Morgunblaðið - 07.02.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 B FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Elísabet Hjörleifsdóttir hefur starfað við
heimahlynningu á Akureyri frá upphafi, í rúm
tíu ár. Skapti Hallgrímsson ræddi við hana um
starfsemina og dvöl hennar á Ítalíu í fyrrasum-
ar en þar kynnti Elísabet sér hvernig heima-
menn standa að málum á þessu sviði.
E
LÍSABET var á
ferðalagi ásamt fjöl-
skyldu sinni á Rimini
á Ítalíu fyrir tveimur
árum. Rak þá augun
í söfnunargímald á flugvellinum,
þar sem fólk losaði sig við lírurn-
ar við brottför – og styrkti gott
málefni í leiðinni. Verið var að
safna fyrir líknarsjúkrahúsi
sem reisa átti á svæðinu „og ég
fór að velta því fyrir mér að
áhugavert gæti verið að kynnast
því hvernig Ítalir gera þetta,“ segir
hún.
Hún hafði ekki mikið heyrt talað
um Ítalíu fram að þessu „nema um
mat, mat og mat, söng, mat, listir og
falleg hús, sól og strendur – sem
er auðvitað allt dásamlegt, ég er
ekki að gera lítið úr því. En þessi
hugsun lét mig ekki í friði og þeg-
ar ég sá svo auglýsta Leonardo da
Vinci-styrki í Morgunblaðinu, fór
ég að skoða hvort ég gæti sótt um
styrk til að fara til Ítalíu og kynna
mér þetta.“
Með einstakri hjálp starfsfólks á
skrifstofu Leonardo da Vinci verk-
efnisins í Reykjavík, eins og Elísabet
orðar það, gekk þetta allt upp.
Hún telur hjúkrunarfræðinga
ekki nógu duglega að notfæra sér
slík tækifæri; vel geti verið að al-
mennt sé þeim ekki kunnugt um þau
en hún hvetur fólk í þessari starfs-
stétt til þess að kynna sér Leonardo
da Vinci-kerfið. „Starf hjúkrunar-
fræðingsins býður upp á svo gríð-
arlega mikla möguleika og á þennan
hátt er hægt að kynnast mismunandi
áherslum eða aðferðum
í hjúkrun, hægt er að
velja á milli landa og
kynnast ólíkum menn-
ingarheimi og fólki við
þessar aðstæður. Það
er sérstakt; það er allt
annað að kynnast Ítölum svona en
t.d. einhvers staðar á kaffihúsi.
Þarna er maður kominn inn í
innstu kviku á þeim og allsstaðar
var gestrisnin og elskulegheitin
í fyrirrúmi þrátt fyrir erfiðar
aðstæður hjá mörgum.“
Samskipti með
fjarfundabúnaði
„Þetta var nú allt svolítið tilvilj-
anakennt,“ segir Elísabet. Valgerð-
ur Sigurðardóttir, yfirlæknir á líkn-
ardeild Landspítalans, hafði sent
Elísabetu úrdrætti úr fyrirlestrum
af ráðstefnu sem hún sat erlendis og
þar var margt áhugavert að finna.
„Meðal annars úrdrátt úr fyrirlestri
þar sem Ítalir höfðu verið að kynna
samskipti í gegnum fjarfundabúnað
við mikið veika sjúklinga, sem voru
heima.“ Tilraunir eru í gangi með
slíkan samskiptamáta bæði í Róm og
Tórínó.
Elísabet dvaldi í einn mánuð á
Norður-Ítalíu; fyrst tvær vikur í
Tórínó og svo aðrar tvær í Rovereto
og Trento, við Garda-vatnið.
„Ég kynnti mér sérstaklega þetta
samskiptaform sem þeir eru að þróa,
fjarfundabúnaðinn. Við hér á Akur-
eyri erum með heimahlynningu sem
er orðin 10 ára gömul, við þjónum
ekki bara sjúklingum sem búa á Ak-
ureyri, þorp og nærliggjandi sveitir
nýta sér þjónustuna, og viljum við
gjarnan vera í góðu sambandi við
alla, líka þá sem búa annars staðar.
Því var spennandi að sjá hvernig
þetta gekk fyrir sig.“
Líknarmeðferð á Ítalíu
„Á sjúkrahúsinu í Tórínó, sem er
eitt það stærsta á Ítalíu, er tiltölu-
lega nýr hópur fólks sem sinnir með-
ferð fólks með ólæknandi sjúkdóma.
Á Ítalíu hefur vitaskuld lengi verið
veitt líknandi meðferð, en ekki eru
nema u.þ.b. þrjú ár síðan sérhæfð
þjónusta af þessu tagi var sett á
laggirnar; þar sem heilbrigðisstarfs-
fólk með mismunandi menntun vinn-
ur saman á skipulegan hátt.
Þeir leggja gífurlega mikið upp úr
því að gott samstarf og regluleg
samskipti séu á milli allra þeirra sem
koma að meðferð og umönnun sjúk-
linga í líknandi meðferð, hafa t.d.
reglulega samráðsfundi með starfs-
fólki sem vinnur inni á stofnunum og
þeim sem vinna í heimahlynningu.“
Hún segir Ítali greinilega hafa
kynnt sér allt mjög vel og byrjað
þjónustuna eins og hún á að vera.
„Sumsstaðar, til dæmis á Íslandi, er
byrjað smátt og smám saman bætt
við þjónustuna, en Ítalir buðu ekki
upp á þetta fyrr en allt var tilbúið.
Þeir bjóða til dæmis
ekki þessa líknandi
meðferð í heimahúsum,
heimahlynninguna,
nema líknardeild sé fyr-
ir hendi líka. Þeim
finnst þetta tvennt
verða að fara saman til að geta boðið
þjónustuna. Þetta er náttúrlega ekki
hægt að bera saman við það þegar
við byrjuðum með Heimahlynn-
inguna hér á Akureyri fyrir 10 árum.
Við byrjuðum smátt og þurftum að
eyða miklum tíma í að sannfæra Pét-
ur og Pál um þörfina fyrir svona
þjónustu hér á svæðinu. Aðstaðan
var engin og misjafnar skoðanir
manna á málefninu, en allt gekk
þetta upp á endanum með sameig-
inlegu átaki og áhuga lækna og
hjúkrunarfræðinga. Ítölunum hefði
ekki einu sinni dottið í hug að byrja
svona.“
Elísabet kom m.a. á tiltölulega
nýtt líknarheimili ytra, sem hafði
starfað í tvö ár. „Það var í úthverfi
lítillar borgar, í 1500 ára gömlu
klaustri sem hafði allt verið gert upp
fyrir gjafafé. Framlag bæjarfélags-
ins var niðurfelling á útsvari og öðr-
um greiðslum til þess, ríkið leggur
ekkert til þessa heimilis en sýslan
greiðir aftur á móti 80% í rekstrin-
um.“ Hún segir um gríðarlega stórt
og fallegt hús að ræða og þar hefði
allt verið sem eigi að vera á svona
heimili; nokkrar mismunandi setu-
stofur, bókasafn, viðtalsherbergi,
hvíldarherbergi og slökunarher-
bergi, og kirkja, svo eitthvað sé
nefnt.
„Þarna var mjög fallegt og kyrrð-
in mikil, fjarri öllu öðru uppi í hæð-
unum. Yndislegur garður er við hús-
ið með útsýni yfir hæðirnar og niður
í bæinn. Þarna vantaði aldrei hjúkr-
unarfræðinga; eftirsótt var að kom-
ast í vinnu á staðnum, en ég hugsaði
um það hvort maður vildi sjálfur
lenda í þeirra stöðu að vera á svona
stað sem sjúklingur, fjarri öllu sína
síðustu daga eða vikur.“
Eitt var hún hins vegar ekki alveg
sátt við:
„Reglan er sú að fólk fær aðeins
að leggjast inn á slík líknarheimili ef
læknir metur það svo að einstakling-
urinn eigi eftir að lifa í einn mánuð
eða minna og þarna inni var flest fólk
þess vegna svo veikt að það gat ekki
notið dýrðarinnar. Ég hef aldrei ver-
ið á leið til himnaríkis en gat ímynd-
að mér að það væri eitthvað svipað
þessu; að ég væri að minnsta kosti
komin hálfa leið!“
Hún segir reyndar skiptar skoð-
anir á því hvernig fyrirkomulag líkn-
ardeildar skuli vera, það sé með
ýmsum hætti, einhverjir telji þetta
ákjósanlegt fyrirkomulag, aðrir
ekki.
Þegar Ítalir óska eftir þjónustu
heimahlynningar þá fara læknir og
hjúkrunarfræðingur heim til sjúk-
lingsins, margir pappírar eru fylltir
út og rætt við aðstandendur. „Ef
sjúklingur er metinn þannig að hann
lifi lengur en þrjá mánuði má heima-
hlynning ekki taka við honum, það
kom hinsvegar í ljós að starfsfólk
sagðist horfa framhjá þessu ef þeim
þætti ástæða til. Strax í þessari
fyrstu heimsókn þurfa aðstandendur
að skrifa undir að þeir vilji að sjúk-
lingurinn deyi heima. Einnig að sam-
þykkja það að aldrei verði einungis
einn heima til að hugsa um sjúkling-
inn, alltaf tveir eða þrír.“
Ef seinna atriðið er ekki uppfyllt
tekur heimahlynningin ekki við sjúk-
lingnum.
„Ég varð vitni að þessu á svolítið
átakanlegan hátt. Sjúklingurinn var
kona sem átti ekki langt eftir, farið
var í fyrstu vitjun og rætt við eig-
inmann og son og mikið spurt og
skrifað niður. Eiginmaðurinn gat
ekki hugsað sér að neinn flytti inn á
þau hjón og sagðist vilja fá að hugsa
um hana einn, hann hefði lofað henni
því. Sonurinn var boðinn og búinn
ásamt sinni konu að flytja inn eða
skiptast á að vera. Eiginmaðurinn
grét og bað, sagðist ekki vilja að kon-
an sín færi á sjúkrahús. Engu varð
haggað, heimahlynning mátti ekki
leyfa honum samkvæmt landslögum
að hugsa einn um konuna heima og á
endanum var um það samið að heim-
ilislæknirinn kæmi inn í málið og
legði konuna inn.“
Rekstur til
fyrirmyndar hér heima
Elísabet segir líknardeildir og
heimahlynningu á Ítalíu oft reknar
fyrir gjafafé, styrktarfé og af sjálf-
boðaliðum „og það getur gerst að
fólk sem starfar við heimahlynningu
getur ekki alveg treyst á launa-
greiðslur. Sums staðar tekur ríkið
þátt í rekstri og á flestum stöðum
tekur bæjarfélagið einhvern þátt.“
Aðeins helmingur
krabbameins-
sjúklinganna vissi
hvað amaði að
Sannleikurinn
sagna bestur
AÐ SEGJA EÐA’ EKKI SEGJA
?
Frá Ítalíudvölinni
Efst: Elísabet, sem er önnur frá vinstri, á ferð
með nokkrum ítölskum hjúkrunarfræðingum
í Rovereto. Hópurinn var á leið í gamla
klaustrið sem sagt er frá í viðtalinu en lenti í
umferðarteppu á hraðbraut.
Í miðið: Á fundi heimahlynningar í Tórínó.
Þar var mikið talað og hátt, sagði Elísabet,
en einhvern veginn náðu allir að fylgjast með
því sem sagt var!
Neðst: Elísabet, fremst til vinstri, ásamt
hjúkrunarfólki sem hún starfaði með á Ítalíu.