Morgunblaðið - 16.02.2003, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. FEBRÚAR 2003 B 9
Börgólfur Thor Björgólfsson og Magnús Þor-steinsson komu fyrst til Pétursborgar sum-arið 1993. Þeir voru ráðgjafar á vegum
Pharmaco hf., sem hafði selt gosdrykkjaverksmiðju
Gosan hf. til Rússlands, ásamt ráðgjöf við uppsetn-
ingu, stjórnun og þjálfun. Verksmiðjan var sett upp í
Pétursborg og stofnað um hana fyrirtækið Baltic
Bottling Plant, eða BBP. Með því var bundinn endir á
þátttöku Pharmaco í íslenskum gosdrykkjamarkaði,
og markaði það jafnframt upphafið að nýju ævintýri.
Bítlajakkaföt og Boney M
Til að byrja með bjuggu Björgólfur Thor og Magn-
ús á gömlu steinkassahóteli. Það var eins og að
ferðast aftur í tímavél. Margir Rússar voru ennþá í
bítlajakkafötum og Boney M glumdi í útvarpinu. Fáir
bílar voru á götunum og allir rússneskir. Blærinn yfir
þjóðlífinu var óskaplega gamaldags.
Fljótlega fluttu þeir í blokkaríbúð á elleftu hæð,
ekki langt frá verksmiðjuhverfinu. Blokkin var sam-
sett úr einingum, sem framleiddar voru í þar til gerð-
um verksmiðjum, og raðað saman eins og legókubb-
um. Þannig var öllu hverfinu hróflað upp, blokkirnar
litu eins út og voru jafnvel með sama veggfóðrinu.
„Sem betur fer var lyfta, en því fylgdi ákveðin eft-
irvænting að fara inn í hana,“ segir Björgólfur Thor.
„Maður vissi ekki hvort hún mjakaðist upp eða hrap-
aði niður. Ástæðan fyrir því að við fluttum í blokkina
var sú að þar bjuggu Finnar sem voru að vinna hjá
okkur. Fyrst þeir gátu búið þarna hlaut það að vera í
lagi. En við áttuðum okkur ekki á því að Finnarnir
voru líkari Rússum en við og gerðu ekki sömu kröf-
ur.“
Svo kom veturinn. „Það kom mér í opna skjöldu
hvað veturinn var harður; miklu harðari en við eigum
að venjast á Íslandi. Við fundum engan mat, sem við
gátum eldað með góðu móti. En það fékkst Pepsi og
Snickers og það voru eiginlega einu máltíðirnar. Ring-
ulreiðin var mikil og maður velti því fyrir sér hvort
ástandið í þjóðfélaginu hefði alltaf verið svona. Svo
sáum við að þetta var endastöðin á 70 ára ferðalagi.
Og fólk hafði tapað áttum.“
Gaman að stíma í höfn
Björgólfur Thor var 24 ára og Magnús þrítugur.
Báðir litu á þetta sem vertíð og voru í vinnunni frá
morgni til kvölds og allar helgar. „Svo komum við
heim og þá voru Finnarnir fullir með Rússunum og
búnir að gera lítinn og heldur ógæfulegan bar úr
íbúðinni á neðstu hæð. Einu sinni slógu þeir meira að
segja upp brúðkaupi og kölluðu til prest. Þessi tími
var ævintýri líkastur – eins og að koma á aðra plán-
etu.“
Björgólfur Thor og Magnús höfðu það fyrir reglu
að fara heim til Íslands á þriggja vikna fresti, viku í
senn. „Hefðum við ekki gert það hefðum við varla
haldið sönsum fyrsta árið. Við biðum óþreyjufullir
eftir flugvélinni og kölluðum hana „The flight to free-
dom“. Enda biðu ástvinirnir heima. Þetta var eins og
sjómennska, gaman að stíma í höfn og leitt að sigla
út aftur.“
Fyrstu tvö árin voru annasöm í rekstri BBP. Eigið
fé var lítið og þurfti að öngla saman við hver mán-
aðamót fyrir launagreiðslum, m.a. með því að ganga
á góðvilja birgja. Starfsmannavelta var mikil og við
þjálfun og uppbyggingu fyrirtækisins þurfti að sigr-
ast á samskiptaörðugleikum og menningar-
árekstrum.
Slökkt á heita vatninu
Þjóðfélagið var enn í rústum kommúnismans. Fyrir
utan vonleysi í efnahagslífinu var erfitt að fá þjónustu
og aðbúnaður fyrirtækja bágur, t.d. slökkt á heita
vatninu í apríl og ekki kveikt aftur fyrr en í október –
til þess þurfti tvær frostnætur í röð. „Stundum leit
ég í spegil og spurði mig hvað ég væri eiginlega að
gera – af hverju ég færi bara ekki heim,“ segir Björg-
ólfur Thor. „En þá hughreysti ég mig með því að ef
tækist að lyfta þessu grettistaki, þá yrði ekkert erfitt
eftir það. Við yrðum að þrauka til að njóta uppsker-
unnar.“
Björgólfur Thor, sem hafði verið markaðsstjóri Vik-
ingbrugg á Íslandi, stýrði markaðssetningu BBP í
Rússlandi og varð framkvæmdastjóri sumarið 1994.
Umsvif fyrirtækisins jukust jafnt og þétt, en ekkert
mátti út af bregða í rekstrinum fyrstu tvö árin, að
sögn Björgólfs Thors. Ársframleiðslan var orðin allt
að 25 milljónir lítra í september 1994, sem samsvar-
aði framleiðslu Vífilfells á þeim tíma, en í sum-
arbyrjun hafði BBP gert samning um að tappa á um
17 milljónir lítra fyrir Pepsi Cola. Auk þess framleiddi
BBP eigin gosdrykki fyrir rússneskan markað, teg-
undir sem framleiddar höfðu verið í Sanitas-
verksmiðjunni á Íslandi, t.d. appelsín. Enn átti þó eftir
að koma rekstrinum á réttan kjöl.
Deilur og málaferli
Nú kom nýr kafli í Rússlandsævintýrinu. Á aðal-
fundi BBP 24. mars 1995 keypti Björgólfur Guð-
mundsson og Hansa hf. meirihluta í BBP af Baltic
Group. Varð það tilefni deilna og málaferla. Að sögn
Björgólfs Thors dró Baltic Group sig út úr rekstrinum
því það hafði ekki trú á að fyrirtækinu yrði bjargað.
Það vildi síðan ógilda samninginn og fá hlutdeild í
hagnaðinum eftir að fyrirtækið komst á réttan kjöl.
„Við vorum stöðugt með þessa hælbíta á eftir
okkur. Þeir fóru í mál við okkur, rægðu okkur í fjöl-
miðlum og grófu undan okkur við samstarfsaðila
okkar, t.d. Heineken. Þegar óhróðurinn var borinn
undir okkur sögðum við samstarfsaðilum okkar að
skoða málið. Við höfum gengist undir fjölmargar
áreiðanleikakannanir hjá bönkum og stórfyrirtækjum
og aldrei hefur það sett strik í reikninginn, sem sýnir
hvílík staðleysa þessi málatilbúnaður er.“
Árið 1997 var stofnun og skráning BBP dæmd
ógild í Rússlandi vegna vanefnda á stofnsamþykkt
félagsins. Það varð til þess að rússneskir aðilar að
stofnsamningnum, RMZ, drógu sig út úr fyrirtækinu,
en þeir áttu 35% og höfðu lagt til verksmiðju-
húsnæði og landareign undir starfsemina. „Við höfð-
um með sleitulausri vinnu undirbúið jarðveginn fyrir
stofnun og uppbyggingu fyrirtækisins, en Baltic
Group hafði ekki staðið við neitt af því sem það hafði
lofað,“ segir Björgólfur Thor.
Aldrei viljað kaupa frið
„Þegar stofnsamningurinn var dæmdur ógildur
drógu rússnesku aðilarnir sig út úr samstarfinu og
höfðu engan áhuga á að taka aftur upp samstarf við
Baltic Group, þar sem samstarfið við þá hafði gefist
illa. Við þurftum því að útvega okkur nýtt húsnæði
fyrir gosverksmiðjuna og stofnuðum nýtt fyrirtæki,
Bravo Premium, sem við skráðum hjá æðstu firma-
skrá landsins í Moskvu án þess að það bærust nokkr-
ar athugasemdir.“
Árið 1999 fékk Baltic Group kaupsamningnum frá
1995 hnekkt fyrir Héraðsdómi vegna þess að sá sem
skrifaði undir samninginn fyrir hönd Baltic Group
hefði ekki haft umboð til þess. En það hafði enga
þýðingu, að sögn Björgólfs Thors, þar sem stofn-
samningurinn hafði þegar verið ógiltur og BBP leyst
upp.
„Þeir hafa ekki getað sætt sig við þessi málalok og
vilja einhverjar peningagreiðslur,“ segir Björgólfur
Thor. „Ég hef aldrei viljað kaupa frið. Það kallar á
frekari vandræði af sama toga. Enda hafa þeir ekki
náð að leggja stein í götu okkar, þó svo stundum hafi
þeir truflað okkur.“ Hann staldrar við og heldur svo
áfram: „Það er alltaf einn á hverri árshátíð, sem er
óþolandi og með nöldur og enginn veit út af hverju,
hvort það er út af því að hann langar til að halda
ræðu eða fara heim með flottustu stelpunni eða
hvað það er. Þannig er lífið og ég kippi mér ekki leng-
ur upp við þetta.“
Áfengt gos
En um hvað stóð slagurinn? Ljóst var í árslok 1995
að umskipti höfðu orðið í rekstri félagsins og rekstr-
aráætlanir gengið upp. Afkoman var komin í við-
unandi horf og munaði mestu um að fyrirtækið var
byrjað að prófa sig áfram með sölu á áfengum gos-
drykkjum. Í árslok 1996 var ársframleiðslan orðin 60
milljónir lítra og fyrirtækið hafði tekið í notkun nýja
verksmiðju, sem gat framleitt um 150 milljón lítra.
Þar var lögð áhersla á áfenga gosið, sem var mark-
aðssett undir vörumerkinu Bravo Gin, og var blanda
af gini og tónik. Drykkurinn hafði hitt í mark hjá Rúss-
um.
„Við högnuðumst verulega af áfenga gosinu og
það varð til þess að laga stöðu fyrirtækisins svo um
munaði, enda sátum við einir að markaðnum í eitt og
hálft ár,“ segir Björgólfur Thor. „Við Magnús rákum
augun í umfjöllun um fyrsta áfenga gosdrykkinn í
Englandi og sáum ekki af hverju hann ætti ekki líka
að falla í kramið í Rússlandi. Markaðurinn var þó að
vissu leyti ólíkur Evrópumarkaði, t.d. fengu Rússar
drykki í tveim glösum á barnum, áfengið í einu glasi
og gosið í öðru. Mörgum kann að þykja það skrýtið,
en það var til þess að ekki væri hægt að svindla með
áfengið, eins og gert er á börum víðast hvar annars
staðar,“ segir hann og hlær.
Í gömlu gosverksmiðjunni, sem rekin var af Bravo
Premium, var höfuðstarfsemin að framleiða gos fyrir
Pepsi, m.a. allar dósir fyrir Rússlandsmarkað. Það
varð úr árið 1997 að Pepsi keypti verksmiðjuna, sem
gaf Íslendingunum færi á að einbeita sér enn frekar
að áfenga gosinu, auk þess að huga að nýjum tæki-
færum.
Bjórinn kemur til sögunnar
Björgólfur Thor og Magnús höfðu augastað á því
að hefja framleiðslu á bjór. Þeir stofnuðu fyrirtækið
Bravo International ásamt Björgólfi Guðmundssyni
og fengu fjárfestingabanka til liðs við sig. Síðan festu
þeir kaup á verksmiðjuhúsnæði, sem þeir stækkuðu
og betrumbættu. Þar sem bjórmarkaðurinn var að
dragast saman í Evrópu fengu þeir á góðu verði heilu
brugghúsin, m.a. frá Þýskalandi, auk þess að fjár-
festa í nýjum tækjum frá Ítalíu. Fyrsti bjór sem fram-
leiddur var í verksmiðjunni fór á markað í mars 1999
undir merkinu Botchkarov.
„Frá upphafi önnuðum við varla eftirspurn,“ segir
Björgólfur Thor. „Við komum inn á hárréttum tíma.
Fram að þessu hafði aðeins verið hálfgert sull á
markaðnum og bjór aldrei verið fyrsti valkostur neyt-
enda heldur vodka. Við vorum á því að fyrst Rússar
horfðu mikið til Evrópu, langaði til að eignast nýjan
bíl og eldhúsinnréttingu, þá hlytu þeir að vilja drekka
bjór reglulega eins og Evrópubúar í stað þess að
drekka vodka einu sinni í viku. Því hlyti að vera mark-
aður fyrir góðan bjór á góðu verði og með lengri end-
ingartíma.“
Þeir hittu naglann á höfuðið. Þegar Heineken
keypti Bravo International í ársbyrjun 2002, þá hafði
það náð 4% markaðshlutdeild í bjórsölu í Rússlandi.
Framleiðslugeta verksmiðjunnar, sem var hin sjötta
stærsta í Evrópu, var 535 milljónir lítra á ári, en til
samanburðar er salan á Íslandi 11 milljónir lítra á ári.
Heineken eignaðist líka 49% í verksmiðju Bravo
Premium, þar sem áfenga gosið er framleitt. Og
borgaði fyrir brúsann 41 milljarð. Björninn var unninn.
SAB með hærra tilboð
„Við seldum bjórverksmiðjuna á réttum tíma,“
segir Björgólfur. „Markaðsaukningin var 20% fyrstu
árin, en hægst hefur á henni og hún er aðeins 6 til
8%. Auk þess er orðið of mikið af bjórtegundum á
markaðnum, þannig að verðsamkeppnin er mikil. Við
hefðum sem frumkvöðlar átt erfitt með að standa
þetta tímabil af okkur, en það er ekkert vandamál fyr-
ir Heineken. Við erum í stjórn Heineken í Rússlandi
sem ráðgjafar og þeir eru þaulkunnugir þessu ferli af
öðrum mörkuðum – vita alveg hvar þeir eru staddir í
kúrfunni og hvenær búast má við að markaðurinn
taki við sér aftur.“
Það var Merryll Lynch fjárfestingabankinn sem sá
um útboðið á fyrirtækinu og á meðal þeirra sem
gerðu tilboð voru Interbrew og South African Brew-
eries, SAB, sem nýlega keypti Miller-bjórverksmiðj-
urnar. „Eftir á að hyggja var SAB með hæsta tilboðið,
því stór hluti af kaupverðinu voru hlutabréf í því fyr-
irtæki, sem við hefðum þurft að eiga í tiltekinn tíma
og þau hafa hækkað mikið síðan þá,“ segir Björgólfur
Thor. „En við getum ekki fengið allt,“ bætir hann við
og brosir.
Bjartar horfur
Björgólfur Thor er stjórnarformaður Bravo Prem-
ium og eiga þremenningarnir 51% í því fyrirtæki. Í
þeirri stjórn eru það fulltrúar Heineken sem eru í ráð-
gjafarhlutverki. „Okkur líst vel á markaðinn,“ segir
Björgólfur Thor. „Auðvitað er þetta aðeins brot af
bjórmarkaðnum. Á meðan 20 lítrar seljast af bjór
selst hálfur lítri af áfengu gosi. En við erum samt að
stækka okkar hlutdeild og sigla út úr verðstríði, sem
geisað hefur undanfarin tvö ár. Einnig erum við í
samstarfi við aðila sem eru að reisa verksmiðjur í
Úral-fjöllunum og í Rostov við Svarta hafið og eigum
í viðræðum við aðila í Síberíu. Þeir framleiða undir
okkar vörumerkjum og við fáum í staðinn hlutdeild í
hagnaðinum. Það er ekki rétti tíminn til að selja núna,
en það kemur að því á næstu árum. Við lítum ekki á
þetta sem langtímafjárfestingu – til þess er mark-
aðurinn of lítill.“
Rússneski björninn unninn
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Björgólfur Thor, ræðismaður Íslands í Rússlandi, heilsar Vladimír Pútín Rússlandsforseta í Kreml í heim-
sókn Ólafs Ragnars Grímssonar forseta í fyrra. Kristín Ólafs, unnusta Björgólfs Thors, er við hlið hans.
sem þú segðir að markaðsöflin væru
ekki í hávegum höfð hér á landi og að
hér sé það pólitíkin sem ráði.
„Ég var að tala um annað og engar
forsendur fyrir því að útleggja orð
mín þannig að verið sé að ráðast á
einhver þrjú fyrirtæki sem hún nafn-
greinir. Þetta er eitthvað persónulegt
á milli hennar og Davíðs. Hún heldur
því fram að Davíð Oddsson segi hitt
og þetta og ég vil ekki blanda mér í
þær umræður. En mér finnst sum af
þessum fyrirtækjum hafa verið að
gera sig pólitísk. Og því miður hefur
það tekist. Ég er ekki að segja að
pólitíkin hafi verið að skipta sér af
þeim; mér finnst þau hafa lent í sín-
um málum og sagt síðan að það hafi
verið pólitík. Og núna er það gripið á
lofti fyrir kosningar.“
Takmarkinu náð
– Margir héldu því fram að pólitík
hefði spilað inn í Hafskipsmálið á sín-
um tíma.
„Já, Hafskipsmálið er skýrasta
dæmið um pólitísk afskipti,“ segir
hann og færist í aukana. „Í sam-
anburði við Hafskipsmálið finnst mér
umræðan í dag vera blávatn. Og hall-
ærislegt ef menn ætla að fara að líkja
þeim fyrirtækjum sem nefnd hafa
verið við Hafskip. Það er eins og að
bera það saman að ganga upp á Esj-
una og klífa Everest.“
– Þú segist hafa lært af ýmsu sem
þú hefur tekið þér fyrir hendur. Haf-
skip hlýtur líka að hafa verið mikill
skóli fyrir þig.
„Já, það var mikill skóli. Ég var á
mótunarárum í lífi mínu, 18 og 19 ára,
og það þarf engan stórsnilling til að
átta sig á því af hverju ég vil frekar
búa erlendis og af hverju mér finnst
návígið erfitt á Íslandi. Þetta reyndi
mikið á mig og það var ekkert auðvelt
að komast í gegnum þetta tímabil.
Mér fannst erfiðast hvað mömmu og
pabba leið illa og að ég gat ekkert
gert fyrir þau.
Nú hefur það snúist við. Ég hef
fært fórnir og verið á vettvangi þar
sem sigrarnir hafa unnist. Mér finnst
ég hafa afrekað mikið og hafa náð að
eigi mikinn þátt í að rétta hlut for-
eldra minna og fjölskyldu eftir þann
brotsjó sem gekk yfir þau í Hafskips-
málinu. Ég hef stefnt að því í langan
tíma og nú er takmarkinu náð. Sjálf-
ur var ég ungur og átti framtíðina
fyrir mér, en sárast var að horfa upp
á fólkið sem mér þótti vænt um líða
illa að ósekju og geta ekkert gert til
að hjálpa því. Þolinmæðin er mik-
ilvæg. Ég held það sé kjarninn. Og nú
eru kaflaskil. Nýtt tímabil í lífi mínu
er að hefjast.“
Rosalegt sjokk
– Þannig að þetta hefur haft djúp-
stæð áhrif á viðhorf þitt til íslensks
samfélags?
„Að sjálfsögðu! Þegar sýn mín er
að mótast á íslenskt samfélag, þá
dynur þetta yfir. Þetta hefur litað sýn
mína á íslenskt samfélag síðustu
fimmtán árin – síðan þetta gerðist.
Það er fyrst núna eftir að ég næ mín-
um takmörkum úti í heimi að ég fer
að horfa öðruvísi á íslenskt samfélag.
Og ég get gert það frá allt öðrum
sjónarhóli. Það verður líka að taka
með í reikninginn að margt hefur
breyst á þessum tíma; maður má ekki
vanmeta það.“
– Hvað er þér minnisstæðast frá
þessu tímabili?
„Mér er það sérlega eftirminnilegt
að við biðum heima eftir að pabbi
hafði verið handtekinn og okkur var
ekki tilkynnt neitt – fjölskyldunni.
Fréttafólkið fékk fyrstu tíðindin og á
meðan við vorum að bíða eftir að sím-
inn hringdi, þá sáum við þetta í sjón-
varpinu. Það var rosalegt sjokk. Því
gleymi ég aldrei. Ég veit það ekki; ef
til vill var ég heppinn að fá svona
sjokk fyrr heldur en seinna í lífinu,
því eina leiðin til að sigrast á því er að
fá til þess góðan tíma.“
– Að síðustu langar mig til að
spyrja þig að því hvort langafi þinn,
Thor Jensen, hafi verið þér fyr-
irmynd í viðskiptum?
„Jú, auðvitað hef ég horft til hans,“
segir Björgólfur Thor. „Mér finnst
mikið til þess koma að þótt það gengi
upp og niður hjá honum, þá kom
hann alltaf niður á fótunum. Eins að
hann tók aldrei þátt í neinum blokka-
myndunum í samfélaginu heldur var
hann frumkvöðull sem stóð fyrir sínu
og upp á eigin spýtur.“
pebl@mbl.is