnur Þráinsdóttir,
Skúli Gautason og Þorsteinn Bachmann.
Samkomuhúsinu á Akureyri 1. febrúar
2003
UPPISTAND UM JAFNRÉTTISMÁL
Hallgrímur Oddsson, Skúli Gautason, Guðmundur Kr. Oddsson, Þorsteinn Bachmann, Hildi-
gunnur Þráinsdóttir, Sigurbjörg Þrastardóttir og Halldór E. Laxness eftir frumsýningu.
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
MEÐ hæfilegri einföldun má
segja að tilraunamennska Peters
Brook hafi frá upphafi verið leit
að endimörkum. Hvar er það
minnsta sem þarf til að koma leik-
rænum skilaboðum til áhorfenda?
Hversu litla þekkingu áhorfenda á
lögmálum leiklistarinnar er hægt
að komast af með? Hvenær hefur
athöfn merkingu og hvenær ekki?
Það þarf því engan að undra að
hann hafi heillast þegar eiginkona
hans gaf honum í jólagjöf bók Oli-
ver Sacks um taugaraskanir.
Afraksturinn var þetta verk,
rannsókn á endimörkum skynjun-
ar, atferlis og merkingar.
Maðurinn sem hélt að konan
hans væri hattur er samansett af
stuttum atriðum þar sem læknar
afhjúpa tiltekið ástand sjúklings
fyrir áhorfendum. Við kynnumst
fólki sem hefur misst vald á
tungumálinu, tapað skammtíma-
minninu eða aðgangi á skynjun
sinni eða hefur litla sem enga
stjórn á líkamanum.
En þó að þetta sé heillandi og
skelfilegur heimur sem við fáum
innsýn í eru það spurningarnar
sem vakna um hinn hversdagslega
raunveruleika sem lifa með okkur.
Hvað með okkar skynjun, erum
við ekki jafnmiklir fangar hennar
og sjúklingarnir sinnar? Hversu
mikið af grundvallaratriðum í at-
ferli okkar og lífi eru frosin
mynstur sem við erum föst í?
Maðurinn sem hélt að konan hans
væri hattur fær mann til að horfa
undrunaraugum á sjálfsagða hluti,
sjá hversdagsleikann sem
heillandi og skelfilegan og það er
dýrmæt gjöf.
Geðveiki og aðrir „dramatískir“
sjúkdómar hafa alltaf heillað leik-
skáld og leikhúsfólk sem viðfangs-
efni, enda gefur annarlegt ástand
jafnan tækifæri til að „fara á kost-
um“ á svo áberandi hátt að jafnvel
daufustu áhorfendur sjá að eitt-
hvað óvenjulegt er á ferðinni.
Þetta verk gefur vissulega tilefni
til svoleiðis flugeldasýninga, en
hópurinn stenst þá freistingu og
uppsker ríkulega. Nálgun Peters
Enquist er eins og gerilsneydd,
öllum óþarfa er ýtt til hliðar, leik-
ararnir sýna okkur birtingarmynd
sjúkdómanna án tilfinningasemi,
nánast án persónusköpunar. Öll
áherslan er á það sem skiptir
máli, það sem við eigum að sjá. Á
örfáum stöðum er taumhaldinu
sleppt, einkum þegar sjúklingum
er sýnt fram á röskun sem þeir
hafa ekki vitað af. Viðbrögð Hall-
dóru Geirharðsdóttur í hlutverki
konu með skynjunartruflun við að
líta í spegil eftir að hafa farðað sig
skáru í hjartað, enginn skortur á
tilfinningalegri innlifun þar. Og á
köflum bregður vissulega fyrir
„virtúósleik“, eftirminnilegast í
Tourette-fyrirlestri Gunnars
Hanssonar, sem nær samtímis að
vera fullkomlega trúverðugur sem
maður á valdi þessa dramatíska
heilkennis sem einkennist af
stjórnleysi yfir hreyfingum og
tali, og jafnframt með algera
stjórn á sér við að gefa okkur
dæmi af sér og öðrum. Brecht
hefði orðið glaður.
Til að brúa bilið milli atriðanna
hafa verið sett saman einhvers-
konar draumkennd dansatriði sem
mynda sterka andstæðu við kald-
ar staðreyndirnar sem bornar eru
á borð í verkinu. Kannski er þörf
á slíkum uppbrotum, en ekki þótti
mér þessi þáttur sýningarinnar
bæta miklu við. Það sama má
segja um leikmyndina, nytjahlut-
irnir voru réttir en grunnformin
þóttu mér engum tilgangi þjóna.
Og hvernig væri að íslensk leik-
hús tækju höndum saman og settu
bann við notkun vatns í leikmynd-
um í svona tvö til þrjú ár? Leik-
ararnir glíma hver um sig við að
sýna okkur nokkra sjúklinga og
bregða sér jafnframt í hlutverk
lækna. Öll eiga þau áhrifaríkar
senur og nokkrar lifa sterkar í
huganum en aðrar. Lamaða konan
hennar Hörpu Arnardóttur sem
stjórnar útlimunum með því að
horfa á þá. Halldór Gylfason sem
maður án skammtímaminnis. Mál-
stola en óðamála Þór Tulinius.
Sóley Elíasdóttir sem kona sem
getur ekki skrifað bókstafinn „o“
en getur teiknað tungl. Þór og
Gunnar að glíma árangurslaust
við að þekkja hversdagslega hluti
á útliti þeirra. Allt óaðfinnanlega
gert vegna þess að leikararnir
leyfa okkur að horfa framhjá sér
að kjarna málsins, viðfangsefninu.
Leikhópurinn á nýja sviðinu efl-
ist við hvert verkefni sem ein-
staklingar og hópurinn í heild.
Með þessari sýningu taka þau að
mínu mati sína stærstu listrænu
áhættu og hafa, þegar á heildina
er litið, sigur. Maðurinn sem hélt
að konan sín væri hattur er æv-
intýraferð um heilabörkinn, vits-
munaleg skemmtun þar sem til-
finningarnar kvikna þar sem þær
eiga heima: í huga áhorfandans.
Spark í heilabörkinn
LEIKLIST
Leikfélag Reykjavíkur
Höfundar: Peter Brook og Marie-Hélène
Estienne, þýðandi: Hafliði Arngrímsson,
leikstjóri: Peter Engkvist, dansar og
hreyfingar: Yaron Barani, leikmynd og
búningar: Stígur Steinþórsson, lýsing:
Benedikt Axelsson og Kári Gíslason,
hljóð: Jakob Tryggvason. Leikendur:
Gunnar Hansson, Halldór Gylfason, Hall-
dóra Geirharðsdóttir, Harpa Arnardóttir,
Sóley Elíasdóttir og Þór Tulinius.
Borgarleikhúsinu 2. febrúar 2003.
MAÐURINN SEM HÉLT AÐ KONAN HANS
VÆRI HATTUR
Morgunblaðið/Árni Torfason
„Leikhópurinn á nýja sviðinu eflist við hvert verkefni, sem einstaklingar og hópurinn í heild. Með þessari sýn-
ingu taka þau að mínu mati sína stærstu listrænu áhættu og hafa, þegar á heildina er litið, sigur.“
Þorgeir Tryggvason