Morgunblaðið - 22.02.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
F
leiri en ég eru orðnir
þreyttir á ástandinu
hér á landi und-
anfarin ár. Við viljum
eitthvað annað en
virkjanir, vegaframkvæmdir,
vinnubrjálæði og gamaldags við-
horf t.d. í atvinnumálum.
Eitthvað annað er einmitt yf-
irskrift forvitnilegrar sýningar eða
öllu heldur hugmyndasmiðju sem
myndlistarmaðurinn Ósk Vil-
hjálmsdóttir stendur nú fyrir í
Galleríi Hlemmi. Þar kemur fólk
með hugmyndir til dæmis um hag-
vöxt eða orku. Sett hefur verið upp
starfsumhverfi fyrir hugarflugið
en hug-
mynda-
smiðjan er
opinn vett-
vangur fyr-
ir alla þá
sem vilja
ræða og rannsaka möguleika lífs-
ins í landinu og eins og fram kem-
ur í umfjöllun um sýninguna: „Ósk
leitar eftir hugmyndum frá gest-
um og gangandi um framtíðina,
s.s. hvers konar þjóðfélag viljum
við? Hvers konar land viljum við?
Hvers konar framtíð? Hvers konar
lýðræði? Hvers konar stjórn?
Hvers konar stjórnleysi?“ Lista-
maðurinn skapar þarna tengingu á
milli samfélagsins og listarinnar
og vill hafa áhrif á samfélagið.
Ósk hefur bent á að það hafa
ekki allir áhuga á þessu peninga-
og hagvaxtartali, fólk hafi fengið
nóg og vilji breytingar. Í Silfri Eg-
ils á Skjá einum um síðustu helgi
sagði Ósk að í einhverri um-
ræðunni í hugmyndasmiðjunni
hafi verið rætt um orðið hag-
vöxtur. Og það hafi verið gagnleg
umræða.
Hér verður ekki rakið nánar
hvað Ósk sagði í viðtalinu heldur
dvalið aðeins við orðið. Hagvöxtur
er ágætis orð sem þó getur verið
frekar óskiljanlegt fyrir venjulegt
fólk. Samkvæmt Íslenskri orðabók
þýðir það „aukning þjóðarfram-
leiðslu á mann, reiknuð á föstu
verði“. Allt vinnubrjálæðið skapar
sem sagt hagvöxtinn. Síaukin
neysla skapar hagvöxt þar sem við
fjármögnum hana með meiri
vinnu. Meiri vinna kostar meiri
fjarvistir frá fjölskyldu. Þetta
gengur allt út á gamla viðhorfið að
vera duglegur að vinna og því
meiri yfirvinnu, því betra. En góð-
ur hagur fólks og vellíðan þýðir
ekki endilega meiri hagvöxt.
Það má líka segja að allt þetta
tal um ríkt land, peninga, hagvöxt
og virkjanir sé líka á einhverju
öðru stigi en því sem venjulegt fólk
getur samsamað sig við. Fjöl-
skyldan verður undir í hagvaxt-
artalinu. Og eins og Ósk benti á:
Nýtni hindrar hagvöxt. Við förum
sem sagt frekar út í búð og kaup-
um nýjar buxur heldur en að gera
við gatið sem kom á þær gömlu.
Við kaupum okkur skyndibita af
því við höfum ekki tíma til að vinna
matinn sjálf fyrir vinnu.
Það er alþekkt í hagfræðinni að
hagvöxtur reiknar ekki með vinnu
innan heimilisins, og nýverið hefur
verið bent á, m.a. í The Economist,
að séu hagvaxtarútreikningar milli
landa leiðréttir fyrir aldurs-
samsetningu þjóða og lengd vinnu-
dagsins, þá eru Bandaríkjamenn
ekki mikið framar Evrópubúum í
hagvexti. Og sama má segja um
samanburð Íslendinga við aðrar
þjóðir, en við höfum löngum unnið
mun lengri vinnuviku en nágrann-
ar okkar, og þ.a.l. er hagvöxtur
sem reiknaður er á mann, en ekki
vinnustund, í raun að gefa ranga
mynd af ástandinu, enda finnur
fólk það þegar það hefur búið er-
lendis.
Hér er ríkjandi gamaldags við-
horf til atvinnumála og utanrík-
ismála. Fyrir venjulegt barnafólk
er stöðnun í þjóðfélaginu. Mikið er
talað um framfarir hér á landi, rík-
asta land heims, hamingjusamasta
fólkið og sífellt tönnlast á því
hversu miklar framfarir hafa orðið
frá því á níunda áratugnum „þegar
maður þurfti að fara til banka-
stjóra og fá lán, þegar verðbólga
var hundrað prósent, þegar gengið
var fellt æ ofan í æ... o.s.frv.“.
Vissulega hafa orðið miklar fram-
farir síðan þá. Þetta er liðin tíð og
það er ekki endilega ríkisstjórn-
arflokkunum að þakka. Mikið af
umbótunum í íslensku viðskiptalífi
má rekja til samræmdra reglna frá
ESB sem við erum skuldbundin til
að taka upp, og margir hafa verið á
móti lengi vel.
Milljarðarnir sex sem rík-
isstjórnin er búin að lofa til upp-
byggingar í atvinnumálum koma
sér ágætlega fyrir landið en út-
spilið er samt svolítið fljótfærn-
islegt. Það er viðurkennt að fram-
lög til menntamála, rannsókna og
nýsköpunar hafa jákvæð áhrif og
leiða m.a.s. til hagvaxtar! En hér
eru atvinnuúrræðin öll í sömu átt –
til framkvæmda. Vegafram-
kvæmda, byggingaframkvæmda
og virkjanaframkvæmda. Störf
skapast fyrir karla úti á landi. Um
nauðsyn þessa eru ríkisstjórn-
arflokkarnir sammála og hafa í
engu svarað gagnrýni á að meira
skuli ekki notað af fénu til að
byggja upp á höfuðborgarsvæðinu,
í menntakerfinu eða í velferð-
arkerfinu.
Dálæti sitjandi ríkisstjórnar á
virkjanaframkvæmdum er af sama
meiði. Með þeim fá karlar á Aust-
fjörðum meiri vinnu og orkan
verður nýtt. Það þykir sem sagt
óviðunandi að nýta ekki fyrirliggj-
andi orku, hvernig sem farið er
með náttúruna. (Hugsið ykkur
hvað við erum búin að tapa mikl-
um hagvexti síðan um landnám, á
öllum ánum sem runnið hafa til
sjávar – óvirkjaðar.) Við viljum
eitthvað annað en virkjanir.
Hér er líka ríkjandi gamaldags
viðhorf í utanríkismálum. Bæði
hvað varðar Evrópusamstarf og
hvað varðar framlag Íslands til
þess að viðhalda friði í heiminum.
Rödd Íslands má heyrast og hún
þarf ekki endilega að taka undir
með rödd Bandaríkjanna. Við vilj-
um eitthvað annað en að rík-
isstjórn Íslands segi já við stríði í
Írak.
Tíðar skoðanakannanir und-
anfarið gefa til kynna að venjulegt
fólk vill eitthvað annað en ríkjandi
ástand.
Eitthvað
annað
Það er viðurkennt að framlög til
menntamála, rannsókna og nýsköp-
unar hafa jákvæð áhrif og leiða m.a.s.
til hagvaxtar! En hér eru atvinnuúr-
ræðin öll í sömu átt – til framkvæmda.
Vegaframkvæmda, byggingafram-
kvæmda og virkjanaframkvæmda.
VIÐHORF
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
ÞÆR raddir heyrast stundum að
allir stjórnmálaflokkarnir séu eins,
þær deildu meiningar, sem oft á tíð-
um einkenna stjórnmálaumræðuna,
séu látalæti. Satt er það að í stjórn-
málum eiga menn oft samleið eins
og sjá má af mörgum samhljóða at-
kvæðagreiðslum á Alþingi. Um
þessar mundir fer fram bæði meðal
þings og þjóðar mikil umræða um
virkjana- og stóriðjumál og hugsan-
leg tengsl Íslands við ESB. Það er
einmitt við slíkar aðstæður sem mál-
efni skýrast og afstaða stjórnmála-
flokka kemur fram
Austur og vestur
Tíminn frá stofnun lýðveldis, árið
1944, er ekki langur en hann hefur
verið viðburða- og lærdómsríkur.
Sérstaklega á þetta við um þróun al-
þjóðamála. Menn horfðu ýmist til
austurs eða vesturs eftir því hvaða
form þeir vildu hafa á íslensku þjóð-
skipulagi eða hvernig þeir sáu frels-
inu best borgið. Til að treysta at-
vinnulífið voru tekin upp samskipti
við erlend stórfyrirtæki um nýja
iðnaðarkosti. Þannig tókst að nýta
þær auðlindir sem fólgnar eru í fall-
vötnum landsins. Með alþjóðlegum
samningum, m.a. í tengslum við
EFTA, GATT og EES, voru mik-
ilvægir viðskiptahagsmunir Íslands
treystir.
Straumar stjórnmála
Um þessi mál voru skiptar skoð-
anir á milli stjórnmálaflokanna og
mikið deilt þegar þau voru til um-
fjöllunar. Þessar deilur voru oft á
tíðum miklu harðari en nú er um
framkvæmdirnar á Austurlandi.
Það skiptir miklu fyrir fólkið í
þessu landi að leggja vandlega niður
fyrir sér hvernig straumar stjórn-
málanna hafa fallið, þegar þessi mik-
ilvægu málefni voru til úrlausnar og
leggja síðan eigið mat á hvort réttar
leiðir voru valdar eða til hvers leitt
hefði fyrir Ísland ef andstöðu- og úr-
töluöflin hefðu ráðið málum.
Reynslan lýgur ekki
Það hefur sjaldnast verið talið til
afreka að vera vitur eftir á. Líka er
það sannmæli að reynslan lýgur
ekki. Þess vegna eru allar tilgátur
nú óþarfar. Gæfa þessarar þjóðar
var sú að hún kunni að velja sér for-
ustu. Ástæða þessarar upprifjunar
nú er sú umfjöllun sem fram hefur
farið að undanförnu um virkjana- og
stóriðjumál á Austurlandi. Þannig
svipar umræðunni nú til þess sem
var þegar álver var reist við
Straumsvík samhliða virkjun Þjórs-
ár við Búrfell.
Öryggi og afkoma
Það dylst tæpast nokkrum manni
hvað þessar ákvarðanir voru mik-
ilvægar, bæði er varðaði öryggi og
afkomu og að frelsið stóð óhaggað.
Þennan skóla hafa menn nú fyrir sér
þegar málefni framtíðarinnar eru
rædd. Gildir það jafnt um GATT-
samningana, sem framundan eru, en
fullyrðingar eru farnar að glymja
um hvaða örlög bíði landbúnaðar á
Íslandi þegar samið verður.
Hið sama á við um þær stríðu
meiningar sem uppi eru um aðild Ís-
lands að ESB. Um þessi efni snýst
umræðan sem framundan er í sam-
skiptum Íslendinga við aðrar þjóðir.
Sú reynsla, sem fengist hefur á lýð-
veldistímanum, greinir hvaða stjórn-
málaflokki er langbest treystandi til
að stýra þessum málum til farsælla
lykta en að auki talar reynsla af
framgangi stóru málanna á Austur-
landi skýru máli.
Meðfylgjandi tafla skýrir afstöðu
stjórnmálaflokkanna með ótvíræð-
um hætti og sannast hér sem endra-
nær að „sjón er sögu ríkari“.
Eftir Egil
Jónsson
„Það dylst
tæpast
nokkrum
manni hvað
þessar
ákvarðanir voru mikil-
vægar, bæði er varðaði
öryggi og afkomu og að
frelsið stóð óhaggað.“
Höfundur er fyrrv. alþingismaður.
Afgreiðsla nokkurra mik-
ilvæga þingmála sem varða
samskipti Íslands við aðrar
þjóðir
Með
Á
móti
Hjá-
seta
Herverndarsamnin. 1946
Sjálfstæðisflokkur 20
Framsóknarflokkur 6 7
Sósíalistaflokkur 10
Alþýðuflokkur 6 2 1
Þátttaka í NATO 1949
Sjálfstæðisflokkur 19
Framsóknarflokkur 11 1 2
Sósíalistaflokkur 10
Alþýðuflokkur 7 2
Varnarsamningurinn 1951
Sjálfstæðisflokkur 17
Framsóknarflokkur 16
Sósíalistaflokkur 8
Alþýðuflokkur 3
Álbræðsla við Straumsvík
1966
Sjálfstæðisflokkur 24
Framsóknarflokkur 17 2
Alþýðubandalag 9
Alþýðuflokkur 7
EFTA-aðild 1969
Sjálfstæðisflokkur 23
Framsóknarflokkur 17
Alþýðubandalag 7
Alþýðuflokkur 9
Samtök frjálsl. og
vinstri manna 2
EES-aðild 1993
Sjálfstæðisflokkur 23 3
Framsóknarflokkur 8 6
Alþýðubandalag 8
Alþýðuflokkur 10
Kvennalisti 4 1
Yfirlit 1946-1993
Sjálfstæðisflokkur 126 3
Framsóknarflokkur 33 33 27
Sósíalistaflokkur/
Alþýðubandalag 52
Alþýðuflokkur 42 4 1
Samtök frjálsl. og
vinstri manna 2
Kvennalisti 4 1
Ekki eru
allir eins
EITT af mikilvægustu málum
Stúdentaráðs er að tryggja jafnrétti
til náms fyrir alla stúdenta. Stúd-
entaráð, undir forystu Vöku, hefur
því í vetur lagt áherslu á það innan
háskólasamfélagsins að jafnréttis-
baráttan beinist ekki eingöngu að
jafnrétti kynjanna heldur að jafn-
rétti allra til náms. Vaka vill tryggja
betra aðgengi fatlaðra að háskóla-
svæðinu því það er forsenda þess að
Háskóli Íslands geti talist til
fremstu menntastofnana landsins.
Vaka hefur ávallt lagt sérstaka
áherslu á að til staðar séu úrræði
fyrir námsmenn með sértæka örð-
ugleika því HÍ er fyrir alla og
tryggja þarf að allir stúdentar hans
fái þá þjónustu sem þeir þarfnast til
að stunda sitt nám. Því vill Vaka sjá
til þess að framboð á hljóðbókum og
tónmöskvum verði aukið. Einnig vill
Vaka afhjúpa falin vandamál innan
skólans. HÍ er stærsti vinnustaður
landsins og harla ólíklegt er að skól-
inn fari varhluta af vandamálum
eins og einelti og kynferðislegri
áreitni. Því verða að vera til hald-
bær úrræði til að taka á slíkum mál-
um. Vaka vill að Stúdentaráð standi
fyrir opinni umræðu um þessi
vandamál og sjá til þess að leiðbein-
ingar og ráðgjöf séu til staðar fyrir
þolendur.
Stórt skref
Afnám tekjutengingar við maka
síðasta vor var eitt stærsta skrefið í
bættu jafnrétti til náms í langan
tíma. Sú breyting hefur gagnast
fjölskyldufólki hvað mest en um
fjórðungur allra stúdenta við HÍ á
börn. Stúdentaráð, undir forystu
Vöku, hefur í vetur beitt sér gegn
bæði fyrirhuguðum sumarlokunum
á leikskólum Reykjavíkurborgar og
hækkun dagvistunargjalda. Þeirri
baráttu mun Vaka halda áfram.
Vaka vill tryggja fleiri dagvistunar-
pláss fyrir börn stúdenta og lægri
dagvistunargjöld fyrir námsmenn í
öllum sveitarfélögum. Einnig vill
Vaka að aukið tillit sé tekið til náms-
manna í lögum um fæðingar- og for-
eldraorlof.
Öryggi á oddinn
Vaka vill að hugað verði að öryggi
stúdenta. Þetta er málaflokkur sem
hefur algjörlega setið á hakanum
undanfarin ár. Starfssviði einnar
fastanefndar Stúdentaráðs var því
breytt í ár til að fjalla um þessi mál.
Vaka mun sjá til þess að gerð verði
úttekt á öryggismálum í HÍ svo gera
megi úrbætur. Bæta þarf t.d lýsingu
á háskólasvæðinu og ef háskólayfir-
völd eru ekki tilbúin til að taka á
vandanum þá mun Vaka safna fyrir
þessu sjálf.
Tryggjum jafnrétti til náms
Vaka þarf á stuðningi stúdenta að
halda til að tryggja það að þessum
málum verði framfylgt. Kjósum því
á Vöku í kosningunum 26. og 27.
febrúar og tryggjum jafnrétti allra
til náms.
Eftir Þórhildi Birgis-
dóttur og Soffíu Erlu
Einarsdóttur
„Jafnréttisbaráttan
beinist ekki eingöngu
að jafnrétti kynjanna
heldur að jafnrétti allra
til náms.“
Þórhildur skipar 5. sæti
á lista Vöku til Stúdentaráðs
og Soffía Erla 6. sætið.
Soffía Erla
Einarsdóttir
Þórhildur
Birgisdóttir
Vaka hefur jafnrétti til
náms að leiðarljósi