Morgunblaðið - 22.02.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 2003 33
EITT meginverkefni nútíma-
stjórnmála er að vinna að gagn-
særri og opinni stjórnsýslu,
tryggja skilvirkni í opinberri þjón-
ustu og greiða götur almennings
að stefnumótun og ákvörðunum
kjörinna stjórnvalda. Ástæðan er
einföld. Æ fleiri setja spurn-
ingamerki við að stjórnvöld taki
ákvarðanir í krafti almannavalds
nema þær séu teknar fyrir opnum
tjöldum, studdar traustum rökum
og dragi ekki taum sérhagsmuna
á kostnað almannahags. Ef stjórn-
málum mistekst að ávarpa þessi
vandamál mun áfram draga úr
trausti á stjórnmálamönnum og
stofnunum samfélagsins.
Borgarstjórn Reykjavíkur sam-
þykkti á fyrsta fundi sínum eftir
kosningar síðastliðið vor að efna
til lýðræðisverkefnisins Greiðar
götur til að takast á við þessa nýju
tíma. Hornsteinar þess er að
vinna að breytingum í stjórnkerfi,
við stefnumótun og stjórn borg-
arinnar til að taka mið af rétti al-
mennings til upplýsinga, þátttöku
og sanngjarnrar málsmeðferðar.
Fjórða áherslusvið Greiðra gatna,
hverfalýðræði, hefur komið til um-
ræðu í vikunni í kjölfar prýði-
legrar skýrslu Svanborgar Sig-
marsdóttur stjórnmálafræðings
um hverfaráð í Reykjavík. Hún
var unnin á vettvangi Borg-
arfræðaseturs og aðgengileg á
heimasíðu þess.
Samþykkt var í borgarstjórn
Reykjavíkur haustið 2001 að
stofna hverfisráð í öllum hverfum
borgarinnar. Kosið var til þeirra í
kjölfar kosninganna 2002 og hófu
þau starfsemi á síðastliðnu hausti.
Hverfaráðum er ætlað að vera
samráðsvettvangur sem á að
stuðla að hvers konar hverf-
isbundnu samráði, móta stefnu
fyrir hverfin, og beita sér í mál-
efnum þeirra eftir því sem tilefni
gefast. Gera verður ráð fyrir því
að áherslur og verkefni hverf-
aráða verði eins misjöfn og þau
eru ólík. Sem dæmi má nefna að
hverfisráð Árbæjar hóf starfsemi
sína með heimsóknum í allar
helstu stofnanir og skóla hverf-
isins og fundum með þeim fjöl-
mörgu sem koma að forvarn-
arstarfi og málefnum barna og
unglinga í hverfinu. Ábendingar
sem þar komu fram var komið á
framfæri við gerð fjárhagsáætl-
unar Reykjavíkurborgar fyrir
þetta ár. Í upphafi árs hélt hverf-
isráðið opinn fund um fjárhags-
áætlun og framkvæmdir í hverf-
inu auk skipulags í Norðlingaholti.
Þetta var gert í samvinnu við
skipulags- og byggingarnefnd
Reykjavíkur. Á fundinum var til-
kynnt um næsta samstarfsverk-
efni: að efna til íbúaþings og þátt-
tökuskipulags um hönnun og
skipulag Árbæjartorgs í hjarta
hverfisins.
Svanborg Sigmarsdóttir vekur
máls á því í skýrslu sinni að sú
staðreynd að hverfisráðin eru
samráðsvettvangur en hafi ekki
vald til að taka endanlegar
ákvarðanir í málefnum hverfanna
geti unnið gegn lýðræðislegri
þátttöku í vettvangi þeirra. Þetta
eru réttmætar vangaveltur og
urðu raunar til þess síðastliðinn
áratug að hverfaráðum var víða
breytt í hverfastjórnir með um-
talsverð völd í borgum nágranna-
landanna. Má nefna að í Ósló og
Stokkhólmi eru allt að 70–80%
borgarrekstrarins, skólar og fé-
lagsþjónusta, á ábyrgð hverf-
astjórna sem kosnar eru af borg-
arstjórn. Vel þykir hafa tekist til
við að færa þjónustuna nær borg-
arbúum með samhliða stofnun
þjónustumiðstöðva í hverfum þess-
ara borga. Hið sama verður ekki
sagt um þann þátt þessara breyt-
inga sem átti að auka lýðræðislega
þátttöku. Rannsóknir sýna að auk-
in völd hverfisstjórna hafa í litlu
eða engu aukið lýðræðislega þátt-
töku íbúa þessara borga né
ánægju þeirra með stjórn borg-
arinnar. Afleiðingarnar hafa hins
vegar birst í tvöföldun hins póli-
tíska stjórnkerfis með tilheyrandi
óhagræði, óljósari boðleiðum og
auknum kostnaði. Í Kaupmanna-
höfn þar sem lengst hafði verið
gengið í pólitískri hverfavæðingu
með beinum kosningum til hverf-
astjórna felldu kjósendur að haldið
yrði áfram á þeirri braut í al-
mennri atkvæðagreiðslu.
Eftir að hafa kynnt sér reynslu
þessara borga og annarra hefur
stjórnkerfisnefnd Reykjavík-
urborgar náð þverpólitískri sam-
stöðu um hvert beri að stefna í
hverfamálum Reykjavíkur. Í
fyrsta lagi á að hefja undirbúning
að stofnun þjónustumiðstöðva í
borgarhlutum eða hverfum
Reykjavíkur til að færa þjónustu
Reykjavíkurborgar nær borg-
arbúum. Þarna er fetað í fótspor
Norðurlanda í því sem vel hefur
tekist. Í öðru lagi hefur
verið ákveðið að greiða
borgarbúum ekki aðeins
leið að ákvörðunum og
stefnumótun með stofnun
hverfaráða heldur einig á
vettvangi fagnefnda borg-
arinnar. Þetta felst í að
greiða götur Reykvíkinga
til þátttöku í stefnumótun og
ákvörðunum hvort heldur í skipu-
lagsmálum, skólum eða stofnunum
og stefnumótun á öðrum fagsv-
iðum borgarinnar, með því að skil-
greina rétt til upplýsinga, samráðs
og leita nýrra leiða til þátttöku
íbúa.
Í stefnumörkun stjórnkerf-
isnefndar felst þó jafnframt að
færa ekki aukin völd til hverfaráða
frá því sem nú er. Þetta virðist
ganga gegn einni meginforsendu
Svanborgar Sigmarsdóttur, að
aukin völd hverfaráða sé besta
leiðin til að auka þátttöku Reyk-
víkinga við stjórn borgarinnar og
um leið prófsteinn á pólitískan vilja
í því efni. Reynsla fjölmargra
borga gengur gegn þessari for-
sendu. Engin töfralausn felst í því
að brjóta upp verkefni núverandi
fagnefnda og færa þau út í hverfin
til að ná því markmiði að virkja
íbúa í ákvarðanatöku og stefnu-
mótun. Heillavænlegra er að leita
nýrra og spennandi leiða til að
tryggja aðgang og áhrif borg-
aranna að ákvörðunum og stefnu-
mótun á vettvangi allra nefnda og
ráða borgarinnar.
Að þessu sögðu er þó mikilvægt
að undirstrika að í mínum huga
hafa hverfaráð engu að síður ótví-
ræð tækifæri til að efla borg-
arumræðuna og bæta stefumótun
borgarinnar í málefnum hverf-
anna. Hverfaráð geta tvímælalaust
haft mikil áhrif með því að beita
sér í málefnum hverfanna eins og
dæmi frá þessum fyrsta vetri
þeirra sanna raunar. Lykilatriðið í
þeim efnum er náin samvinna við
íbúa, samtök og stofnanir í við-
komandi hverfi ásamt samráði við
fagnefndir á hverju sviði. Sjálfsagt
má þó einnig til sanns vegar færa
einsog fram kemur í skýrslu Borg-
arfræðaseturs að það ræður miklu
hvernig til tekst með hverfaráðin
hversu virkir hverfaráðsfulltrúar
verða að þróa samráð í hverfinu.
Þar kemur þó ekki síður til kasta
íbúa sjálfra. Til þess er leikurinn
gerður.
Íbúalýðræði
og hverfaráð
Eftir Dag B. Eggertsson
’ Hverfaráð hafa ótví-ræð tækifæri til að efla
borgarumræðuna og
bæta stefnumótun í mál-
efnum hverfanna ‘
Höfundur er læknir og
borgarfulltrúi.
kki saman
klandi.
ta aðstoðar
fðu ekki
inna, ef til
erjar sner-
ælum.
ATO,
aráði
knar, inn í
jallað er
ekki sæti í
úr sameig-
a ekki þátt í
n sunnu-
um það,
an hafa
röfum.
herra
mikið fyr-
l Frakka
a bréf til
mið Banda-
gt bréf frá
dsins var
fnu Banda-
air, for-
c og Ger-
búið var
SB-ríkja í
í heim-
ndur Evr-
mánudag
ast, að deil-
B-ríkjanna
sér-
SB. Til
lla til friðar
mu frá fund-
inum sameinaðir um ályktun, þótt hún sé túlkuð á ólík-
an hátt eftir því, hver fjallar um hana. Á hinn bóginn
sýnir eftirleikur fundarins, að enn er tekist á innan
sambandsins. Þar keppa Bretar og Frakkar enn um
hylli aðildarlanda og þeirra ríkja, sem hafa sótt um
ESB-aðild.
Strax daginn eftir að Chirac hafði talað til umsókn-
arríkjanna 13 eins og óþekkra krakka, ritaði Blair þeim
bréf og sagðist harma, að forystumenn ríkjanna hefðu
ekki fengið að sitja sjálfan leiðtogafundinn og taka þátt
í umræðum þar.
x x x
Íraksdeilan varpar ljósi á valdabaráttu innan Evr-
ópusambandsins. Alexandr Vondra, aðstoðarutanrík-
isráðherra Tékklands, var undrandi á framgöngu
Frakklandsforseta og sagðist hafa haldið, að menn
væru að búa sig undir stríð við Saddam Hussein en ekki
Jacques Chirac. Frökkum vex í augum, að svo mörg
Evrópuríki lýsi yfir stuðningi við stefnu Bandaríkja-
stjórnar. Þeir vilja einnig hafa það á hreinu, að öllum
umsóknarríkjunum sé ljóst, að Frakkar áskilja sér rétt
til að eiga síðasta orðið í stórpólitískum málum innan
ESB, ef þeim þykir sæmd sín í húfi.
Fyrir tæpum fjörutíu árum vildi Charles de Gaulle
Frakklandsforseti ekki una því, að Bandaríkjamenn
réðu úrslitum um öryggi Frakklands með vísan til sam-
eiginlegrar varnarstefnu NATO og þungamiðju banda-
rískra kjarnorkuvopna innan hennar. Þess vegna dró
hann franska herinn út úr sameiginlegu varnarkerfi
NATO og þróaði sjálfstæðan, franskan kjarnorkuher-
afla.
Nú vilja Frakkar, að öllum sé ljóst, að þeir munu ekki
sætta sig við að verða ofurliði bornir innan Evrópusam-
bandsins við töku ákvarðana um utanríkis- og öryggis-
mál. Þeir eru einfaldlega sagðir illa upp aldir, sem
kunna ekki að meta leiðsögn Frakka og leyfa sér að
skrifa Bandaríkjaforseta stuðningsbréf í óþökk þeirra.
Frakkar hafa lengi haft af því nokkrar áhyggjur, að
kommúnistaríkin fyrrverandi, sem telja sig eiga Banda-
ríkjunum skuld að gjalda vegna frelsunar undan oki
Sovétríkjanna, verði einskonar trójuhestur í þágu
bandarískra hagsmuna innan Evrópusambandsins. The
New York Times hefur eftir Gilles Lepesant, frönskum
sérfræðingi í málefnum Austur-Evrópu, að fyrir
Frakka sé Evrópusambandið leiðin til að vera áfram
stórveldi á heimsmælikvarða, því að þeir geti notað
Evrópu til að hlutast til um alþjóðamál með öflugri
hætti en þeir megni af eigin rammleik.
Franska blaðið Le Figaro, sem styður Jacques Chir-
ac afdráttarlaust, birti frétt um það í vikunni, að banda-
rískur þrýstihópur hefði staðið á bakvið bréf umsókn-
arríkjanna tíu til Bush. Segir blaðið í nokkrum
hneykslunartón, að fyrir þessum hópi fari Bruce K.
Jackson, forseti nefndar til frelsunar Íraks, ákafur
stuðningsmaður Bush, sem einnig hafi hvatt bandaríska
þingmenn til að samþykkja stækkun NATO. Þá hafi
hann unnið að því að selja Pólverjum 48 bandarískar
F-16-orrustuþotur fyrir um 3,5 milljarða Bandaríkja-
dala. Frakkar urðu undir í þeirri keppni og einnig
sænsk-breska Gripen-þotan.
x x x
Í upphafi var minnt á, að heimsmyndin breyttist á
augljósan hátt með hruni Berlínarmúrins. Hún er enn
að breytast, þótt breytingin blasi ekki við með sama
hætti og í nóvember 1989. Straumköstin eru ekki síður
mögnuð um þessar mundir en þegar heimskerfi komm-
únismans hrundi til grunna.
Nú er spurt, hvernig ná eigi því sameiginlega marki
allra, að Saddam Hussein fari að alþjóðalögum. Deilan
um leiðirnar að því takmarki varpar ljósi á þunga undir-
strauma í samstarfi ríkja innan Evrópu og milli Evrópu
og Bandaríkjanna. Erfitt er að greina rökin fyrir því, að
samhugur Evrópuríkjanna innan ESB hafi eflst, eftir
því sem ágreiningurinn verður augljósari. Auðveldara
virðist að rökstyðja, að það sé fjarlægara en áður, að
draumurinn um sameiginlega ESB-stefnu í utanríkis-
og öryggismálum rætist.
Bandaríkjastjórn býr sig undir að leggja aðra álykt-
un um aðgerðir gegn Saddam Hussein fyrir öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna, ályktun, sem veiti ótvírætt umboð
til að beita hervaldi gegn Írak. Franska ríkisstjórnin er
andvíg því, að slík ályktun komi fram. Á það reynir
næstu daga, hvort Bandaríkjamenn og Bretar stilli
Frökkum upp við vegg í öryggisráðinu.
Saddams
bjorn@centrum.is
sagði einmitt ekkert um það hvort
n Íslendinga um að gerast aðilar
pusambandinu yrði sú síðasta sem
ju sjálfir um mál sem fram að því
rið alfarið þeirra. Enda hefði það
sennilega verið of djúpt í árinni tekið. En
eftir að hafa heyrt skoðun Jacques Chiracs
forseta Frakklands á rétti þeirra ríkja sem
eru að sækja um aðild að Evrópusamband-
inu til að ráða alfarið sinni eigin afstöðu í
utanríkismálum, getur enginn mótmælt
því að til eru gríðarlega sterk öfl innan
Evrópusambandsins sem hafa engan
áhuga á sjónarmiðum smáríkja þegar á
reynir. Leiðtogar nokkurra nýju aðildar-
ríkjanna lýstu yfir stuðningi við Bandarík-
in í Íraksmálinu og uppskáru mikla reiði
forseta Frakklands. Og burtséð frá tilefn-
inu sáu þeir glögglega á hverju þeir eiga
von innan sambandsins, þegar Chirac
sagði: „Þið misstuð af tækifæri til að
þegja“. Þetta er ekki dæmisaga um Íraks-
málið heldur um álit franska forsetans á
rétti smáþjóða innan Evrópusambandsins
til að taka sjálfstæða afstöðu í veigamikl-
um málum.
Þeir sem fjalla um Evrópumál hér á
landi virðast almennt sammála um að
breytingar á stofnanakerfi Evrópusam-
bandsins séu nú smáþjóðum innan sam-
bandsins í óhag. Þær miði einkum að því
að styrkja ráðherraráðið gagnvart fram-
kvæmdastjórninni í Brussel, sem hafi verið
bandamaður smáþjóða innan sambandsins.
Við óhamingju smáþjóðanna bætist svo
það sem m.a. Baldur Þórhallsson lektor við
Háskóla Íslands hefur haldið fram að stór-
þjóðirnar innan Evrópusambandsins séu
ósveigjanlegar í samningaviðræðum í nær
öllum málum innan sambandsins. Smá-
þjóðirnar þurfi því stuðning framkvæmda-
stjórnarinnar, en hann er ekki skilyrðis-
laust veittur. Ef þetta er allt saman satt og
rétt, sem ég dreg ekkert sérstaklega í efa,
skil ég betur og betur afstöðu leiðtoganna
á Norðurlöndum sem vilja stækka hópinn í
sínu bandalagi. Það er vandlifað innan
sambandsins ef maður þarf að reiða sig á
framkvæmdastjórnina. Allir vita náttúru-
lega að við erum einmitt um þessar mundir
að reyna að semja við þennan vin smáþjóð-
arinnar innan Evrópusambandsins í
tengslum við EES-samninginn. Sanngirni
og skilningur framkvæmdastjórnarinnar
keyrir nú ekki beinlínis úr hófi fram í þeim
viðræðum. Allir þekkja þessa kröfugerð
smáþjóðavinarins á hendur Íslendingum.
Með slíka vini innan Evrópusambandsins,
hver þarfnast óvina?
þegja
Morgunblaðið/Jim Smart
a skipta sér af Evrópuumræðu á Íslandi. Hér er Anna Lindh á fundi hjá Stofnun
mmtudag.
Höfundur er framkvæmdastjóri Heimssýnar,
samtaka sjálfstæðissinna í Evrópumálum.