Morgunblaðið - 22.02.2003, Blaðsíða 20

ERLENT
20 LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
EIN allra drungalegasta byggingin í
þessari grámyglulegu borg er lág-
reist steinsteypt blokk í vindbörðum
borgarjaðrinum, sem hefur verið
heimili Pavels Mazheika frá því í
september sl.: Svefnskáli nr. 3.
Þótt heitið minni á stúdentagarða
eru rimlar fyrir gluggum og lögregla
á vakt við járnbentar dyrnar við inn-
ganginn. Og nágrannar Masheika eru
ekki námsmenn: Einn var dæmdur
fyrir mútur, annar er iðjulaus faðir,
og sá þriðji reyndi að stela bíl.
Masheika sjálfur er blaðamaður,
einn þriggja starfsbræðra sem í fyrra
voru dæmdir til útlegðar innanlands
fyrir meintan rógburð um forsetann,
Alexander Lúkasjenkó, en gagnrýn-
endur hans saka hann um að innleiða
á ný gerræðisstjórnarhætti eins og
tíðkuðust á sovéttímanum, sem bæla
niður allt andóf og halda efnahagslíf-
inu í spennitreyju.
Síðan í september hefur Masheika
vaknað við skerandi bjölluhringingu á
hverjum morgni kl. 6:30 og unnið í
ellefu tíma á dag við að burðast með
trjáboli í sögunarmyllu. Og ekki kom-
izt í sturtu nema ganga langa leið ut-
andyra. Allir „íbúarnir“ verða að vera
komnir inn til sín fyrir kl. 22:30 og
stór gluggi á dyrum hvers herbergis
þýðir að verðir geta litið inn hvenær
sem er.
Masheika, sem er 24 ára gamall,
var upprunalega tjáð að hann gæti
setið refsingu sína af sér í grennd við
heimili sitt í bænum Grodno, vestast í
landinu. En á síðustu stundu var
ákveðið að hann skyldi sendur til
Zhlobin í suðausturhorni landsins,
um 425 km að heiman.
Úr umbótasinna í valdníðing
Mazheika fékk dóm sinn mildaðan í
tveggja ára „takmarkað frelsi“. Verð-
irnir hafa sagt honum að hann gæti
fengið sig látinn lausan fyrr ef hann
sýnir góða hegðun, en forsenda fyrir
því er að hann játi á sig sök – og það
mun hann aldrei gera. „Ég iðrast
þess ekki að ég skuli vilja lifa í venju-
legu landi með prent- og tjáning-
arfrelsi,“ segir hann.
Masheika var dæmdur fyrir grein
sem hann skrifaði, þar sem gefið var í
skyn að forsetinn beitti andstæðinga
sína ofbeldi. Hún birtist aðeins á Net-
inu þar sem prentupplag blaðins var
gert upptækt áður en því var dreift.
Lúkasjenkó náði fyrst kjöri til forseta
sem frambjóðandi gegn spillingu.
Hann tók fljótlega til við að þjarma
að þeim sem ekki gerðust honum
undirgefnir og stóð gegn umbótum í
efnahagslífinu í átt að frjálsu mark-
aðshagkerfi; hann hélt mestöllu at-
vinnulífinu í höndum ríkisins til að
hafa sem víðtækasta stjórn á því. Ár-
ið 1996 leysti hann upp þjóðþingið og
kallaði saman nýtt þing skipað ein-
tómum jábræðrum, í kjölfar þjóð-
aratkvæðagreiðslu þar sem hann lét
kjósendur leggja blessun sína yfir
stjórnarskrárbreytingar sem færðu
honum aukin völd og framlengdu
kjörtímabil hans um tvö ár.
Erindrekar vestrænna ríkja í
Minsk segja að stjórnvöld hafi hert á
tilraunum til að múlbinda fjölmiðla
sem gagnrýndu Lúkasjenkó í kosn-
ingabaráttunni fyrir forseta- og þing-
kosningar sem fram fóru í september
2001, þar sem hann fékk formlega
umboð kjósenda til að sitja fimm ár í
viðbót á forsetastóli – í kosningum
sem fulltrúar Evrópusambandsins og
Bandaríkjanna vottuðu að hefðu farið
allt annað en frjálst og rétt fram.
Talsmenn mannréttindasamtaka
segja að níu hvít-rússneskum dag-
blöðum hafi verið lokað eða ýtt út af
markaði á síðasta ári. Landið er eina
fyrrverandi sovétlýðveldið þar sem
leyniþjónustan ber enn heitið KGB
og margir borgarar vilja ekki láta
nafns síns getið ef þeir eru beðnir að
tjá sig af hreinskilni um stjórnarherr-
ana, af ótta við að vera leitaðir uppi.
„Höfuðbandamaður hans er ótt-
inn,“ segir stjórnarandstæðingurinn
Anatolí Lebedko, en á veggjum skrif-
stofu hans hanga myndir af sex
stjórnmálamönnum og öðru fólki sem
hafa horfið eða látið lífið undir grun-
samlegum kringumstæðum á síðustu
árum. Stjórnarandstaðan sakar Lúk-
asjenkó um að eiga hluta að máli að
þessum mannshvörfum.
En Lúkasjenkó nýtur þó enn
stuðnings meðal töluverðs hluta
landsmanna, einkum elztu kynslóð-
arinnar, þar sem hann hefur lagt
áherzlu á að eftirlaun (þótt lág séu)
séu greidd með skilum og kunnað
lagið á því að nýta sér fortíðarþrá
fólks eftir „góðu gömlu dögunum“ á
tímum Sovétríkjanna; þrá eftir fé-
lagslegu öryggi og því að lögum og
reglu sé haldið uppi málamiðl-
unarlaust.
Óánægjuröddum fjölgar
Þó fer óánægjuröddum fjölgandi.
Æ fleiri kvarta yfir seinkunum á
launagreiðslum, síminnkandi kaup-
mætti og skortinum á efnahags-
umbótum sem margir, ekki sízt yngra
fólk, telur nauðsynlegar.
Ein mikilvægasta útflutnings-
tekjulind Hvíta-Rússlands er vopna-
sala. Samkvæmt upplýsingum rann-
sóknaþjónustu Bandaríkjaþings var
landið á síðasta ári í 11. sæti yfir um-
svifamestu vopnaútflytjendur í heim-
inum, með veltu upp á um 200 millj-
ónir bandaríkjadala, um 16 milljarða
króna.
Hernaðarsamvinna Hvít-Rússa við
Íraka hefur reitt ráðamenn í Wash-
ington til reiði, og Bandaríkin og öll
Evrópusambandslöndin nema Portú-
gal hafa lýst Lúkasjenkó og aðra
æðstu ráðamenn Hvíta-Rússlands
óæskilega gesti vegna ástandsins í
mannréttindamálum í landinu.
Á síðasta áratug vann Lúkasjenkó
sér hylli meðal hinna tíu milljóna
landsmanna sinna - og fjárhagsstuðn-
ing frá Rússlandi - með því að halda á
lofti hugmyndum um endursamein-
ingu grannþjóðanna, en slíkar hug-
myndir nutu hljómgrunns hjá millj-
ónum manna í báðum löndum sem
harma hrun Sovétríkjanna.
En Vladimír Pútín Rússlands-
forseti gerði Lúkasjenkó grikk síð-
astliðið sumar, þegar hann bauð upp
á áætlun um innlimun Hvíta-
Rússlands í Rússland. Lúkasjenkó
hafnaði henni móðgaður og hefur upp
frá þessu lagt mikla áherzlu á mik-
ilvægi þess að landið haldi fullveldi
sínu.
Vangaveltur eru uppi um að Lúk-
asjenkó hyggi á að efna til þjóð-
aratkvæðagreiðslu til að fá stjórn-
arskránni breytt þannig að hann geti
boðið sig fram til forseta þriðja kjör-
tímabilsins í röð.
Mazheika, sitjandi á fangelsislegu
járnrúminu í svefnskálanum í Zhlob-
in, er ekki hrifinn. „Þeim mun fyrr
sem hægt er að breyta ástandinu, því
betra,“ segir hann. En Galina Va-
siltsjenkó, sem selur uppstoppuð dýr
fyrir utan aðaljárnbrautarstöðina í
Zhlobin, á torgi sem stærðar stytta af
Lenín trónir yfir, segist myndu kjósa
Lúkasjenkó aftur. Hún segist hafa
kunnað vel að meta forsetann á fyrsta
kjörtímabili hans, en varð fyrir von-
brigðum með skattahækkanir og
efnahagsörðugleikana á seinna kjör-
tímabilinu. „Við vonum að þriðja
kjörtímabilið verði betra,“ segir hún.
AP
Zhlobin-búinn Valentina Naumenko málar steingirðingu í frostveðri á dögunum, en henni og tugum annarra
vinnufélaga hennar var gert að fríska upp á útlit mannvirkja sem leið Lúkasjenkós forseta mun liggja um er hann
kemur í heimsókn til borgarinnar. Hann er sakaður um að hafa innleitt á ný gerræðisstjórnarhætti sovéttímans.
AP
Pavel Mazheika, blaðamaður sem var dæmdur til að sæta tveggja ára „tak-
mörkuðu frelsi“ fyrir meintan rógburð um Alexander Lúkasjenkó forseta.
Þjóð í
greipum
fortíðar
Zhlobin í Hvíta-Rússlandi. Associated Press.
Alexander Lúkasjenkó, forseti Hvíta-Rúss-
lands, heldur þjóðfélagi og efnahagslífi þessa
fyrrverandi Sovétlýðveldis í járngreipum.
’ Höfuðbandamað-ur hans er óttinn. ‘
JACQUES Chirac Frakklandsforseti hefur nú
blandað sér í harða deilu aðdáenda 19.-aldar
tónskáldsins Hectors Berlioz um hvort það
ætti að verða fyrsti franski tónlistarmaðurinn
sem fengi jarðneskar leifar sínar fluttar í helg-
ustu vé landsins, Pantheon-grafhýsið í París.
Í ár verður þess minnzt með ýmsum hætti í
Frakklandi að tvö hundruð ár eru frá fæðingu
Berlioz. Nefndin sem hafði umsjón með und-
irbúningi hátíðartónleikaraðar og annarra
viðburða af þessu tilefni vonaðist til að há-
punktur minningardagskrár ársins yrði hátíð-
leg athöfn í júní, þar sem jarðneskar leifar
tónskáldsins yrðu fluttar í Pantheon. Fengju
þær þar með að liggja undir sama þaki og aðr-
ar hetjur franskrar menningar.
En þessi áform kölluðu á hörð andmæli af
hálfu margra aðdáenda Berlioz. Hafa þau
valdið því að Chirac forseti – sem einn hefur
vald til að taka ákvörðun um hver fái að hvíla í
Pantheon – er sagður hafa ákveðið að athöfn-
inni skuli frestað.
Berlioz fæddist árið 1903 í Suðaustur-
Frakklandi og varð frægur er sinfónía hans
Symphonie Fantastique var frumflutt árið
1830. Þótt hann hafi ekki verið sérlega af-
kastamikill höfundur – eftir hann liggja fjórar
sinfóníur, þrjár óperur, ein
sálumessa og um 20 minni
verk - og léki ekki sjálfur á
neitt hljóðfæri nýtur hann
viðurkenningar sem stór-
brotið tónskáld. Er hann
sagður hafa tekið „við
kyndli rómantísku stefn-
unnar í tónlistinni af
Beethoven og [borið] hann í
hendur Wagners síðar,“
eins og AFP-fréttastofan kemst að orði.
Ekki spámaður í eigin heimalandi
Í lifanda lífi hlaut Berlioz takmarkaða við-
urkenningu í heimalandi sínu; mun meiri eft-
irsókn var eftir að flytja verk hans í Þýzka-
landi, Bretlandi og Ítalíu og enn þann dag í
dag er hann þekktari utan landamæra Frakk-
lands en meðal landa sinna.
„Það hefur ætíð vakið furðu mína að engin
gata í París skuli vera nefnd eftir mesta tón-
skáldi Frakklands fyrr og síðar. Það er ótrú-
legt,“ segir Michel Austin, sem heldur úti
heimasíðu á Netinu um Berlioz frá St. And-
rews í Skotlandi.
Það var í því skyni að gera eitthvað í þessu
langvarandi skeytingarleysi um minningu
listamannsins sem afmælisnefndin, undir for-
ystu Georges Hirsch, aðalhljómsveitarstjóra
Orchestre de Paris, lagði til að Berlioz yrði
fundinn hvílustaður við hlið helztu jöfra
franskrar menningarsögu eins og Voltaire og
Victor Hugo.
„Þetta er virðingarvottur sem löngu var
orðinn tímabær,“ segir Hirsch. „Ekki nóg með
að Berlioz hafi verið snillingur í tónsmíðum,
heldur var hann jafnframt mikill rithöfundur
og nýjungamaður. Margar kenningar nú-
tímans um hljómsveitarstjórn eru frá honum
runnar. Um lífdaga sína sóttist hann eftir við-
urkenningu en hlaut hana aldrei, svo að hann
myndi vafalaust samþykkja [að verða fluttur
til hinztu hvílu í Pantheon].“
En hugmyndinni var harðlega andmælt.
Margir unnendur tónskáldsins bentu á, að fyr-
ir dauða sinn árið 1869 hefði hann óskað þess
að vera grafinn í Montmartre-kirkjugarði, við
hliðin á konunum tveim sem hann kvæntist um
ævina.
Aðrir setja stjórnmálaskoðanir hans fyrir
sig. Hann hafi aldrei verið mikill stuðnings-
maður lýðveldisins og tekið því fagnandi er
Napóleon III rændi völdum árið 1851; franskir
vinstrimenn nútímans álíta þetta eitt og sér
útiloka að hann eigi heima í hetjuhöll franska
lýðveldisins.
„Það kann að vera að hann hafi fundið nú-
tíma(symfóníu)hljómsveitina upp, en er hann
var á lífi var hann hreinn og klár afturhalds-
maður,“ skrifaði Joel-Marie Fauquet, frétta-
skýrandi Le Monde. Þó eru flestir fræðimenn
sammála um að Berlioz hafi verið áhugalítill
um stjórnmál og hafi einfaldlega viljað koma
sér í mjúkinn hjá ráðamönnum sem vörðu fé til
verkefna sem hljómsveitarstjóranum og tón-
skáldinu þóttu eftirsóknarverð.
Í ljósi þessara skiptu skoðana er Chirac nú
sagður hafa kveðið upp Salómonsdóm; að
heimilt skuli að flytja kistu Berlioz frá Mont-
marte í Pantheon, en vegna þess hve skammt
sé liðið frá síðustu slíkri athöfn, er jarðneskar
leifar rithöfundarins Alexandre Dumas voru
færðar þangað í lok síðasta árs, skuli fresta
framkvæmdinni um óákveðinn tíma.
Þannig hafa báðar fylkingar aðdáenda Berl-
ioz getað hrósað sigri – í bili.
Fær Berlioz inni í Pantheon? ’ Ekki nóg með að Berliozhafi verið snillingur í tón-
smíðum, heldur var hann
einnig mikill rithöfundur
og nýjungamaður. ‘
Hector Berlioz
París. AFP.