Morgunblaðið - 10.02.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2003 19
ar væri vænlegra að hleypa öllum um-
endum að, láta þá greiða skólagjöld
fyrstu önnina og sía svo út þá nem-
r sem komast áfram í stað þess að
það í umsóknarferlinu sjálfu líkt og
erir. Slík aðferðafræði leiðir hins veg-
sér mikla sóun á mannauði og sóun er
í beinum vel rekins fyrirtækis eða
unar þegar út í samkeppni er komið.
ar aðdróttanir þess efnis að Versl-
ráð Íslands, sem eigandi Háskólans í
javík, forsvarsmenn skólans, kennarar
ðast en ekki síst nemendur hafi að
miði að bjóða annars vegar fram og
vegar þiggja „auðfengna“ há-
gráðu, sem síðan leiði til almennrar
sfellingar háskólamenntunar á Ís-
eru í besta falli hlægilegar og í
a falli dapurleg birtingarmynd þess
læm áhrif það hefur á stofnanir, fyr-
i og einstaklinga að vera of lengi án
eppni.
xandi samkeppni milli skóla á há-
stigi er af hinu góða. Samkeppnin
draga fram nýjungar og skólarnir
a sér sérstöðu sem leiðir til nauðsyn-
r fjölbreytni. Þeir eru enda ófáir vel-
rar HÍ sem hafa fullyrt að það besta
komið hafi fyrir þá ágætu mennta-
un sé sú samkeppni sem HR og aðrir
háskólar hafi veitt viðkomandi deild-
ar.
skólasamfélagið hlýtur að bera það
t til íslensks atvinnulífs, nemenda og
öfuð allra þeirra sem hag hafa af því
r verði nauðsynlegar framfarir í
tun og rannsóknun, að þeir þekki
á góðri og lélegri menntun. Háskól-
verða þannig að þora að leggja starf
vogarskálar.
skólinn í Reykjavík fagnar þessari
íðarsýn og tekur óhræddur þátt í
samkeppni sem þar blasir við. Á
éttisgrundvelli, vel að merkja.
keppni
öfundur er framkvæmdastjóri Stjórnendaskóla
R og situr í framkvæmdastjórn skólans.
ð tekjuöflunin í skattkerfinu eigi sér
um hluta stað hjá þessu sama fólki,
ekið því sem aflar meðaltekna, er að
meðalstórt húsnæði, á í venjulegri
u með kostum hennar og göllum?
örðum stolið úr vösum okkar
t okkur það sanngjarnt að á sama
tærstur hluti þessa fólks greiðir
na og skyldur, af samviskusemi og
sku, skuli líklega á milli 15 og 20
m vera stolið úr vasa þess á hverju
ð af þeim sem telja sig hafa unnið
l að vera stikkfrí í að afla teknanna
vo sannarlega virkan þátt í að eyða
a. með því að nýta sér mennta- og
iskerfið?
ð heildarskattsvik eru talin nema á
g 20 milljörðum á hverju ári, sé mið-
attsvikaskýrslu fjármálaráðuneytis
og frameikning hennar. Þau nema
sjöfaldri þeirri upphæð sem í heild
nur til Félagsþjónustunnar í
Reykjavík á ári hverju! Þetta er upphæð
samsvarandi heildarskatttekjum Kópavogs í
tvö og hálft til þrjú og hálft ár! Hún jafngildir
um þrítug- til fertugföldu framlagi íslenska
ríkisins til þeirra þjóða heims sem búa við
kröppust kjörin. Er þetta veruleikinn sem við
viljum?
Þungar byrðar barnafólks
ÍEr það viðunandi að einungis örfá prósent
foreldra í sambúð njóti óskertra barnabóta
og litlu fleiri einstæðir foreldrar? Er tekju-
tenging bóta hjá þessum hópi skynsamleg og
sé svo, nálgast hún það þá að vera réttlát?
Tæplega, þvert á móti bendir margt til þess
að skattlagning hjá þeim sem njóta með-
altekna og lifa „venjulegu“ lífi með börnum
sínum og maka sé komin út fyrir velsæm-
ismörk. Hana þarf að taka til endurskoðunar.
Ég tel að áhrif jaðarskatta séu að leika þenn-
an hóp grátt og tími sé kominn til aðgerða.
Það hefur tekist að draga úr tekjutengingu
barnabóta á kjörtímabilinu en það þarf að
ganga harðar fram í þeim efnum. Ég hef tak-
markaða trú á að enn ein bótin á olnboga
tekjuskattskerfisins sé lausnin sem við leit-
um að. Það er kominn tími til að endurskoða
kerfið frá grunni, enda ekki verið gert í ára-
tugi.
Hver eru markmiðin með kerfinu?
ÍÉg er þeirrar skoðunar að nú sé tímabært
að stjórnmálamenn leggi niður fyrir sér
hvernig þeir vilja sjá skattkerfið þjóna fólk-
inu í landinu. Hver eru markmiðin á tekjuöfl-
unarhliðinni? Hvar viljum við afla teknanna?
Hjá hvaða hópum samfélagsins helst? Hvað
með tekjujöfnunina? Hvaða hópar í samfélagi
okkar eru það sem helst þurfa á hjálparhönd
að halda? Hvernig ætlum við að ná þessum
markmiðum?
Við tekjuöflunina þarf að herða mjög á eft-
irfylgni við skattskil af öllum toga og auka
þannig tekjurnar. Um leið mætti hugsanlega
lækka verulega tekjuskatt einstaklinga. Við
tekjujöfnunina kæmi til greina að hækka
skattleysismörk en tæpast verður hvort
tveggja gert. Fyrst og síðast þarf að horfa í
auknum mæli til barnafjölskyldna og um-
hverfis þeirra, þar kreppir skórinn verulega.
Stokkum spilin og
gefum að nýju
ÍNiðurstaða mín er sú að kominn sé tími til
að taka íslenska tekjuskattskerfið til gagn-
gerrar endurskoðunar. Ég veit að ég er ekki
einn um þá skoðun. Ég hef heyrt sérfræðinga
í skattamálum halda því fram að ekkert
skattkerfi standist til lengdar og algengur
endingartími þeirra sé 15–20 ár. Að þeim
tíma liðnum hafi viðkomandi þjóðfélag tekið
svo miklum breytingum að skattkerfið gangi
sér til húðar. Tíðar breytingar á viðkomandi
kerfi sem miðast að lausn einangraðra verk-
efna en ekki heildarlausnum ganga smám
saman af kerfinu dauðu. Það verður að marg-
höfða þurs sem snýst um sjálfan sig og skilar
ekki þeim árangri sem við ætlumst til.
Tekjuskattskerfið er komið til ára sinna og
hefur hlotið margar skrámur og byltur á
langri leið. Föt þess eru bæði rifin og tætt,
stagbætt. Það er kominn tími á heildarend-
urskoðun þess, einkum með hagsmuni barna-
og fjölskyldufólks í huga. Mér finnst líklegt
að komandi kosningar muni ekki síst snúast
um þessi mál.
ð að fótum fram?
Morgunblaðið/Golli
Höfundur er framkvæmdastjóri Framsóknar-
flokksins og frambjóðandi í Reykjavík norður.
ngt fjölskyldufólk, sem stritar daglangt til að afla sér húsnæðis og koma börnum
skilnaði, raunverulega eða af hagkvæmniástæðum? spyr greinarhöfundur.
ÞORGERÐUR Katrín Gunn-
arsdóttir, þingkona Sjálfstæð-
isflokksins, vakti máls á skóla-
stefnu á þessum vettvangi
nýverið. Virðist hún sakna meiri
umfjöllunar um mismunandi
rekstrarform í skólakerfinu og
hvetur til fordómalausrar um-
ræðu um skólamál. Fyllsta
ástæða er til að taka undir að for-
dómar eiga ekki að ráða för í um-
fjöllun um þennan mikilvæga
málaflokk. Ég held þó að færa
megi gild rök fyrir því að umræð-
ur um rekstrarform hafi yfir-
skyggt önnur og ekki síður brýn
og spennandi umhugsunarefni í
skólamálum.
Gríðarlegar breytingar hafa átt
sér stað í innra starfi og stjórnun
skóla án þess að það hafi náð broti
af þeirri athygli sem réttmætt
væri.
Af stuttum kynnum af starfi í
borgarstjórn hef ég sannfærst
um að tvær grundvallarreglur
sem þurfi að virða í umræðum um
skólamál. Í fyrsta lagi, að falla
ekki í þá gryfju að alhæfa um
kennslu, kennsluaðferðir og
skólahald út frá eigin reynslu. Í
öðru lagi, að varast þá gryfju að
leggja að jöfnu hugmyndir um
breytt rekstrarfyrirkomulag ann-
ars vegar og valfrelsi í skólastarfi
og aukið sjálfstæði skóla hins veg-
ar.
Um fyrri regluna sannfærðist
ég í haust þegar ég fór ásamt
hverfaráði Árbæjar í yfirreið um
hverfið. Í Árbænum eru þrír
grunnskólar: Ártúnsskóli, Sel-
ásskóli og Árbæjarskóli. Ártúns-
skóla þekkti ég minnst. Þar hrif-
umst við ekki síst af gestrisninni
og hinum góða anda. Skólinn er
augljóslega til fyrirmyndar í for-
eldrasamstarfi eins og mán-
aðarleg fréttabréf vitna um. Ég
vissi fyrir að Selásskóli hefði af
ýmsu að státa enda hafði yngri
systir mín verið þar til tólf ára
aldurs. Skólinn hefur lengi verið í
fararbroddi í kennslu í framsögn
og framkomu en þó eru umhverf-
ismálin helsta rósin í hnappagat-
inu. Selásskóli hlaut nýverið al-
þjóðlega viðurkenningu á sviði
umhverfismála. Um báða skólana
mætti hafa langt mál um fjöl-
margt sem til fyrirmyndar var.
Mest áhrif á mig hafði þó heim-
sóknin í Árbæjarskóla. Þar hafði
ég sjálfur setið á skólabekk allan
grunnskólann. Þar sannfærðist
ég um að þótt ekki séu nema um
15 ár frá því ég lauk grunn-
skólagöngu hefur á þeim stutta
tíma orðið gjörbreyting á fjöl-
mörgum sviðum í skipulagi náms
og kennsluháttum.
Ein af grundvallarspurningum
nútíma skólastefnu hlýtur að vera
þessi: Er hægt að veita fram-
úrskarandi nemendum tækifæri
til að rækta hæfileika sína til
fullnustu en veita um leið þeim
sem eiga erfiðara með bækurnar
betri aðbúnað án þess að kostn-
aður við skólakerfið rjúki upp úr
öllu valdi? Breytt fyrirkomulag
kennslu í Árbæjarskóla er til vitn-
is um að þetta er hægt. Þeim
þriðjungi nemenda í hverjum ár-
gangi sem sýna áhuga og getu til
að fara hraðar yfir námsefnið er
kennt í stórum hópi, um 30 nem-
enda bekk. Meginþorri hvers ár-
gangs er í hefðbundnum hópum á
hefðbundnum hraða þar sem um
20 er kennt í senn. Milli þessara
hópa geta nemendur færst ef ár-
angur gefur tilefni til. Ekki er
minna um vert að nemendur í Ár-
bæjarskóla geta valið allt að 50
valnámskeið, þar á meðal fjöl-
marga framhaldsskólaáfanga, síð-
ustu tvö ár sín í grunnskóla og
þannig stytt leiðina til stúdents-
prófs um allt að hálfu ári.
Einn megin kostur þessa fyr-
irkomulags kennslu er þó sá, að
þeim nemendum, sem þurfa á
auknum stuðningi að halda, er
unnt að kenna í aðeins 10 manna
hópum.
Þannig hefur tekist að rækta
hæfileika einstaklinga á þeirra
eigin forsendum þótt bóknámið
liggi ekki best fyrir þeim. Fjöl-
mörg dæmi eru um einstaklinga
sem hafa öðlast nýtt sjálfstraust
og tekið stórstígum framförum
með þessu atlæti í glímu við sífellt
meira krefjandi verkefni.
Í stað þess að brjóta niður er
byggt upp.
Við innleiðingu breytinganna
þurfti Árbæjarskóli án efa að
glíma við fordóma horfins tíma.
Margir Íslendingar sitja eftir með
sár frá þeim tíma að raðað var í
bekki eftir getu. Skipulag kennsl-
unnar í Árbæjarskóla er þó alls
ekki afturhvarf til þess tíma
tíma er skólakerfið raðaði
börnum í bekki eftir getu í
bekki A, B, C. Þetta sést á
því að þeir sem þurfa sér-
stakan stuðning eru ekki
skildir eftir eða dæmdir úr
leik einsog lenska var. Þvert
á móti er hópur þeirra sem
geta farið hraðast yfir stækkaður
til að hæfileikum hinna sem hent-
ar hið hefðbundna kennslufyr-
irkomulag síður megi sinna. Í
mínum huga eru skólarnir í Ár-
bænum hver á sinn hátt til marks
um skýra hugsun og fagleg vinnu-
brögð ásamt því að vera meðal
fjölmargra dæma um hvernig ein-
stakir skólar í Reykjavík hafa
nýtt sér stóraukið sjálfstæði til að
innleiða nýjungar á umliðnum ár-
um.
Aftur að fordómum í umræðu
um skólamál. Ég held að það sé
hárrétt hjá Þorgerði Katrínu að
stjórnmálamenn eru alltof fljótir
ofan í skotgrafir þegar menntun
ber á góma. Það er sjálfsagt að
ræða rekstrarform og sækja hug-
myndir til annarra landa í því sem
vel er gert. Skotgrafirnar í þeirri
umræðu felast þó ekki síst í því,
að þeir sem halda fram kostum
einkarekstrar vilja gjarnan líta
fram hjá því að í Evrópu eru
einkaskólar víðast hvar félagslega
reknir í nafni einhverrar tiltek-
innar skólastefnu eða hug-
myndafræði. Sjaldnast er um
gróðafyrirtæki að ræða og í fæst-
um tilvikum fá slíkir skólar raun-
ar að innheimta skólagjöld ef þeir
fá opinbert fjármagn til jafns við
opinbera skóla. Verst er þó ef til
vill að alltof rík tilhneiging er til
að líta fram hjá þeirri hljóðlátu
byltingu sem orðið hefur und-
anfarin ár hér á landi. Samfara
umtalsverðri hækkun launa kenn-
ara og umbótum í starfsaðstöðu
þeirra hefur sjálfstæði skóla-
stjórnenda verið aukið.
Það er sannast sagna að skot-
grafirnar lifa góðu lífi. Því er verr
og miður.
Mér segir svo hugur að ef Ár-
bæjarskóli væri einkarekinn væri
búið að skrifa síðu upp og síðu
niður um þær umfangsmiklu um-
bætur og uppbyggingarstarf sem
þar hefur verið unnið á undan-
gengnum árum. Án efa hefðu þær
verið raktar til kosta breytts
rekstrarforms.
Ef Árbæjar-
skóli væri
einkarekinn…
Eftir Dag B. Eggertsson
’ Sjálfstæði í starfiog stjórnun grunn-
skóla hefur stóraukist
á undanförnum ár-
um. ‘
Höfundur er læknir og borgar-
fulltrúi. dagur@reykjavik.is
ÚRSKURÐUR Jóns Kristjánssonar,
setts umhverfisráðherra, um Norðlinga-
öldulón markar viss tímamót í umræðunni
um virkjanakosti hér á landi. Í honum er
friðlýsing Þjórsárvera viðurkennd, for-
takslaust, og þar með náttúruverndargildi
þeirra. Staðið er við alþjóðlegar skuld-
bindingar Íslands samkvæmt Ramsar-
samþykktinni um verndun votlendis og
Bernarsamninginn um verndun villtra
plantna og dýra og lífsvæða þeirra. Að
auki vekur athygli að rannsóknaskylda
ráðherrans hefur verið útfærð til hins ýtr-
asta í úrskurðarferlinu. Síðast en ekki síst
tekur ráðherrann skýra pólitíska ákvörð-
un um að friðlandið í Þjórsárverum skuli
ekki skert og er sú ákvörðun lögð til
grundvallar í starfi sérfræðinganna sem
kallaðir voru til aðstoðar við settan um-
hverfisráðherra.
Niðurstaða Jóns Kristjánssonar er
varnarsigur í baráttunni fyrir verndun
ósnortinna víðerna. Það er ástæða til þess
að gleðjast yfir því að áratugalöng barátta
náttúruverndarsinna og þrýstingur á
stjórnvöld bæði hér heima og erlendis frá
skuli hafa haft tilætluð áhrif á íslensk
stjórnvöld. Ég leyfi mér þó að fullyrða að
engrar stefnubreytingar er að vænta á
þeim vikum sem ríkisstjórn Framsóknar-
og Sjálfstæðisflokks á eftir ólifað í virkj-
ana- og stóriðjumálum. Í þetta sinn skiptir
mestu um niðurstöðuna skýr afstaða og
fagleg vinnubrögð setts umhverf-
isráðherra.
Settur umhverfisráðherra hefur tekið
af skarið um verndun Þjórsárvera og gildi
friðlýsingarinnar sem samið var um árið
1981. Það með hefur honum tekist að
kippa málinu í heild upp úr áratuga göml-
um farvegi hatrammra deilna milli Lands-
virkjunar og Náttúruverndarráðs, nú Um-
hverfisstofnunar, um hvort fyrirhugað lón
Landsvirkjunar við Norðlingaöldu myndi
skerða náttúruverndargildi veranna
óhæfilega eður ei. Landsvirkjun hefur
alltaf túlkað samninginn um verndun
Þjórsárvera sem leyfi til þess að fara í
Norðlingaölduveitu en náttúruvernd-
arsinnar hafa að sjálfsögðu bent á þá ein-
földu og skýru staðreynd að samkvæmt
samkomulaginu þurfti samþykki Nátt-
úruverndar ríkisins til verksins. Það
fékkst ekki á síðasta ári þegar umhverfis-
áhrif tillögu Landsvirkjunar voru metin.
Við blasir að gera þarf ítarlegar rann-
sóknir á hinum nýja veitukosti. Þær munu
fara fram í sumar og Landsvirkjun mun
væntanlega kveða upp úr um hagkvæmni
framkvæmdarinnar næsta haust. Við þær
rannsóknir þarf sérstaklega að huga að
áhrifum setlónsins á grunnvatnsstöðu ver-
anna og áhrif tengingarinnar við Kvísla-
veitu 6.
Skýr pólitísk fyrirmæli og fagleg vinnu-
brögð hafa kallað fram nýja hugsun, nýjar
lausnir, sem sæmileg sátt ætti að geta
náðst um í samfélaginu. Enn er þó ólokið
því stóra og mikilvæga verkefni að ljúka
gerð rammaáætlunar um nýtingu vatns-
afls og jarðvarma hér á landi. Ég geri mér
enn vonir um að sú áætlun geti orðið
grunnur að lýðræðislegri umræðu og
ákvarðanatöku um forgangsröðun virkj-
anakosta á Íslandi. En eftir stendur sú
nöturlega staðreynd að það var ekki hinn
eiginlegi umhverfisráðherra landsins, Siv
Friðleifsdóttir, sem kvað upp úr um gildi
friðlandsins í Þjórsárverum, heldur
kollegi hennar í heilbrigðis- og trygg-
ingaráðuneytinu.
Þjórsárver
Eftir Þórunni Sveinbjarnardóttur
Höfundur er þingkona fyrir
Samfylkinguna.
’ Skýr pólitísk fyrir-mæli og fagleg vinnu-
brögð hafa kallað fram
nýja hugsun, nýjar lausn-
ir, sem sæmileg sátt ætti
að geta náðst um í sam-
félaginu. ‘