Morgunblaðið - 10.02.2003, Blaðsíða 20

MINNINGAR
20 MÁNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
HINN 4. febrúar 2003 skilaði
Lára V. Júlíusdóttir, hrl. og settur
saksóknari, til dómsmálaráðherra
skýrslu sinni í máli Magnúsar Leó-
poldsonar. Rannsökuð voru tildrög
þess, að Magnús var á sínum tíma
grunaður um aðild að hvarfi Geir-
finns Einarssonar í Keflavík og lát-
inn sæta gæsluvarðhaldi vegna þess
á fyrri hluta árs 1976.
Hinn setti saksóknari og aðstoð-
armaðurinn Baldvin Einarsson lög-
reglumaður hafa að mínum dómi
sóma af rannsóknarverki sínu. Víða
hefur verið leitað fanga og í skýrsl-
unni koma fram töluverðar nýjar
upplýsingar um ýmsa þætti máls-
ins. Er enginn vafi á að af heil-
indum hefur verið unnið.
Fyrir utan að birta í skýrslunni
frásögn af efni rannsóknarinnar
birtir saksóknarinn þar einnig svo-
nefndar lokaniðurstöður hennar.
Þar er að finna ályktanir saksókn-
arans af þeim rannsóknarefnum
sem grein er gerð fyrir í skýrslunni.
Ekkert er athugavert við þetta, þó
að verkefni saksóknarans hafi verið
bundið við að rannsaka en ekki að
álykta um niðurstöður. Allt að einu
er fróðlegt að fá að kynnast þessum
ályktunum saksóknarans. Þær hafa
hins vegar ekkert réttarlegt gildi,
enda hafði saksóknaranum ekki
verið falið að fella neina dóma yfir
mönnum eða málefnum. Þeir sem
kynna sér efni skýrslunnar geta því
sjálfir myndað sér skoðanir um nið-
urstöður hennar sem í sjálfu sér
geta haft jafn mikið gildi og þær
ályktanir sem saksóknarinn birtir.
Ég er til dæmis ekki sammála
sumum ályktunum saksóknara. Á
bls. 97–98 í lok skýrslunnar er kafli
sem ber heitið „Lokaniðurstöður
rannsóknarinnar“. Eftir mínum
kokkabókum hefði hann getað
hljóðað svo (tilgreining rannsókn-
arefna er sú sama og í lokakafla
skýrslunnar):
„VIII. Lokaniðurstöður rann-
sóknarinnar
Rannsóknartilvik 1 - Aðdragandi
þess að gerð var leirmynd, sem
byggð var á lýsingu vitna á manni
sem kom í Hafnarbúðina í Keflavík
þann 19. nóvember 1974 og hvernig
staðið var að gerð hennar.
Vafi virðist leika á, hvort um-
rædd leirmynd hafi verið gerð eftir
fyrirsögn sjónarvotta. Að minnsta
kosti hefur Guðlaug Konráðs Jón-
asdóttir, starfsmaður í Hafnarbúð-
inni, ekki kannast við að hafa verið
höfð með í ráðum við gerð hennar. Í
skýrslunni (bls. 22) er komist að
þeirri niðurstöðu, að stúlkurnar í
Hafnarbúðinni, eins og sjónarvott-
arnir hafa verið nefndir, hafi í raun
einungis verið ein afgreiðslustúlka,
Guðlaug Konráðs Jónasdóttir, en
ekki tvær eins og oft hefur komið
ranglega fram í opinberri umfjöllun
um málið. Vitni hafa sagt, að mynd
af Magnúsi Leópoldssyni hafi verið
komin í hendur rannsóknarmanna
áður en leirmyndin var gerð. Aðrir
hafa neitað þessu. Teiknari hefur
borið, að hann hafi verið beðinn um
að teikna inn á mynd, sem hann tel-
ur að hafi verið af Magnúsi, þannig
að hártoppur lægi lengra niður á
enni viðkomandi og hárið yrði aukið
í vöngunum (bls. 27). Þá kemur
fram í skýrslunni (bls. 45), að talið
hafi verið í lagi að birta leirmynd-
ina, þó að vitni hefðu talið hana
ólíka þeim myndum sem gerðar
hefðu verið eftir fyrirsögn þeirra.
Þetta hafi verið gert, þar sem ekki
hafi verið talið að unnt yrði að kom-
ast nær lýsingu á manninum.
Niðurstaðan um gerð leirmynd-
arinnar er sú, að gerð og birting
hennar geti ekki talist hafa verið
forsvaranleg út frá hagsmunum
rannsóknarinnar. Þvert á móti er
líklegt að birting hennar hafi skað-
að rannsóknina, þar sem hún gat
verið til þess fallin að leiða hana á
ranga braut auk þess sem hún gat
villt um fyrir þeim, sem kynnu að
hafa séð manninn. Er vandséð,
hvaða tilgangi birtingin átti að
þjóna. Ekki verður þó talið að við
rannsóknina hafi sannast lögfullri
sönnun, að fyrir rannsóknaraðilum
hafi vakað að láta leirmyndina líkj-
ast Magnúsi Leópoldssyni.
Rannsóknartilvik 2 - Tildrög þess
að nafn Magnúsar Leópoldssonar
kom fram í rannsókn á Guðmundar-
og Geirfinnsmálum sem leiddi til
handtöku hans í janúar 1976.
Ljóst er að Klúbburinn kom við
sögu strax á fyrstu dögum Kefla-
víkurrannsóknarinnar. Á sama tíma
var verið að rannsaka á Suðurnesj-
um smygl á spíra, sem rannsak-
endur töldu að tengst gæti veitinga-
húsinu Klúbbnum, þar sem Magnús
Leópoldsson var framkvæmda-
stjóri. Við þá rannsókn störfuðu að
hluta sömu menn og önnuðust rann-
sóknina á hvarfi Geirfinns Einars-
sonar. Svo sem greinir í niðurstöðu
rannsóknartilviks 1, virðist hug-
mynd þeirra um að Magnús Leó-
poldsson kynni að tengjast manns-
hvarfinu, hafa verið komin til strax
á fyrstu dögum rannsóknarinnar.
Þeir hafa bent á, að í ljós hafi kom-
ið, að Geirfinnur Einarsson hefði
lagt leið sína í veitingahúsið tveim-
ur kvöldum áður en hann hvarf og
rætt þar við óþekktan mann. Lög-
reglan leitaði þessa manns og lýsti
eftir honum í fjölmiðlum. Þetta gaf
þó auðvitað ekkert tilefni til að
tengja mannshvarfið við fyrirsvars-
menn þessa veitingahúss.
Eftir birtingu leirmyndarinnar
virðist aðeins ein ábending hafa
komið um Magnús Leópoldsson, en
ekki fjöldi ábendinga svo sem kom-
ið hefur fram í opinberri umræðu af
hálfu rannsóknaraðila í Keflavík,
sjá bls. 48 í skýrslunni. Svo sem
nefnt er á bls. 42 virðast rannsókn-
araðilar í Keflavík hafa misst tökin
á samskiptum sínum við fjölmiðla
vegna rannsóknarinnar. Liggur fyr-
ir, að svo sterkur orðrómur mynd-
aðist um ætlaða aðild Magnúsar
Leópoldssonar og Sigurbjörns Ei-
ríkssonar, eiganda Klúbbsins, að
hvarfi Geirfinns Einarssonar, að
þeir sáu sig knúna til að rita dóms-
málaráðherra tvívegis bréf af þessu
tilefni í febrúar 1975.
Af þessari atburðarás má álykta
sem svo, að lögreglan í Keflavík
hafi átt þátt í því að þessi orðrómur
myndaðist. Hins vegar virðist málið
aldrei hafa komist svo langt við
rannsóknina, að Magnús væri form-
lega grunaður um mannshvarfið,
enda verður ekki séð að nein hald-
bær rök hafi staðið til þess. Nið-
urstaðan um þetta er sú, að ekki
hafi sannast við þessa rannsókn
nein lögbrot lögreglunnar í Keflavík
í þeim málefnum sem hér um ræðir.
Á hinn bóginn megi telja líklegt, að
gáleysislegt samband þeirra við
fjölmiðla hafi átt mikinn þátt í að
mynda þann sterka orðróm sem
myndaðist í samfélaginu um að
Magnús Leópoldsson og Sigurbjörn
Eiríksson tengdust málinu. Þar
geta tæpast aðrar skýringar komið
til.
Tildrög þess, að Magnús Leó-
poldsson var handtekinn í janúar
1976 voru rangar sakargiftir
þriggja einstaklinga sem síðar urðu
sakborningar í Guðmundar- og
Geirfinnsmálum. Við rannsóknina
hefur ekkert komið fram, sem
bendir til þess, að lögreglumenn
eða aðrir sem þá rannsökuðu málið,
hafi átt þátt í að sá framburður
varð til. Líklegast er að hann hafi,
að því er Magnús Leópoldsson og
Sigurbjörn Eiríksson snertir, verið
sprottinn úr þeim orðrómi sem
myndaðist í upphafi rannsóknarinn-
ar í Keflavík.
Rannsóknartilvik 3 - Ástæður
þess að gæsluvarðhaldsvist Magn-
úsar Leópoldssonar stóð svo lengi
sem raun varð á í ljósi þeirra gagna
sem þá lágu fyrir í málinu.
Þegar hinar röngu sakargiftir
voru bornar fram, hefðu rannsak-
endur átt að hafa í huga, að þær
kynnu að vera tortryggilegar vegna
þeirra kringumstæðna sem fyrr er
lýst. Þetta hefði átt að auka mönn-
um varfærni við rannsóknina. Allt
að einu er ljóst, að ríkir hagsmunir
af rannsókn alvarlegs sakamáls
lágu til grundvallar aðgerðum lög-
reglunnar er Magnús Leópoldsson
og hinir mennirnir þrír voru hand-
teknir og úrskurðaðir í gæsluvarð-
hald. Engar haldbærar sannanir á
hendur þeim komu fram eftir þetta.
Það var brýn skylda rannsakenda
að rannsaka málið af fullum krafti
meðan mennirnir voru sviptir frelsi
sínu. Svo sem fram kemur í skýrsl-
unni á bls. 96 var rannsóknin und-
irmönnuð. Þá liggur fyrir að gríð-
arlegur þrýstingur frá fjölmiðlum
og stjórnmálamönnum var á þeim
sem að rannsókninni unnu. Án efa
hefur það haft áhrif á gang mála.
Það er álit saksóknara, að ekki
hafi verið unnið af forsvaranlegum
krafti að rannsókninni þann tíma
sem gæsluvarðhaldið stóð. Hafi
þetta haft þau áhrif að Magnúsi
Leópoldssyni og hinum mönnunum
þremur hafi verið haldið í gæslu-
varðhaldi mun lengur fyrir vikið en
nauðsyn bar til.“
Lýkur þar með lokakafla mínum.
Ég tek fram, að tekið er á móti
stefnum í meiðyrðamálum á skrif-
stofu minni að Skólavörðustíg 6B,
Reykjavík alla virka daga á tíma-
bilinu frá kl. 9 árdegis til kl. 17 síð-
degis.
NÝR LOKAKAFLI
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
„Eftir
mínum
kokkabók-
um gæti
lokakaflinn í
skýrslu setts saksókn-
ara hljóðað svo.“
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.Síðumúla 24 • Sími 568 0606
Borð 184x108 cm
6x leðurstólar
Tilboð 189.000,-
Olga borðstofusett
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. kl. 11-18,
lau. kl. 11-15
Húsgögn
Sérpantanir
Að vera sjálfum sér
nægur, að vera sam-
kvæmur sjálfum sér, að
vera ekki upp á aðra
kominn, að vera skuld-
laus, felur í sér frelsi.
Þetta frelsi var hans, hans viðhorf og
eðli. Afi vildi síður þurfa að biðja
menn um aðstoð en var þó sjálfur
bóngóður maður sem gladdi aðra.
Heima í Hofsósi gladdi hann okkur
barnabörn sín með því að gauka að
okkur karamellum og öðru slíku.
Með árunum bauð hann oft hákarl og
var þá gengið út í skúrinn sem er
eins og manngengur verkfærakassi.
Þar kennir ýmissa að grasa og
mörgu ægir saman. Lyktin er sam-
bland af hákarli, timbri, sementi,
málningu, notuðum reiðtygjum og
öðru sem þar á heima. Þessi lykt er
og verður hvergi annars staðar.
Afi var hestamaður af lífi og sál.
Hestar og umgengni við þá veittu
honum hamingju. Hann talaði mikið
um hesta og þótti óhemju vænt um
þá. Um tíma fóstraði hann hina
frægu Ragnars Brúnku sem er lík-
lega ein mesta kynbótahryssa ís-
lenska hrossastofnsins fyrr og síðar,
það þótti honum mikið lán. Hins veg-
ar varð hann fyrir því óláni að heimta
ekki mertryppi undan henni af fjalli
eitt árið en það var eina afkvæmið
sem hann eignaðist undan henni.
Ragnars Brúnka var honum mjög
eftirminnilegt reiðhross þá hældi
hann mikið Dísu Gránu. Marga góða
hesta hafði hann átt. Þá átti hann oft
FRIÐBJÖRN
ÞÓRHALLSSON
✝ Friðbjörn Þór-hallsson fæddist í
Miklabæ í Óslands-
hlíð í Skagafirði 23.
júlí 1919. Hann lést á
sjúkrahúsinu á Sauð-
árkróki 8. janúar síð-
astliðinn og var útför
hans gerð frá Hofs-
ósskirkju 18. janúar.
rauðblesótta klára sem
hann kallaði alltaf
Blesa. Þann síðasta
þeirra lagði hann á
flugskeið að vorlagi við
Hofsós. Þá var afi um
áttrætt. Þegar hann
hætti með hrossin
fylgdi því tregi, sökn-
uðurinn var svo mikill
að hann gat átt erfitt
með að tala um hross
eftir það.
Glettni og saklausa
stríðni átti afi í ríkum
mæli. Hann hafði góða
frásagnargáfu. Minnis-
stæðar eru stundir við eldhúsborðið
á Kirkjugötunni þar sem hann sat
við borðsendann og sagði sögur.
Hann hló oft dátt af því sem hent
getur í mannlegu félagi. Þann svip
man maður. Við krakkarnir fylgd-
umst líka grannt með því þegar hann
ók bílnum sínum og tók beygjurnar,
sá svipur gleymist heldur ekki, hann
vissi að við höfðum gaman af því.
Hraustmenni var afi allt til hinsta
dags, vann daga langa nánast alla
sína tíð og vann fyrir heimili foreldra
sinna ungur að árum enda fyrir stóru
heimili að sjá. Þann dag sem hann
kvaddi leit hann vel út, var hraust-
legur, andlitið var frekar brúnleitt
enda marga sólskinsdagana lifað í
Skagafirðinum, honum leið ekki illa.
Bjössi Þórhalls ríður upp bakkann
fyrir ofan stuðlabergið við Hofsós á
rauðblesóttum. Hann er lagður af
stað, brátt mun hann finna fjörtök
stinn á ný, klárinn freyðir undan
mélunum og vefur sig upp á hægt
töltið. Það kastar toppi og hann er
með derhúfuna með dúsknum ofan á,
í heiðríkjunni. Á ferð sinni verður
honum hugsað heim til Hofsóss og til
síns fólks eins og alltaf.
Minning góðs drengs lifir.
Með þökk og kveðju.
Lárus D. Pálsson.
Mikill töframaður og
lífskúnstner hefur lokið
sinni vegferð og kveður
háaldraður.
Mig rámar í Þórð Halldórsson vest-
ur í Hofgörðum á fyrstu árum fjórða
áratugarins. Hann kom þá stundum
við eins og fleiri ferðamenn hjá foreldr-
um okkar sem þar bjuggu þá. Síðan
hafa, með stundum löngu millibili,
skarast leiðir okkar og oftast fyrir
vestan. Þó man ég eftir honum gesti í
Rotaryklúbbnum í Borgarnesi og hann
skemmti okkur vel, hefði honum ekki
verið skammtaður tími, hefðu honum
örugglega enst sagnir og vísur fram á
nótt.
Á Arnarstapa hitti ég hann einu
sinni hjá þeirri góðu konu Margréti frá
Öxnafelli og þannig fór að þau samein-
uðu sín heimili og hjá henni hefur Þórði
eflaust liðið best af sínum æviskeiðum
og saman voru þau uns Margrét lést.
Svo rakst maður á Dodda hist og her
um nesið, heima á Hellnum hjá frænd-
fólki hans sem um árabil var hluti
minnar fjölskyldu, stundum stoppaði
maður og þekkti scoutinn hans, jafnvel
á leyndum stað þar sem hann náði í
lindarvatnið sitt, við fórum saman í
róður og þá tók ég eftir að Doddi var
eitthvað að laumast með flösku, hélt
hann ætti kannski afréttara en þegar
til kom bauð hann okkur bara lindar-
vatn og fullyrti að væri margfalt betra
ÞÓRÐUR
HALLDÓRSSON
✝ Þórður Halldórs-son fæddist í
Bjarnafosskoti í
Staðarsveit á Snæ-
fellsnesi 25. nóvem-
ber 1905. Hann lést á
Dvalarheimilinu Hlíð
10. janúar síðastlið-
inn og var útför hans
gerð frá Hellna-
kirkju á Snæfellsnesi
18. janúar.
við bæði sjóveiki og
timburmönnum en
nokkurt brennivín.
Doddi var góður hag-
yrðingur og hann skrif-
aði nokkrar bækur og
líklega hefur hann grætt
á því peninga og verið
múraður um skeið, því
hann tók upp á að kaupa
sér splunkunýjan jeppa.
Maður tapaði niður að
þekkja Dodda á nýjum
jeppa en það mál bjarg-
aðist furðu fljótt, því
hann skilaði aftur þeim
nýja og ók scoutinum
meðan hann var viðloðandi nesið, það
var honum líkt að láta ekki um of glepj-
ast af einhverjum nýjum vitleysum.
Enn hve maður las með áfergju
skrifin hans, frásagnir af draugum og
öðrum undrum á nesinu sem allir höfðu
nú heyrt um en enginn þóttist trúa og
flestir vændu Þórð um að ljúga öllu
saman.
Sjálfur hef ég persónulega reynslu
af tilvist eða návist einhverra þeirra
afla sem á nesinu hafa áhrif og rengi
ekkert sem Þórður sagði, þykist ekki
hafa vitsmuni til að halda því fram að
það sem maður ekki sér beint eða skil-
ur sé ekki til. Það getur hver sem vill
þóst vita betur en við, hverjir vita þá
best? Stundum sótti ég málverkasýn-
ingarnar og dáðist að sumum verkun-
um, skrítnum.
Þegar styttist ævitíminn verður
maður að sjá á eftir flestum sem verið
hafa hluti tilverunnar og margra er að
sakna að vestan.
Ég tel upp á að tröll og álfar og for-
ynjur allar þar á milli fagni Dodda nú,
þegar hann gengur í jökulinn okkar.
Ég votta aðstandendum Þórðar Hall-
dórssonar innilega samúð við burtför
hans.
Helgi Ormsson.