Morgunblaðið - 10.02.2003, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRAMFARIR í menntun og rannsóknum
eru án efa ein mikilvægasta forsenda þess
að á Íslandi þróist samfélag sem hefur
sjálfdæmi um eigin framtíð. Hvernig til
tekst með uppbyggingu æðri menntunar
hér á landi ræðst að miklu leyti af ákveðnu
jafnvægi samkeppni og samvinnu á milli
þeirra stofnana sem hlut eiga að máli.
Samkeppnina vantaði lengi, svo lengi að
menn eru enn að ná tökum á þeim nýja
veruleika sem blasir við í íslensku háskóla-
umhverfi. Óraunhæft er að búast við að
samvinnan verði efld að einhverju marki
fyrr en áttum hefur verið náð þar. Enn
virðist þó nokkuð í land.
Lykilforsenda þess að samkeppni skili
því sem til er ætlast er að hún sé háð á
jafnréttisgrundvelli. Það er ekkert laun-
ungarmál að háskólamenn innan Háskólans
í Reykjavík annars vegar og Háskóla Ís-
lands hins vegar greinir verulega á um á
hvorn skólann er hallað í þeirri samkeppni
sem ríkt hefur frá stofnun Háskólans í
Reykjavík árið 1998. Samkvæmt fjárlögum
er helmingur tekna Háskóla Íslands tengd-
ur rannsóknum, hinn helmingurinn
kennslu. Nær allar fjárveitingar til Háskól-
ans í Reykjavík eru hins vegar tengdar
kennslu og illa hefur gengið að fá við-
urkenningu fjárveitingavaldsins á nauðsyn
þess að í HR séu stundaðar öflugar rann-
sóknir sem þó eru forsenda þess að háskóli
geti staðið almennilega undir nafni. Afleið-
ingin er sú að til þess að geta byggt upp
rannsóknir við HR hefur hluti kennslufjár-
magnsins þurft að renna þangað. Þá er
ótalinn kostnaður HR vegna húsaleigu og
annars tengds rekstrinum sem hjá HÍ er
kostað af ríkinu. Einnig má nefna þá stað-
reynd að nýr skóli í örum vexti þarf fjár-
magn til uppbyggingar ef vel á að takast
til, en þar hefur atvinnulífið stutt vel við
bakið á HR.
Greiðslur ríkisins til háskóla vegna
kennslu eru grundvallaðar á þeim fjölda
nemenda sem þar stunda nám. Aðrar
helstu tekjur Háskólans í Reykjavík eru í
formi tekna frá Stjórnendaskóla HR og
öfluna
sækje
fyrir f
endur
gera þ
HR g
ar af
eitur í
stofnu
Alla
unarr
Reykj
og síð
markm
hins v
skólag
gengi
landi,
versta
hve sl
irtæki
samke
Vax
skólas
mun d
marka
legrar
unnar
sem k
stofnu
nýir h
um þa
Hás
traust
yfirhö
að hér
mennt
mun á
arnir
sitt á
Hás
framt
þeirri
jafnré
skólagjalda, en hver nemandi sem hlýtur
inngöngu í HR greiðir 89.000 kr. fyrir önn-
ina. Þessi skólagjöld eru nýtt til þess að
skólinn geti sinnt hlutverki sínu sem
tæknivæddur, nútímalegur, alþjóðatengdur
skóli í sterkum tengslum við íslenskt at-
vinnulíf. Skólinn býður nemendum sínum
öfluga menntun með sérstakri áherslu á
nýsköpun og frumkvöðlastarfsemi. Sú
krafa sem haldið hefur verið á lofti af for-
svarsmönnum HÍ að skólagjöldin sem nem-
endur HR greiða verði dregin frá því fjár-
magni sem ríkið greiðir með háskólanámi
þeirra er illskiljanleg. Hvað er þá orðið um
jafnréttisgrundvöll samkeppninnar? Má
kannski jafn réttur nemenda einu gilda í
þeim slag sem nú er háður?
Þær góðu undirtektir sem nemendur og
atvinnulífið hafa sýnt Háskólanum í
Reykjavík frá stofnun hans hafa komið því
til leiðar að samkeppni, og þar með aðhald,
hefur aukist í þeim greinum háskólamennt-
unar sem HR býður upp á. Það þarf engan
að undra, nemendur eru tæpast tilbúnir til
þess að greiða skólagjöld fyrir nám nema
það standi undir kröfum þeirra. Í hita
leiksins hefur hins vegar verið látið að því
liggja að ein af hættunum sem af sam-
keppninni stafi sé yfirvofandi útþynning
háskólanáms á Íslandi. Þessu hefur heyrst
fleygt víða, og virðist markmiðið vera að
reyna að gjaldfella starfsemi HR, kennara
skólans og nemendur og hrista þannig af
sér þessa óþægilegu samkeppni. Í leiðara
2. heftis Tímarits lögfræðinga á síðasta ári
var til dæmis gefið í skyn að skólagjöldin
við HR feli í sér að minni kröfur séu gerð-
ar til laganemenda. Leiðarahöfundur túlk-
ar það að nemendur HR greiða skólagjöld
og það að HR síar vænlega nemendur út í
umsóknarferlinu, en ekki að loknu fyrsta
árinu, þannig að námið sé auðvelt og lé-
legt, enda ,,tíðkast ekki að amast við þeim
sem greiðir manni fé í viðskiptum“. Þannig
miði allt að því að ná inn sem mestum
tekjum í formi skólagjalda. Leiðarahöf-
undur virðist reyndar ekki talnaglöggur
maður. Slíkur maður hefði séð að til tekju-
Skjálfti vegna samk
Eftir Hönnu Katrínu Friðriksson
Höf
HR
GETUR það verið að íslenska tekjuskatts-
kerfið sé orðið svo úrelt og stagbætt, eftir
áratuga notkun og á stundum misnotkun, að
það þjóni ekki lengur því hlutverki sem því
er ætlað? Er mögulegt að tekjujöfn-
unarþáttur þess sé orðinn svo flókinn og
margþvældur að hann geri ekki það gagn
sem við ætlumst til? Kann að vera að tekju-
öflunin sé sömuleiðis á fallanda fæti, m.a.
vegna víðtækra skattsvika? Er kominn tími
til að endurskoða kerfið í heild, stokka spilin
og gefa á nýjan leik? Ég er ekki frá því.
Á dögunum sat ég málþing Sambands
ungra framsóknarmanna sem fjallaði um
stöðu fjölskyldunnar í samfélaginu, mál sem
er mér hugleikið, enda faðir og uppalandi
fimm barna á ólíkum aldri. Á fundinum reif-
uðu málshefjendur viðfangsefnið út frá ólík-
um sjónarhóli. Þeir voru ráðherra úr stórum
systkinahópi og faðir þriggja stúlkna, rit-
stjóri og fimm barna faðir, félagsmálastjóri
móðir þriggja barna og ung einhleyp, barn-
laus, kona, trúlega á leið á þing.
Þetta fólk vakti mig til umhugsunar, hvert
með sínum hætti. Sumt hafði ég heyrt áður
en annað hreyfði óþægilega við mér. Eftir
sat sú tilfinning að kerfið væri á góðri leið
með að éta börnin sín.
Samfélag í fremstu röð
Íslenska velferðarkerfið er sannarlega
með þeim bestu í veröldinni, það sanna óháð-
ar alþjóðlegar úttektir ítrekað. Við getum
verið stolt af því samfélagi sem við höfum
með samvinnu og eljusemi byggt hér upp á
ótrúlega skömmum tíma. Hér mælist stétta-
skipting með því minnsta sem þekkist í
heiminum og fátækt sömuleiðis þótt bilið
milli þeirra sem mest hafa og hinna sem hafa
minnst umleikis sé því miður að breikka. Við
búum við eitthvert besta heilbrigðiskerfi
sem um getur og í menntamálum getum við
ágætlega við unað. Við búum við þessar að-
stæður vegna þess að við höfum borið gæfu
til að byggja hér upp öflugt og fjölbreytt at-
vinnulíf sem skilar okkur lífskjörum sem
finnast óvíða annars staðar. Við höfum dreg-
ið stórlega úr skattheimtu í atvinnulífinu, hér
hefur hagvöxtur verið mikill á undanförnum
árum og kaupmáttur launafólks aukist til
muna. En við getum ekki og megum ekki
falla í þá gryfju að halda að við búum í full-
komnum heimi, hér sitji allir við sama borð
og ekkert megi betur fara. Þannig er það því
miður ekki.
Skattgreiðslur meðalmannsins
ÍErum við ánægð með kerfi sem með
vinstri hendi úthlutar þeim rúmum 70.000
krónum á mánuði til framfærslu, sem vegna
t.d. fötlunar eða atvinnuleysis geta ekki séð
sér farborða? Og viljum við að þetta sama
kerfi banki með hægri hendi á öxl þessa sama
fólks og krefjist skattgreiðslna af lítilræðinu
eins og nú?
Viljum við að velferðarkerfið láti nánast af-
skiptalaust ungt fjölskyldufólk, sem stritar
daglangt til að afla sér húsnæðis og koma
börnum sínum til manns, en endar alltof oft
hjónaband sitt með skilnaði, raunverulega
eða af hagkvæmniástæðum? Teljum við við-
unandi að
að stærstu
nánar tilte
eignast m
lífsbaráttu
Milljö
ÍFinnst
tíma og st
skatta sín
trúmenns
milljörðum
ári? Stolið
sér rétt ti
en taka sv
þeim, m.a
heilbrigði
Áætluð
milli 15 og
að við ska
frá 1993 o
fimm- til s
sinni renn
Er skattkerfið komið
Eftir Árna Magnússon
Viljum við að velferðarkerfið láti nánast afskiptalaust u
sínum til manns, en endar alltof oft hjónaband sitt með s
INNISTÆÐUR ÁN VAXTA
Misjafnt er hvernig bankar ogsparisjóðir reikna vexti áinnlagnir á verðtryggða
reikninga. Eins og fram kom í Morg-
unblaðinu á laugardag geta innlagnir
legið vaxtalausar í allt að mánuð hjá
Íslandsbanka og sparisjóðunum þótt
sérstakar verðbætur séu reiknaðar
frá deginum eftir innlögn. Þetta helg-
ast af því að ekki er byrjað að reikna
vexti af innlögnum fyrr en næstu
mánaðamót eftir að lagt er inn á
reikning hjá þessum stofnunum. Bún-
aðarbanki og Landsbanki byrja hins
vegar að reikna vexti daginn eftir að
lagt er inn.
Viðskiptavinur, sem leggur inn fé á
vaxtalausan reikning hjá Íslands-
banka eða sparisjóðunum daginn fyrir
mánaðamót, getur því vænst þess að
reikningur vaxta hefjist strax daginn
eftir, en sá, sem leggur inn á fyrsta
degi mánaðar, verður að sætta sig við
að bíða heilan mánuð. Sé um mánaðar-
legar innlagnir fyrsta hvers mánaðar
að ræða jafngildir þetta því að ein inn-
lögn sé vaxtalaus allt árið, eins og Sig-
urjón Þ. Árnason, framkvæmdastjóri
rekstrarsviðs Búnaðarbankans, bend-
ir á í úttekt Hjálmars Jónssonar í
Morgunblaðinu á laugardag.
Það er greinilegt af þessu að við-
skiptavinir viðkomandi innlánsstofn-
ana sitja ekki við sama borð án þess að
fyrir því séu nokkur efnisleg rök og
mætti til dæmis velta því fyrir sér
hvort nokkurn tímann hafi komið til
greina að hafa þennan háttinn á í sam-
bandi við útlán þannig að þau yrðu
vaxtalaus allt að mánuð eftir lánveit-
ingu.
Ljóst er að hér getur verið um um-
talsverðar upphæðir að ræða og má í
því sambandi benda á að innistæður á
lífeyrissparnaðarreikningum þreföld-
uðust á liðnu ári og uxu úr 2,2 millj-
örðum króna í upphafi árs í 7,6 millj-
arða í árslok. Innistæður á verð-
tryggðum reikningum öðrum en
lífeyrissparnaðarreikningum í banka-
kerfinu námu um síðustu áramót 106
milljörðum og höfðu vaxið um 10
milljarða á liðnu ári.
Í þessari úttekt kemur fram að hjá
Búnaðarbanka og Landsbanka hafi
vextir verið reiknaðir frá deginum
eftir innlögn á verðtryggðan reikning
um árabil. Þar segir jafnframt að Ís-
landsbanki muni byrja að reikna vexti
daginn eftir innlögn frá næstu mán-
aðamótum og verður málið skoðað
innan sparisjóðanna.
Hér verður ekki farið út í lagalegar
hliðar þessa máls, en látið nægja að
benda á að í lögum um vexti og verð-
tryggingu nr. 38 frá árinu 2001 segir í
3. grein: „Vexti skal greiða frá og með
stofndegi peningakröfu og fram að
gjalddaga.“
Landsmenn almennt hafa áreiðan-
lega verið þeirrar skoðunar, að bönk-
um væri treystandi til að reikna rétt.
Svo hefur ekki verið í þessu tilviki og
raunar ekki hægt að sjá nokkur rök
fyrir þessari reikniaðferð Íslands-
banka og sparisjóðanna. Þetta eru
dæmigerðar geðþóttaákvarðanir.
Sú mismunun, sem fjallað er um hér
að ofan, er fremur fallin til þess að ala
á tortryggni en efla traust og vekur
spurningar um það hvort gera þurfi
sérstakar ráðstafanir til þess að auka
vernd viðskiptavina banka og spari-
sjóða og tryggja jafnræði milli þeirra.
STAÐA EINKASKÓLA Í REYKJAVÍK
Athyglisverðar umræður um stöðueinkaskóla í Reykjavík fóru fram
í borgarstjórn Reykjavíkur sl.
fimmtudag, en sagt var frá þeim í
Morgunblaðinu í gær. Sjálfstæðis-
menn í borgarstjórn bentu þar á það,
sem Morgunblaðið hefur einnig vakið
athygli á, að í því felst auðvitað mikið
ójafnræði að Reykjavíkurborg skuli
ekki greiða sömu upphæð með hverj-
um nemanda í skólum, sem einkaað-
ilar, félagasamtök eða söfnuðir reka
og með hverju barni í skólum borg-
arinnar sjálfrar. Foreldrar þessara
barna, sem búsettir eru í Reykjavík,
hafa að sjálfsögðu allir greitt útsvarið
sitt. Það er því vandséð af hverju
borgin ætti ekki að leggja það sama til
menntunar allra barna, burtséð frá
því hvar foreldrar þeirra kjósa að
setja þau í skóla, að því gefnu að skól-
arnir uppfylli þær almennu kröfur,
sem gerðar eru til grunnskóla.
Staða einkareknu skólanna í
Reykjavík hefur versnað til muna eftir
að ábyrgð á fjármögnun grunnskólans
færðist frá ríki til sveitarfélaga.
Reykjavíkurlistinn ber að langmestu
leyti ábyrgð á þeirri þróun. Hins veg-
ar ber að fagna því að nú virðist vera
vilji til þess hjá borgarstjórnarmeiri-
hlutanum að jafna stöðu einkaskól-
anna og skóla, sem borgin rekur sjálf.
Að vísu virðast sumir fulltrúar
meirihlutans ekki reiðubúnir að ganga
alla leið í þeim efnum. Helgi Hjörvar,
varaborgarfulltrúi Reykjavíkurlist-
ans, sagði á borgarstjórnarfundinum
á fimmtudag að það væri „óhóflegt“ og
myndi „valda misrétti meðal barna í
borginni“ ef staða einkaskóla og skóla
hins opinbera yrði jöfnuð að fullu,
vegna þess að einkaskólarnir inn-
heimti skólagjöld.
Er þetta rétt hugsun hjá varaborg-
arfulltrúanum? Er ekki nær að líta svo
á að sérhver skattgreiðandi eigi rétt á
sama framlagi til menntunar barna
sinna frá hinu opinbera, en hann geti
svo ákveðið að bæta við það, ef hann
vill meiri eða annars konar þjónustu?
Og hvað ef menn vilja setja á fót einka-
skóla, sem ekki innheimtir skólagjöld,
eins og algengt er í ýmsum nágranna-
löndum okkar? Þarf hann þá ekki að
eiga rétt á sama framlagi og skólar
borgarinnar til að geta starfað? Ekki
má heldur gleyma því að tregða borg-
arstjórnarmeirihlutans til að tryggja
börnum í einkaskólum sama rétt og
öðrum hefur þvingað einkaskólana til
að hækka skólagjöld. Á það nú að
verða til þess að þeir fái ekki sömu
framlög og skólar borgarinnar?
Aðalatriðið í þessu máli er þó að
Reykjavíkurlistinn hefur sýnt vilja til
að jafna stöðu ólíkra rekstrarforma
meðal skóla borgarinnar og því ber að
fagna. Fram kom í Morgunblaðinu í
síðustu viku að settur hefði verið á fót
starfshópur hjá borginni til að skoða
fjárhagsstöðu einkaskólanna og gera
tillögur til úrbóta. Gera verður ráð
fyrir að starf hans skili niðurstöðu
mjög fljótlega, því að öll óvissa í þess-
um málum er óþolandi fyrir foreldra.