Morgunblaðið - 08.02.2003, Blaðsíða 27
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2003 27
Í ALLRI umræðu um heilbrigð-
ismál á Íslandi hefur mikið borið á
talsmönnum einkarekstrar og jafn-
vel einkavæðingar. Aðrir valkostir,
utan opinbers rekstrar, hafa lítt
verið ræddir. Ólafur Jónsson, lækn-
ir, hefur haldið þessari umræðu
vakandi með góðum efnislegum
rökum og þekkingu. Hann er stuðn-
ingsmaður einkarekstrar.
Í grein í Morgunblaðinu fyrir
skemmstu fjallar Ólafur réttilega
um þann hugtakarugling að leggja
að jöfnu einkarekstur og einkavæð-
ingu. Hvort tveggja hefur þó hagn-
aðinn að markmiði og ósjaldan
leggur ríkið til fjármuni og mann-
virki.
Í tilefni þessarar umræðu er rétt
að vekja athygli á eftirfarandi:
1. Bandaríska heilbrigðiskerfið er
að stórum hluta einkarekið. Þó hef-
ur þáttur hins opinbera á trygg-
ingasviðinu aukist á síðustu árum. Í
skýrslu, sem birt var í janúar sl.
um kostnað við heilbrigðismál í
Bandaríkjunum árið 2001, kemur
m.a. fram, að útgjöld til rekstrar
sjúkrahúsa höfðu hækkað um 8,3%
frá árinu á undan. Þetta er mesta
útgjaldaaukning í áratugi. Kostn-
aður við heilbrigðiskerfið, sem hlut-
fall af þjóðarframleiðslu, hefur vax-
ið úr 13,3% árið 2000 í 14,1% 2001.
Þessi útkoma hefur aukið andstöðu
þingmanna við að einkavæða op-
inbera tryggingakerfið, eins og nú-
verandi stjórnvöld hafa stefnt að.
Stöðugt fleiri telja, að einkarekst-
urinn hafi ekki staðið undir vænt-
ingum.
2. Nýlega var birt í Kanada svo-
nefnd Romanow-skýrsla. Hún er
árangur 18 mánaða starfs sérfræð-
inganefndar undir forystu Roys
Romanows, fyrrum forsætisráð-
herra Saskatchewan. Skýrslan hef-
ur vakið mikla athygli. Þar koma
fram miklar efasemdir um þátt
einkarekstrar og einkavæðingar í
heilbrigðiskerfinu. Lagt er til að
hækka til mikilla muna allar op-
inberar fjárveitingar til heilbrigð-
ismála og auka þjónustu á flestum
sviðum.
3. Í Kanada, Ástralíu og á Nýja
Sjálandi hafa orðið miklar umræður
um einkarekstur á heilbrigðissviði
og slakan árangur hans. Á Bret-
landseyjum hefur einkarekstur, t.d.
í samgöngum og heilbrigðisþjón-
ustu, mátt þola harða gagnrýni. Í
þessum löndum er meira og meira
horft til sjálfseignar- og sameignar/
samvinnufélaga við rekstur ýmissa
þátta heilbrigðisþjónustunnar. Hag-
kvæmni þessara rekstrarforma
felst í því, að arðurinn er ekki fjar-
lægður.
4. Reynslan af einkarekstri á
heilbrigðissviði virðist víða vera sú,
að kostnaður vex, öryggi minnkar,
þeim fækkar, sem eiga kost á
„bestu þjónustu“ og aðgengi verður
takmarkaðra.
Þeirri skoðun vex mjög fylgi, að
hagnaður hvers samfélags af góðri
heilbrigðisþjónustu réttlæti vaxandi
útgjöld. Þjóðfélagsleg arðsemi al-
mennrar og góðrar heilbrigði, hjá
ungum sem öldnum, sé mun meiri
en álitið hafi verið til þessa. Um-
ræðan um heilbrigðismál ætti því
að mótast meira af arðsemi góðrar
heilsu fyrir heildarafkomu hverrar
þjóðar. Um leið verður að huga að
því rekstrarformi sem hagkvæmast
er. Það er ekkert sem segir, að
einkarekstur eða einkavæðing hljóti
að vera arftaki opinbers rekstrar.
Aðferðirnar eru fleiri og sumar
þeirra hafa gefist vel hér á landi.
Er einkarekst-
ur góður fyrir
heilsuna?
Eftir Árna
Gunnarsson
„Umræðan
um heil-
brigðismál
ætti að mót-
ast meira af
arðsemi góðrar heilsu.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Heilsustofnunar NLFÍ.
Á SÍÐUM Morgunblaðsins hefur
undanfarna daga staðið umræða um
laganám og skilyrði þess að lög-
fræðingar geti notið lögmannsrétt-
inda. Tilefnið er frumvarp sem
dómsmálaráðherra hefur lagt fram
þar sem gert er ráð fyrir breytingu
á lögum um lögmenn í þá veru að
jafnræðis verði gætt milli lögfræð-
inga um heimild til að afla sér lög-
mannsréttinda án tillits til þess frá
hvaða innlenda háskóla þeir hafa
lokið prófi. Með þessu er dómsmála-
ráðherra að bregðast við þeirri
breytingu sem leiðir af því að innan
skamms munu fleiri skólar en Há-
skóli Íslands útskrifa lögfræðinga.
Í lögum um lögmenn eins og þau
eru núna er tekið fram að til að öðl-
ast réttindi til að verða héraðsdóms-
lögmaður þurfi umsækjandi að hafa
lokið embættisprófi í lögfræði frá
Háskóla Íslands en að leggja megi
að jöfnu sambærilegt próf frá öðr-
um háskóla ef sérstök prófnefnd
skv. lögunum telur að umsækjandi
hafi næga þekkingu á íslenskum
lögum.
Þetta orðalag laganna miðar við
sérréttindi Háskóla Íslands til að
geta útskrifað lögfræðinga sem afl-
að geta sér lögmannsréttinda án
sérstaks hæfnisprófs. Þetta er sér-
kennilegt, einkanlega í ljósi þess
hversu nýleg lögin eru en þau voru
sett árið 1998. Það er enda svo að í
öðrum þeim lögum þar sem fjallað
er um lögfræðipróf sem skilyrði
réttindanautnar og sem nýlega hafa
verið endurskoðuð hefur verið valið
hlutlaust orðalag að þessu leyti.
Þetta á t.d. við um dómstólalögin
þar sem segir að meðal þeirra skil-
yrða sem fullnægja verður til að
geta orðið dómari við Hæstarétt sé
að umsækjandi hafi lokið embættis-
prófi í lögfræði eða háskólaprófi í
þeirri grein sem metið verður því
jafngilt.
Orðalag eins og það sem enn er á
lögmannalögunum um veitingu lög-
mannsréttinda samrýmist ekki nú-
tíma hugmyndum um jafnræði. Það
að dómsmálaráðherra skuli leggja
til að lögunum verði breytt er því
sjálfsagt og ætti ekki að þurfa að
valda deilum.
Samt er það svo að forseti laga-
deildar Háskóla Íslands hefur séð
ástæðu til að amast við þessari
breytingatillögu í opinberri um-
ræðu. Þá hefur deildarforsetinn val-
ið að blanda öðru máli alls óskyldu
inn í umræðuna að því er virðist
eingöngu til að drepa málum á dreif
en það er umræðan um fjárveit-
ingar til HÍ og samanburður við
fjárveitingar til annarra háskóla. Í
þeirri umræðu leyfir deildarforset-
inn sér að vísu að segja aðeins hálf-
an sannleikann því hann fullyrðir að
fjárveitingar til annarra háskóla séu
jafnháar og fjárveitingar til HÍ þeg-
ar staðreyndin er sú að að fjárveit-
ingar til HÍ eru tvöfaldar á við fjár-
veitingar til annarra háskóla. Það
versta við þessa röksemdafærslu
deildarforsetans er þó ekki hin óf-
róma framsetning hans heldur hitt
að hún kemur málinu ekkert við.
Jafnræði að lögum er grundvall-
aratriði sem við verðum að tryggja
og þó að deildarforsetinn hefði rétt
fyrir sér um það að HÍ nyti á ein-
hvern hátt ekki jafnræðis á við aðra
háskóla þá yrði aldrei úr því bætt
með því að viðhalda ójafnræði á
öðru sviði. Réttarástandið sem nú
gildir að þessu leyti og sem deild-
arforseti lagadeildar og raunar
einnig Jakob R. Möller hæstarétt-
arlögmaður hafa sagt á síðum
Morgunblaðsins að óþarfi sé að
breyta jafngildir í raun því að gert
væri að skilyrði að til að öðlast lög-
mannsréttindi yrðu menn að hafa
lokið stúdentsprófi frá MA en að
heimilt væri að leggja að jöfnu sam-
bærilegt próf frá öðrum mennta-
skóla ef sérstök prófnefnd teldi
þekkingu umsækjanda fullnægj-
andi.
Allir sjá að svona getur þetta ekki
verið.
Lagapróf
og jafnræði
Eftir Ástráð
Haraldsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður í
Reykjavík og kennari við lagadeild
Viðskiptaháskólans á Bifröst.
„Orðalag
eins og það
sem enn er á
lögmanna-
lögunum um
veitingu lögmannsrétt-
inda samrýmist ekki nú-
tímahugmyndum um
jafnræði.“
VIÐ Íslendingar erum duglegt
fólk og viljum gjarnan skara fram úr
öðrum þjóðum, vera mestir og bestir
í öllu. Þegar kemur að sykurneyslu
þjóðarinnar erum við á topp tíu list-
anum. Mestir í sykurneyslu, mestir í
gosdrykkju, mestir í sælgætisáti.
Við erum hreinlega að springa úr
sykuráti.
Það er engu líkara en að á öxl okk-
ar sitji feitur sykurpúki sem gælir
við eyra okkar og hvísli: ,,Nammi,
nammi, nammi, meira nammi.“
Þessi sykurpúki hefur hreiðrað
um sig víða. Hann má sjá í auglýs-
ingatímum fjölmiðlanna þar sem
hann keppist við að sannfæra okkur
um að gosdrykkja gefi okkur gott líf
og einstaka tilfinningu og sælgætisát
geri samskipti við hitt kynið jafnvel
auðveldari.
Hann hefur einnig hreiðrað um sig
í stórmörkuðum landsins og lagt þar
undir sig ótrúlega mikið af hillu-
plássi, tekur fyrstur af öllum á móti
viðskiptavinunum og kveður þá síð-
astur. Hann hefur látið hanna utan
um sig netta og fyrirferðarlitla
kassa, svokallaða sjálfsala, sem hafa
breiðst út eins og bólusótt um borg
og byggð og sjá má á ótrúlegustu
stöðum.
Hann er alstaðar.
Hvað er svo að því? kann einhver
að spyrja.
Þótt tíðni tannskemmda hafi
minnkað á undanförnum árum eru
Karius og Baktus ennþá sprelllifandi
og verður að berjast á móti þeim
aldrei sem fyrr. Ný vá virðist einnig
vera fyrir dyrum, en það er gler-
ungseyðing tanna. Aukin neysla á
gosdrykkjum, ávaxta- og orku-
drykkjum er talin eiga stóran þátt í
þeirri þróun.
Tennurnar okkar eru dýrmætar.
Við eigum öll rétt á að halda þeim
ævilangt án þess að þær skemmist
eða leysist upp í sýrubaði.
Snúum vörn í sókn gegn sykur-
púkanum. Látum hann ekki eyði-
leggja tennur okkar. Gefum honum
ekki að borða. Sveltum hann í hel.
Förum reglulega til tannlækins til
að láta fylgjast með ástandi tanna og
tannholds, og fáum fræðslu og leið-
beiningar um mataræði og rétta
munnhirðu.Tannlæknirinn og tann-
fræðingurinn munu fúslega veita þér
alla þá þjónustu sem tannheilsa þín
þarfnast.
Lifið (tann)heil.
Íslenska þjóðin
og sykurpúkinn
Eftir Elísabetu
Kjerúlf
Höfundur er tannfræðingur.
„Snúum
vörn í sókn
gegn syk-
urpúk-
anum.“