Morgunblaðið - 23.02.2003, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2003 C 15
Vilhjálmssyni og er gert um 1965 sé
upphafið að enda gömlu skrúðgarð-
anna.
Hönnun garða og skipulagning op-
inna svæða fer að breytast þegar líða
tekur á seinni hluta síðustu aldar og
farið var að hugsa meira um sam-
hangandi útivistarsvæði eins og t.d.
Laugardalurinn, Kópavogsdalurinn
og Fossvogsdalurinn eru dæmi um
„Það sem skiptir mestu máli í skipu-
lagningu almenningsgarða eða úti-
vistarsvæða í dag er skjólið. Garðar
sem búa yfir grasflötum og blómum
hafa ekki verið nægilega vel nýttir á
Íslandi hugsanlega vegna veðurfars-
ins. Fólk sækist fremur eftir því að
fara eftir ákveðnum leiðum,“ segir
Samson og Einar bætir við, „þetta
hefur komið með þessari heilsubylt-
ingu þar sem lögð er áhersla á að
hlaupa, skokka, hjóla, fara í langar
göngur o.s.frv. en á sama tíma er
ekki mikið lagt upp úr því að fólk sé
að leika sér á opnum grasflötum. Úti-
vistarsvæðin verða rými sem fólk
getur ferðast í án þess að eiga það á
hættu að verða fyrir bíl.“
Elliðárdalurinn og Öskjuhlíðin og
Kjarnaskógur við Akureyri eru
dæmi um slíka þróun, þar sem vin-
sældir svæðisins byggjast fyrst og
fremst á góðum göngustígum og
skjóli sem gróðurinn hefur myndað.
„Almenningsgarðar nútímans snúast
um leiðir, best er að geta gengið
hringleiðir, gaman er að hafa eitt-
hvað fallegt og fróðlegt að horfa á og
upplifa á leiðinni, kaffihús o.s.frv.
Þessi svæði eiga að mynda líflínu eða
perlufesti milli svæða, það skiptir
meira máli að þú getir ferðast t.d. frá
vesturbænum yfir til Kópavogs held-
ur en að búa til einstaka fallega garða
á einum afmörkuðum stað,“ segir
Samson. Einar segir að það sem hafi
skipti miklu varðandi stígagerðina í
Laugardalnum var að þeir myndi líf-
æð eða tengingu milli svæða með
þeim hætti að stígarnir leiði eitt-
hvert. „Laugardalsgarðurinn er
dæmi um garð sem hefur heppnast
mjög vel en það er ekki síst vegna
þess að hann hefur úr svo miklu að
moða en þar er íþróttaaðstaða,
grasagarður, skrúðgarður, húsdýra-
garður og fleira. Aðdráttarafl garðs-
ins felst ekki síst í því að þarna eru
fallegar gönguleiðir og það er
kannski það sem skiptir máli. Við er-
um samt ekki hætt að meta skrúð-
garðana heldur erum við í dag bæði
garðinn að forseti hins sameinaða
þings, Benedikt Sveinsson, hafi falið
Tryggva Gunnarssyni, alþingis-
manni og bankastjóra, umsjón yfir
gerð garðsins í samráði við Árna
Thorsteinsson, landfógeta. Tekist
var á um mótun garðsins og varð
hugmynd Tryggva ofan á en Alþing-
ishúsgarðurinn ber skýr form með
miðlægum hringlaga stíg og út frá
honum liggja stígar út í hvert horn
garðsins og svo var blómum og trjá-
gróðri plantað í kring. „Við lands-
lagsarkitektarnir höfum til að mynda
tekið form garðsins upp í merki land-
lagsarkitekta,“ segir Samson. Al-
þingishúsgarðurinn hefur haldið sér
mjög vel, bæði vegna þess að hann
ber skýr form en ekki síst vegna þess
að vel hefur verið hugsað um garð-
inn. „Á elliárum sínum gerðist
Tryggvi Gunnarsson garðyrkjustjóri
Alþingishúsgarðsins og sá um garð-
inn alveg fram í andlát sitt og að lok-
um varð garðurinn hinsta hvíla
Tryggva en hann var jarðaður þar
árið 1917,“ segir Einar.
Perlufestar nútímans
Þéttbýlismyndun erlendis leiddi til
þess að gerðir voru margir almenn-
ingsgarðar í borgunum. Hins vegar
hefur þróunin á Íslandi verið með ei-
lítið öðrum hætti. „Við höfðum alltaf
náttúruna og því var minni þörf á því
að búa til garða,“ segir Samson.
Við eigum nokkra vel varðveitta
almenningsgarða frá upphafi 20. ald-
ar, t.d Skrúð í Dýrafirði, Lystigarð-
inn á Akureyri, Hljómskálagarðinn í
Reykjavík, Jónsgarð á Ísafirði og
Hellisgerði í Hafnarfirði. „Skrúður
er glæsilegur garður og byggður í
nýformalískum stíl, kross og hring,
en þetta er með elstu stílbrigðum í
garðlist. Hellisgerði er eiginlega
fyrsti landslagsgarður Íslands og er
frá árinu 1923. Garðurinn er mótaður
eftir landslaginu þar sem hraunið og
hinn náttúrulegi gróður er látin njóta
sín,“ segir Samson. Samson segir að
gerð Hallargarðsins í Reykjavík árið
1952 hafi markað tímamót fyrir
landslagsarkitektúr sem fag á Ís-
landi en Hallargarðurinn var fyrsti
opinberi skrúðgarðurinn sem hann-
aður var af landslagsarkitekt sem
var Jón H. Björnsson, fyrsti íslenski
landslagsarkitektinn. Upp úr 1960
breytist hugmyndafræðin um skrúð-
garða í borgum og því má segja að
Miklatúnið sem teiknað var af Reyni
að útbúa svæði sem eru hönnuð til
þess að þola mikið álag og svo erum
við með náttúrusvæði þannig að við
erum kannski að hætta með millistig-
ið,“ segir Samson og Einar bætir við,
„ég tel að við komum ekki til með að
hætta því alveg að taka frá lítil svæði
sem skrúðgarða, það verður alltaf
þörf fyrir slíkt augnayndi, svona kon-
fektmola hér og þar.“
Höfuðborgarsvæðið,
stærsti skógur Íslands
„Tilraunaskeiði garðræktunar er
að ljúka og tími kominn til þess að
læra af þeirri reynslu sem við höfum
öðlast. Við erum hins vegar enn að
læra að nota gróðurinn og eigum eft-
ir að grisja nokkuð úr görðum okkar
og ákveða hvaða tré við ætlum að
nota í framtíðinni,“ segir Einar. „Við
sjáum að ýmsar hefðir hafa myndast
á síðastliðnum 20-30 árum, t.d. með
tilkomu trépalla og skjólveggja,
þannig að það er að myndast eitthvað
sem við getum kallað íslenskan heim-
ilisgarð,“ segir Samson.
Einar segir að hingað til höfum við
verið að rækta skóginn innan veggja
heimilisgarðsins en í dag höfum við
byrjað að skapa okkur rými inni í
gróðrinum og skógræktarstarf í
heimilisgörðum komi til með að
minnka og breytast.
„Seinni hluta síðustu aldar höfum
við verið að upplifa hæga og hljóðláta
byltingu í umhverfi okkar. Við höfum
ekki tekið eftir því fyrr en nú að við
sjáum ekki sólina fyrir trjánum og
menn fara þá oft út í það að brjóta sér
leið í gegnum skóginn,“ segir Einar.
„Ég hef fullan skilning á því að fólk
vilji saga niður trén í garðinum til
þess að fá sólina. Við verðum samt að
átta okkur á því að við erum ekki að-
eins að mynda skjól í garðinum okkar
með trjánum heldur eru trén einnig
að skýla borginni og með því að saga
öll þessi stóru tré niður erum við að
innleiða vindinn aftur inn á höfuð-
borgarsvæðið,“ segir Samson. Einar
segir framtíðarsýn íslenska heimilis-
garðsins vera einkum þá að við kom-
um til með að velja lágvaxnari gróð-
ur, en stóru trén muni líklega færast
frekar yfir á almenningssvæði og
verða hluti af því umhverfi.
Tími uppgjöra
„Saga garðræktar á Íslandi má
segja að hafi bæði verið snörp og
stutt. Áhugi á garðsögu almennt hef-
ur aukist mikið og þá ekki síst er-
lendis þar sem garðmenning er mun
ríkari arfleið heldur en okkar en eftir
því sem við, Samson og ég, köfum
dýpra í sögu okkar sannfærumst við
enn frekar um að saga okkar er stór-
merkilegt innlegg í menningarsögu
okkar. Við höfum viðað að okkur
mjög miklu efni bæði í máli og mynd-
un og leyfum okkur að vonast til þess
að geta unnið úr því fyrr en seinna og
gefið það út. Garðmenning Íslands
virkar ef til vill fátækleg og stutt á
veg komin, en ef maður staldrar við
dæmi sem eru kannski hve best varð-
veitt erum við bara nokkuð ánægðir
með okkar hlut,“ segir Einar að lok-
um.
Heimildir
Bragi Halldórsson, Jón Torfason, Sverrir
Tómasson og Örnólfur Thorsson (1998)
(ritstj.) Laxdæla . Reykjavík: Mál og Menning.
Einar E. Sæmundsen (1996) Alþingishús-
garðurinn. Í Landnámi Ingólfs. Reykjavík.
Steindórsprent. Bls. 89-109.
Samson B. Harðason (2000) Hager på Is-
land með hovedvekt på Reykjavik. Utvikling
Elementer. Lokaverkefni í landslagsarkitekt-
úr við Norges Landbrukshøjskole Ås.
Margvíslegt ítarefni frá Einari E. Sæmund-
sen og Samsoni B. Harðasyni.
Við Lækinn í Hafnarfirði.
Uppdráttur af Alþingishúsgarðinum sem er talinn vera eftir Tryggva Gunn-
arsson, líklega árið 1893. Félag landslagsarkitekta á Íslandi hafa tekið upp form
garðsins í merki félagsins.
ÞAÐ er sagt að fjórðungi bregðitil fósturs. Við erum vissulega
ólík að upplagi og gerð hvert og eitt
okkar en öll eigum
við það sameigin-
legt að hafa eitt
sinn verið lítil börn
og fengið eitt og
annað í veganesti
frá hinum eldri. Og
þótt tímarnir
breytist þá breytist
það ekki að það
þarf að ala börn upp, koma þeim til
manns eins og sagt er.
Fólkið sem ól mína kynslóð upp
var mjög upptekið af því að börn
þess fengju menntun en sinnti
kannski minna en þeirra uppalend-
ur um að innræta afkomendunum
gamlar höfuðdyggðir eins og heið-
arleika, nægjusemi og mannkær-
leika. Mér sýnist að sumir þeir sem
eru að ala upp börn núna setji þessa
eiginleika enn aftar í forgangsröð-
inni. Börnum nútímans er jafnvel
innrætt að þau eigi að slá frá sér og
koma sér með öllum ráðum á fram-
færi – aðrir verði að sjá um sig.
Ég gæti trúað að þetta viðhorf sé
að mestu ómeðvitað, að uppalendur
nútímans hafi fæstir vel mótað
markmið í huga við uppeldið, nema
þá helst að þeir séu að ala upp
starfsmenn framtíðarinnar. Fólk
virðist trúa því margt hvert að
mestu skipti að börn fái sem allra
mesta starfsmenntun, allt annað
sem máli skipti komi af sjálfu sér,
þar með talið hamingja í einkalífi og
sálarró. Margir þeir foreldrar sem
leggja ofurkapp á að börnin fái alls
kyns aukatíma og þreytast aldrei á
að minna á æfingar eða aka börn-
unum á milli virðast sjaldnar minn-
ast á að önnur börn og fólk eigi sinn
tilverurétt og hvernig eigi að virða
þann rétt.
Mörg börn sýnast ekki hafa heyrt
ýmislegt sem mikið var tönnlast á
þegar ég var að alast upp, svo sem
að fólk uppskeri eins og það sái, – að
kurteisi kosti ekki peninga og að
sælla sé að gefa en þiggja. Mamma
vinkonu minnar, hress og hispurs-
laus kona, lagði áherslu á nægju-
semi með þessari gullvægu setningu
sem hún mælti gjarnan af munni
fram spekingsleg og sposk þegar
vinkona mín bað um peninga:
„Heldur þú að ég skíti peningum?“
Ég er þeirrar skoðunar að fólk
fyrri tíma hafi margt hvert vitað
mjög vel innra með sér hvað myndi
skila afkomendunum sæmilegri lífs-
hamingju og „predikað“ samkvæmt
því. Þessi minni gengu síðan kyn-
slóð fram af kynslóð og ástandið var
ekki orðið verra en það, hvað mína
kynslóð snertir, að mjög margir
sem ég þekkti urðu að „almenni-
legu“ fólki, eins og það var kallað.
Nú er eins og tengslin við þessi
gömlu minni séu eða hafi rofnað og
við því mætti t.d. bregðast með því
að leggja niður fyrir sér hvaða eig-
inleika sé heppilegast að rækta með
börnum svo þeim vegni vel síðar í
lífi og starfi.
Samkvæmt fréttum og samtölum
við þá sem vinna að málefnum barna
og unglinga virðist hjá mörgum
þeirra skorta á þá eiginleika sem
gjarnan hafa verið mælikvarði á það
að vera „almennileg“ manneskja.
Börn og unglingar nútímans sýnast
furðu mörg eiga í miklum vanda
bæði hvað snertir samskipti við ann-
að fólk og samfélagið í heild, vímu-
efni og meðferð á fjármunum og þau
virðist töluverðum mæli skorta þrek
til að axla sæmilega þær byrðar sem
lífið leggur á fullorðið fólk. Þetta
bendir til þess að eitthvað verulega
mikið hafi farið úrskeiðis í uppeldi
viðkomandi einstaklinga. Menn tala
gjarnan um að það skorti aga, en
hvers konar aga skortir og að
hverju á sá agi að beinast?
Ég hugsa að það væri ómaksins
vert fyrir unga foreldra að setjast
niður og hugsa um hvernig líf þau
kjósi börnum sínum uppkomnum og
hvernig tengdabörn þau myndu
helst vilja fá inn í fjölskylduna –
sbr.: líkur sækir líkan heim. Ef fólk
vill að börn þess eigi að kærleika og
umhyggju að hverfa hjá öðrum þarf
að kenna þeim í barnæsku að sýna
öðru fólki umhyggju og kærleika og
þannig mætti telja.
Margir í nútímanum eru mjög
uppteknir af peningum og halda
jafnvel að lífshamingja fólks sé í
réttu hlutfalli við þann veraldlega
auð sem það hefur undir höndum.
Fjölmargt bendir til að þessu sé
jafnvel öfugt farið. Það er hinn and-
legi auður sem virðist skila fólki
mestri lífshamingju þegar til lengd-
ar lætur, - einfaldir hlutir eins og
hlýleiki í viðmóti og að reyna að
setja sig í annarra spor, heiðarleiki í
samskiptum, drengskapur þegar á
reynir, þol í mótlæti, nægjusemi,
samhjálp, að geta gert mikið úr litlu
og síðast en ekki síst sá dýrmæti
eiginleiki að geta glaðst með öðrum
án teljandi öfundar.
Því miður bendir ýmislegt til að
ekki sé gert nægilega mikið af hálfu
heimila eða skóla til að rækta með
ungviði þessa eiginleika, til mikillar
óhamingju fyrir þetta sama ungviði
sem þá fer út í lífið illa nestað að
þessu leyti.
Það stoðar lítið að vera moldríkur
og/eða þrælmenntaður frá dýrum
og virtum skólum ef maður getur
ekki látið sér lynda við nokkurn
mann og telur sig vera á „sérsamn-
ingi“ í tilverunni með tilheyrandi
vonbrigðum er fram í sækir. Þannig
fólk á að óbreyttu á hættu að dæm-
ast til andlegrar og félagslegrar fá-
tæktar sem er miklu verra hlut-
skipti en veraldleg fátækt af því tagi
sem við þekkjum í þessu samfélagi.
Þjóðlífsþankar/Til hvers er fólk
að ala upp börn?
Fjórðungi
bregður
til fósturs
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
Við lifum á tímum meðvitaðrar stefnumótunar í flestum málum og sífellt er
fólk að setja sér alls kyns markmið. Þessi viðleitni virðist þó hreint ekki al-
gild. Ég hef heyrt á ýmsum sem nú vinna með börnum að ekki veitti af í sum-
um tilvikum að foreldrar settu sér í ríkari mæli meðvitað uppeldismarkmið
og mótuðu meginstefnu í uppeldi barna sinna. Það er engu líkara en furðu fá-
ir geri sér í upphafi ljósa grein fyrir hvernig manneskju þeir vonist til að upp-
eldið skili.
Alltaf á þriðjudögum