Morgunblaðið - 20.02.2003, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BÓKMENNTAVERÐLAUN
Norðurlandaráðs hafa undanfarin
tvö ár fallið í skaut Norðmanna. Í
fyrra fékk Lars Saabye Christensen
þau fyrir skáldsöguna Hálfbróð-
urinn og árið þar áður komu þau í
hlut Jan Kjærstad fyrir skáldsöguna
Uppfinningamaðurinn. En skyldu
Norðmenn vinna þriðja árið í röð?
Ef svo færi myndi það brjóta blað í
rúmlega fjörutíu ára sögu verð-
launanna því aldrei hafa þau farið til
sama lands oftar en tvö ár í röð, en
slíkt hefur gerst nokkrum sinnum.
Norsku höfundarnir Liv Køltzow
og Jørgen Norheim eru því ef til vill
ekkert sérlega vongóð um að hreppa
heiðurinn (og milljónirnar) að þessu
sinni, en þau eru tilnefnd hvort fyrir
sína skáldsögu; Køltzow fyrir Óklár-
uðu myndina (Det avbrutte bildet)
og Norheim fyrir Sitji Guðs englar
(Ingen er så trygg i fare).
„A portrait of the artist
as a middleaged woman“
Liv Køltzow (f. 1945) er með
þekktustu og ástsælustu samtíma-
höfundum í Noregi. Af verkum
hennar má nefna skáldævisögu
Amalíu Skram (Den unge Amalie
Skram. Et portrett fra det 19. år-
hundre). Ókláraða myndin segir
sögu rithöfundarins Hönnu sem
ákveður að láta æskudraum sinn um
að mála rætast. Þessi listrænu um-
skipti Hönnu verða táknræn fyrir
ýmis önnur umskipti í lífi hennar.
Hún á tvö hjónabönd að baki og í
hinu nýja umhverfi kynnist hún list-
málaranum Stig sem hún verður
ástfangin af. Stór hluti frásagn-
arinnar snýst um samband þeirra
tveggja.
Þessi stutta lýsing gerir bók
Køltzow fráleitt viðunandi skil, en
erfitt er að benda á spennandi flétt-
ur eða hápunkta í þessari sögu. Hér
er gefin „sneið“ eða brot af lífi lista-
konu á okkar tímum fremur en
heildarmynd og titillinn vísar því
bæði til sjálfrar frásagnarinnar sem
og þeirrar myndar sem Hanna lýkur
ekki við að mála á sögutímanum.
Það sem ber söguna uppi öðru frem-
ur er hinn einlægi, leitandi, jákvæði
og lífsglaði stíll höfundar, sem sagt
hefur um Hönnu að hún sé „einfald-
lega svo ánægð með lífið“. Það er
ekki þar með sagt að hún fái ekki
sinn skerf af erfiðleikum, nánir ætt-
ingjar hverfa og ýmsir bera vanda-
mál sín inn á hennar borð. En
Hanna lætur ekki ganga af lífsþrá
sinni og gleði dauðri – og það er efni
í sögu ekki síður en svíðandi lífs-
háskinn!
Endurkoma (karl)hetjunnar
í norskar bókmenntir?
Ólíkt Liv Køltzow var Jørgen
Norheim (f. 1952) lítt þekktur höf-
undur í Noregi þegar tilkynnt var
um tilnefningu hans. Ef marka má
norska Aftenposten þá kom tilnefn-
ingin mörgum bókmenntamann-
inum þarlendis algjörlega í opnu
skjöldu; til að mynda höfðu hvorki
verðlaunahafi síðasta árs né Liv
Køltzow heyrt á Norheim minnst áð-
ur! En hver er hann þessi huldumað-
ur norskra samtíma-bókmennta sem
hefur skrifað verk sem gagnrýn-
endur lofa í hástert? Jørgen Nor-
heim er menntaður í sagnfræði en
hefur lengst af starfað sem lest-
arstjóri í Ósló. Ferill hans á ritvell-
inum er ekki ýkja langur og Sitji
guðs englar er þriðja skáldsagan
sem hann sendir frá sér. Titillinn er
vísun í norskan barnasálm: „Ingen
er så trygg i fare / som Guds lille
barneskare“ svo ég leyfi mér að
þýða hann með vísun í íslenskan
barnasálm sem býr yfir svipaðri
merkingu.
Í sögu Norheim segir frá Kapo,
sem er karlmaður á fertugsaldri,
sem ferðast á mótorhjóli suður Evr-
Ástin, listin og lífsh
í upphafi nýrrar ald
Eftir Soffíu Auði
Birgisdóttur
lyftugöng, út í veitingasalin
ur í líkamsræktarsalinn,“ se
mynda í einu prósaljóði bók
Rifjahylki Evu Ström ski
þrjá hluta sem aðskildir eru
vitnunum í William Blake o
breska skáld, sem ýmist er
sjáanda eða geðsjúkum snil
kalla fylgisvein höfundar í b
enda er sögusvið margra ljó
heimaborg hans, London. Í
frægasta ljóði sínu spyr Bla
hvernig það geti verið að Gu
skapað bæði saklaust lambi
ógnvekjandi tígur og kanns
einmitt þetta tvíeðli tilverun
góða og hið illa, sem eru Ev
einna hugleiknust í þessari
ljóðabók hennar.
Fortíð eða samtíð?
Af öðrum toga er hin sög
skáldsaga Stewe Claeson (1
Reyniberin glóa (Rönndruv
er) sem hefur undirtitilinn:
saga um Tegnér. Höfundur
sjálfur mótmælt því að saga
um þetta sænska þjóðskáld
reyndar einnig biskup; það
ákvörðun útgefandans að se
þennan undirtitil á verkið! E
lega snýst frásögnin um tvö
ár í lífi Esaias Tegnérs (178
Árið 1834 þegar hinn virðul
up sem hefur verið kvæntur
áratugi hefur fallið flatur fy
lega tvítugri giftri konu, og
þegar Tegnér liggur á sjúkr
Þessir tveir söguþræðir eru
ofnir í frásögninni og mun h
vera byggður á staðreyndu
síðari uppspunninn frá rótu
undi.
En af hverju neitar Stew
son að verkið sé um Tegnér
skýrist af þeirri von hans að
hafi tekist með því að nota þ
sögulegu persónu og henna
að varpa nokkru ljósi á tíma
veru sinnar eigin kynslóðar
tíma. Engu að síður mun þe
skáldsaga Claeson eflaust v
sem lýsing, fortíðarlýsing fy
fremst, því hún tekur lesan
í heldri manna heim 19. alda
sem kannski er meira um ve
hugarheim skálds sem hann
þekkir.
Skilyrði ástarinnar í nútí
Finnar leggja fram tvær
ólíkar skáldsögur eftir þau
Hassinen og Kjell Westö. B
fjalla þær þó um ástina og s
hennar í nútímanum en leng
samanburðurinn varla.
Hinn finnlandssænski Kj
Westö (f. 1961) hóf feril sinn
ljóðskáld, en eftir að hafa ge
þrjár ljóðabækur sneri han
sagnagerð og tvær stórar o
ópu og austur til Rússlands með átta
ára dreng, Kain, meðferðis. (Minnir
á fræga skáldsögu Robert M. Pirsig
Zen and the Art of Motorcycle
Maintainence, um ferðalag banda-
rískra feðga um Bandaríkin á mót-
orhjóli.) Kapo hefur verið fagnað
sem tákni um endurreisn karlhetj-
unnar í norskum bókmenntum;
hann er lífsglaður og þróttmikill
maður sem vílar ekkert fyrir sér og
geislar af orku og sjálfsöryggi. For-
tíð hans er óljós, að öllum líkindum
hefur hann þó starfað sem predikari,
enda stöðugt með biblíutilvitnanir á
reiðum höndum. Kapo tekur Kain að
sér, án leyfis yfirvalda, en dreng-
urinn hefur misst föður sinn (sem
framdi sjálfsmorð eftir að hafa farið
með fyrirtæki sitt á hausinn) og
móðir hans dvelur á geðsjúkrahúsi.
Við að takast á hendur föðurhlut-
verk fær Kapo áhuga á að finna sinn
eigin föður sem hann hefur aldrei
þekkt. Ferðalagið snýst einum
þræði um þessa föðurleit, en einnig
er um að ræða ferð um evrópskan
samtíma (með sífelldum skírskot-
unum til sögu og fortíðar) svo og
innri ferð söguhetjunnar sem oft á
tíðum tekur á sig fantatískar og súr-
realískar myndir.
Texti Norheims er víða skemmti-
legur, í honum er mikil frásagn-
argleði og hann er fullur af tilvís-
unum til hefðar, ekki síst í Biblíuna
og Ibsen, en einnig í þjóðsögur og
ævintýri. Verkið má tengja end-
urkomu ferðasagnanna sem áber-
andi voru í norrænum bókmenntum
á síðasta áratug. Jørgen Norheim
hefur án efa stimplað sig inn hjá
norskum bókmenntamönnum með
þessu verki.
Líkami manns og borgar
Svíar leggja að þessu sinni fram
sögulega skáldsögu eftir Stewe
Claeson og ljóðabók eftir Evu
Ström. Bók Evu Ström (f. 1947) ber
hinn skemmtilega titil Revbensstäd-
erna, sem kannski mætti útleggja á
íslensku sem Rifjahylki, og í ljóð-
unum má víða sjá myndmál sem
tengist kannski fortíð höfundar inn-
an læknisfræðinnar. Eva Ström
starfaði nefnilega sem læknir í 15 ár
áður en hún sneri sér alfarið að rit-
störfum.
Það er sérstaklega mannslíkam-
inn sem Ström sækir myndmál sitt
til og ljóðmælandi skoðar líkamann
af allt að því klínískri nákvæmni, að
utan sem innan, og spáir um leið í
mannseðlið í öllum þess birting-
armyndum. En það er ekki bara
hinn holdlegi líkami sem birtist okk-
ur í ljóðum Evu Ström heldur fá ólíf-
rænir hlutir lífræna eiginleika þegar
minnst varir: „Taugaþræðirnir lágu
gegnum hótelið, um brunastiga og
HALDIÐ YKKUR Á MOTTUNNI!
Ummæli Jacques Chiracs for-seta Frakklands að loknumleiðtogafundi Evrópusam-
bandsins um Íraksmálið á mánudag
hafa vakið athygli. Frakklandsforseti
beindi þar orðum sínum að þeim ríkj-
um í mið- og austurhluta Evrópu, sem
hafa samið um aðild að Evrópusam-
bandinu eða sækjast eftir aðild. Þessi
ríki eru flest í hópi þeirra átján Evr-
ópuríkja, sem lýst hafa yfir stuðningi
við stefnu Bandaríkjastjórnar í Íraks-
málinu.
Chirac sagði afstöðu ríkjanna vera
„barnalega“, þau væru „illa upp alin“
og hefðu „misst af gullnu tækifæri til
að þegja“. Hann sagði afstöðu þeirra
hættulega og gaf í skyn að hún gæti
haft áhrif á möguleika þeirra á aðild
að Evrópusambandinu. Ekki síst
væru Rúmenía og Búlgaríu í við-
kvæmri stöðu en þau ríki vonast eftir
ESB-aðild árið 2007.
Frakkar hafa upp á síðkastið sakað
Bandaríkin um að sýna hroka í sam-
skiptum sínum við bandamenn vegna
Íraksdeilunnar. Það er hins vegar erf-
itt að sjá hvernig flokka á þessi um-
mæli forseta Frakklands sem dæmi
um æskilega hegðun í samskiptum
sjálfstæðra ríkja.
Það vekur athygli að forsetinn
nefnir einungis þau ríki sem enn hafa
ekki fengið aðild að sambandinu.
Hann minnist ekki á Bretland, Dan-
mörku, Spán og Ítalíu sem einnig hafa
lýst yfir stuðningi við Bandaríkin og
eru fullgildir aðilar að Evrópusam-
bandinu.
Varla ætlast Chirac til að ríki sem
hyggja á aðild að Evrópusambandinu
verði að lúta Frökkum í einu og öllu?
Frakkar hafa ekki legið á skoðun
sinni í þessu máli eða öðrum þó svo að
stefna þeirra hafi oft verið í andstöðu
við stefnu annarra ríkja, innan Evr-
ópusambandsins sem utan. Frakkar
telja til dæmis við hæfi að bjóða Ro-
bert Mugabe, einræðisherra Zimb-
abve, í heimsókn til Parísar þó svo að
önnur ESB-ríki hafi mótmælt því.
Eiga þá önnur ríki Evrópu ekki rétt á
að láta skoðun sína í ljós og meta mál
út frá eigin þjóðarhagsmunum?
Ummælin eru ekki síst óheppileg
vegna þess að þeim er beint gegn
þeim ríkjum sem áratugum saman
lutu harðstjórn Sovétríkjanna. Nú
þegar þau stefna á aðild að sambandi
evrópskra lýðræðisríkja virðist sem
dagskipunin sé sú að þau eigi að halda
sig á mottunni. Stefnan verði mótuð
annars staðar. Að þessu sinni ekki í
Moskvu heldur París.
Hugsanlega eru ummæli Frakk-
landsforseta einungis pirringur
vegna þeirra breytinga sem eru að
verða á Evrópusambandinu. Frakkar
hafa haft verulegar efasemdir um
ágæti stækkunar þótt þeir hafi ekki
lagst gegn henni. Fjölgun aðildarríkj-
anna mun hafa í för með sér miklar
breytingar á ESB. Hún mun þegar
fram í sækir kalla á uppstokkun á
hinni sameiginlegu landbúnaðar-
stefnu ESB sem Frakkar hafa notið
góðs af. Stækkunin mun hins vegar
einnig leiða til þess að hin pólitísku
valdahlutföll innan sambandsins
breytast. Fram til þessa hafa Frakk-
ar og Þjóðverjar verið leiðandi í
stefnumótun innan ESB, jafnvel eftir
að aðildarríkjunum fjölgaði í fimmtán
á síðasta áratug. Með tíu nýjum aðild-
arríkjum árið 2005 mun þungamiðjan
hins vegar færast austur á bóginn. Þá
verður ekki lengur hægt að sniðganga
ríkin sem Chirac skammaði á mánu-
daginn. Þau verða fullgildir aðilar að
sambandinu, sem munu vafalítið hafa
mikil áhrif á stefnumótun innan þess.
Helsti glæpur Austur-Evrópuríkj-
anna í huga Frakklandsforseta virðist
vera að þau lýstu yfir stuðningi við
stefnu Bandaríkjanna. Flest Evrópu-
ríki eru hins vegar sammála um að
sterk tengsl yfir Atlantshafið séu for-
senda stöðugleika í Evrópu og raunar
heiminum öllum. Evrópusambandið
stefnir að því að móta sameiginlega
stefnu í utanríkis- og varnarmálum.
Ef helsta markmið þeirrar stefnu á að
vera að rjúfa tengslin við Bandaríkin
er voðinn vís.
Líkt og Tony Blair, forsætisráð-
herra Bretlands, ítrekaði á blaða-
mannafundi á mánudag stunda þeir,
sem stefna að slíku, mesta hættuspil
sem hægt er að hugsa sér í alþjóða-
stjórnmálum.
FLÝTING FRAMKVÆMDA Í REYKJAVÍK
Flýting ýmissa verklegra fram-kvæmda á vegum borgaryfir-
valda í Reykjavík, sem Alfreð Þor-
steinsson, oddviti Framsóknar-
flokksins í borgarstjórn, greindi frá í
fyrradag, stuðlar að því að bæta at-
vinnuástand til skamms tíma og jafna
sveiflur í hagkerfinu. Ríkisstjórnin
hefur þegar tilkynnt flýtingu fram-
kvæmda fyrir samtals 6,3 milljarða
króna og nú bætast við um þrír millj-
arðar á vegum Reykjavíkurborgar og
fyrirtækja hennar. Samtals er því
verið að flýta framkvæmdum fyrir
meira en níu milljarða króna.
Með því að flýta áformuðum fram-
kvæmdum er annars vegar búinn til
slaki á árunum 2005–2006, sem stuðl-
ar að því að koma í veg fyrir ofþenslu
þegar framkvæmdir vegna Kára-
hnjúkavirkjunar og álvers á Reyðar-
firði standa sem hæst. Hins vegar er
unnið gegn vaxandi atvinnuleysi, sem
hefur gert vart við sig að undan-
förnu.
Alfreð Þorsteinsson boðaði í gær
flýtingu ýmissa verkefna á vegum
Orkuveitunnar fyrir 1.700 milljarða
króna. Þar að auki sagði hann líklegt
að á næstunni myndi borgin flýta
framkvæmdum við skólabyggingar,
íþróttamannvirki, gatnagerð, þjón-
ustuíbúðir fyrir aldraða og í hús-
næðismálum.
Rétt eins og hjá ríkisvaldinu er
mikilvægt að halda þannig á málum
að aðgerðir af þessu tagi verði ekki
til þess að opinber rekstur þenjist út,
sem síðar gæti orðið erfitt að vinda
ofan af, heldur að tímabundin störf
skapist í einkageiranum. Aðgerðir af
þessu tagi væru ekki æskilegar sem
lausn í atvinnumálum til lengri tíma
litið, en geta verið skynsamlegar og
hagkvæmar þegar horft er til
skemmri tíma.