Morgunblaðið - 27.02.2003, Blaðsíða 28
LISTIR
28 FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HINUM þrautseiga samanburði á
milli hlutverka málverksins og ljós-
myndarinnar ætlar seint að linna,
eins og heyra mátti á málþingi sem
haldið var á Kjarvalsstöðum fyrr í
mánuðinum um strauma og stefnur í
myndlist. Þar voru miðlarnir tveir
nokkrum sinnum nefndir til saman-
burðar og varpaði einn gestanna
m.a. fram þeirri spurningu hvort
ljósmyndin hefði ekki endanlega
sigrað málverkið. Samanburðurinn
er skiljanlegur þar sem miðlarnir
eru nátengdir og skerast oft saman.
Dæmi um það eru Norrænu Carneg-
ie-verðlaunin sem veitt eru fyrir
málverk, en á þeim sýningum hefur
enn ekki brugðist að nokkur ljós-
myndaverk fylgi með, svona til að
teygja hugmyndina um málverkið.
Hið sama var gert út frá hlið ljós-
myndarinnar á stórsýningunni „I
am a camera“ árið 2001 í Saatchi-
galleríinu í Lundúnum, en þar mátti
sjá nokkur raunsæismálverk á milli
ljósmyndaverkanna.
Ljósmyndin er sprottin út frá
málverkinu og hafa margir fræði- og
listamenn, þ.á m. breski málarinn
David Hockney, haldið því fram að
ljósmyndin hafi í raun verið fundin
upp á endurreisnartímanum með
Cameru obscura-málaratækni, sem
t.d. Johannes Vermeer notaði síðan
óspart á 17. öldinni í sköpun meist-
araverka sinna. Ljósmyndavélin
(Camera lucinda), sem kom á mark-
að árið 1839, er þannig séð ekkert
annað en tæknileg útfærsla á Cam-
eru obscura þar sem handverkið er
ekki lengur milliliður frá auga til eft-
irmyndar.
Birtingarmynd andans
Það er því eðlilegast að nota ljós-
mynd til að skila ítarlegri eftirmynd,
eins og t.d. af andliti manneskju. En
þegar kemur að sköpun er málið
kannski ekki svo einfalt. Eins og
fram kemur í stuttum texta Þor-
valds Þorsteinssonar fyrir mál-
verkasýningu Karls Jóhanns Jóns-
sonar, sem er í Hafnarborg um
þessar mundir, þá er djúpstæð
merking í orðinu „andlit“. Orðið vís-
ar í andann sem býr í manninum.
Það er einmitt þessi andi, þetta
óáþreifanlega aðdráttarafl, sem við
skiljum ekki heldur skynjum, sem
myndlistarmenn hafa leitast við að
tjá öldum saman, hvort sem það er í
mannamyndum, landslagsmyndum,
athöfnum eða abstraktsjónum, í
málverki, skúlptúr, myndbandi,
gjörningum eða þá ljósmyndum.
Enginn listmiðill stendur uppi sem
sigurvegari í þeirri leit því að hún
snýst ekki um þess háttar sigur.
Hún snýst um sigur andans yfir efn-
inu.
Eitt hlutverkanna sem ljósmyndin
tók við af málverkinu var portret-
myndin. Á sumum ljósmyndastofum
í dag er jafnvel hægt að fá portret-
mynd prentaða á striga. Portretmál-
verk, og þá sérstaklega portret eftir
pöntunum, hefur virst vera deyjandi
grein á Íslandi á síðustu áratugum.
Einar Hákonarson, Baltasar Samp-
er og Eiríkur Smith eru þeir lista-
menn sem helst hafa tekið slík verk-
efni að sér. Helgi Þorgils
Friðjónsson var jú með sýningu á
portretmálverkum í Galleríi Sævars
Karls fyrir tveimur árum en þau
voru ekki unnin eftir pöntunum og
ég hef heldur ekki orðið var við
framhald á þeirri sýningu hjá Helga.
Fleiri starfandi listmálarar koma
mér ekki í hug varðandi portretmál-
verk, nema þá Karl Jóhann Jónsson,
fæddur 1968, sem undanfarin ár hef-
ur helgað sig þessari listgrein. Mál-
verkasýning Karls í Hafnarborg
nefnist „Albúm“, sbr. myndaalbúm,
og inniheldur 68 portretmyndir, all-
ar málaðar með olíulitum á striga,
utan nokkurra mynda á kaffistof-
unni sem unnar eru með gvass og
vatnslitum. Aðallega eru þetta
mannamyndir, en jafnframt leynast
þarna myndir af trjám, mat og dýr-
um sem má skoða sem portret þótt
ekki sé um mannsandlit að ræða.
Einungis tvö málverk á sýningunni
eru máluð eftir pöntun, þau eru af
fyrrverandi skólastjóra og skóla-
stjórafrú Menntaskólans að Laugar-
vatni. Aðrar fyrirsætur hefur lista-
maðurinn sjálfur valið og túlkað í
mynd. Má þar nefna Sigrúnu Hjálm-
týsdóttur sem Karl Jóhann túlkar
sem melankólíska húsmóður og er
mjög ólíkt þeirri ímynd sem hingað
til hefur verið dregin af þessari glað-
væru brosmildu söngkonu. Karl
tekst á við andlit margra annarra
kunna Íslendinga, þ.á m. Megasar,
Össurar Skarphéðinssonar, Þorvald-
ar Þorsteinssonar, Arthúrs Björg-
vins Bollasonar, Árna Björnssonar
þjóðháttarfræðings og Eiríks Smith.
Talsvert er af fjölskyldumyndum á
sýningunni, þ.e. sjálfsmyndir og
myndir af konu og börnum lista-
mannsins og svo eru nokkrar tillög-
ur að andliti Jesú Krists.
Karl Jóhann Jónsson er sem bet-
ur fer ekki vélrænn portretmálari,
sbr. myndakassa eins og eru í
Kringlunni sem tölvuteikna líflausar
portretmyndir á einni mínútu eða
svo. Karl styðst þó við tæknina og
nýtir sér ljósmyndir á milli þess að
hann hittir fyrirsæturnar. Myndirn-
ar eru misjafnar að gæðum. Í sum-
um tilfellum heppnast honum ekki
vel en í öðrum hefur hann fundið
töfrana sem þarf. Það hefur ekkert
með hlutföll eða línur að gera heldur
hvort listamaðurinn nái andlegri
tengingu við fyrirmynd sína eða
ekki.
Heilabylgjur og húsgögn
„Andrúm“ nefnist samsýning
þeirra Kristins Pálmasonar, listmál-
ara, Baldurs J. Baldurssonar tónlist-
armanns og Gulleik Lövskar hús-
gagnahönnuðar í Sverrissal og
apoteki Hafnarborgar.
Kristinn hefur hægt og rólega
verið að stíga upp sem einn af at-
hyglisverðum listmálurum yngri
kynslóðarinnar. Hann sýnir 9 óhlut-
bundin málverk, ýmist máluð með
olíu eða akrýl á ál, MDF eða striga.
Kristinn notar eiginleika olíu- og
akrýlefnanna mjög vel. Í akrýlverk-
unum liggur plastefnið sem þykkt
yfirborð á fletinum, en olíuverkin
eru aftur á móti unnin í mörgum lög-
um sem listamaðurinn málar og
skefur til skiptis. Þannig skapast
dýpt á fletinum sem er öfugt við það
sem hann virðist ætla með akrýl-
málningunni.
Hljóðverk eða tónverk Baldurs J.
Baldurssonar eru í sitt hvorum saln-
um, en vinna saman á milli salanna.
Í Sverrissal er verk sem hann bygg-
ir á heilabylgjum og í apoteki er
hljóðverk á mýkri nótunum í þremur
stuttum köflum. Verkin minna mig
helst á hugleiðslumúsík, léttir tónar
sveima yfir þungri jarðtengingu og á
köflum skapast örlítill drami. Ef-
laust gæti ég allt eins lýst málverk-
um Kristins Pálmasonar með þess-
um hætti og eiga verk þeirra félaga
margt sameiginlegt, enda eru þeir
ekki óvanir samstarfi.
Kristinn og Gulleik Lövskar
sýndu saman í Galleríi Skugga í
fyrra, Kristinn var með málverk á
jarðhæðinni en Gulleik með stóla í
kjallaranum sem voru á mörkum
skúlptúrs og húsgagna. Í Hafnar-
borg sýnir Gulleik stóla á ný, en að
þessu sinni eru þeir augljóst hús-
gagn. Stólarnir eru þrír, hæginda-
stóll, barstóll og borðstofustóll úr
eik með leðuráklæði. Þeir eru skop-
legir á að líta. Stólfæturnir minna á
dýrafætur, svo sem á kanínu, og
spennan í fótunum gerir það að
verkum að þeir virðast ætla að
stökkva af stað á hverri stundu.
Gulleik er prýðishönnuður en ég
upplifi stóla hans í allt öðrum takti
en verk Kristins og Baldurs og fyrir
mitt leyti skapa þeir annars konar
„andrúm“ en félagar hans leggja
upp með. Kann heildarmynd sýning-
arinnar að líða svolítið fyrir það, en
hver listamaður fyrir sig skilar samt
frá sér fyrirtaks verkum.
Íslensku sæskrímslin
Þessa vikuna stendur yfir sýning
á átta lágmyndum eftir Huldu Há-
kon í kjallaranum í Gallerí i8 og í
Slunkaríki á Ísafirði. Myndirnar eru
unnar eftir skrímslamyndum sem
sjást á miðunum við Ísland á landa-
korti sem hollenski kortagerðar-
maðurinn Abraham Ortelius gaf út
árið 1590. Höfundur þess er ókunn-
ur en öll bönd berast þó að Guð-
brandi Þorlákssyni, biskupi á Hól-
um.
Lágmyndir Huldu hafa naív yfir-
bragð og kannski eðlilega ef miðað
er við upprunalegu myndirnar. Ekki
er mér fyllilega ljóst hvers vegna
listakonan endurvinnur þessar
myndir yfir í lágmyndir, hvort það
er af einskærum áhuga hennar á
þessum furðulegu fyrirbærum,
hvort það séu einhver þjóðleg ein-
kenni við myndirnar sem heilla eða
hvort hún sé að nota skrímslin
ásamt rituðum textum sem staðsetn-
ingartákn umhverfis landið, sem
kann þá að vera ástæðan fyrir því að
hún vilji sýna verkið samtímis á
tveimur stöðum á landinu. Sjálfur sé
ég lágmyndirnar sem einhvers kon-
ar íslenskt kitsch í líkingu við yf-
irgengilegar eftirgerðir Jeff Koons
af sætum keramikhundum sem seld-
ir eru í blóma- og minjavöruversl-
unum. Munurinn er þá fyrst og
fremst þjóðlegur enda hafa þessar
furðuverur fylgt okkur í um 400 ár.
Í kjallaranum í i8 blandast lág-
myndir Huldu við önnur verk sem
þar eru til sölu eftir aðra listamenn
svo erfitt að sjá verk hennar sem
sérstaka einkasýningu þar. Ég hef
ekki séð sýninguna í Slunkaríki, sem
byggir á afsteypum af sömu sæ-
skrímslamyndum, en ég geri mér
það í hugarlund að verkin njóti sín
betur ein og sér í rými á Ísafirði.
Listin, and-
inn og efnið
MYNDLIST
Hafnarborg
Sýningarnar eru opnar alla daga nema
þriðjudaga frá kl. 11–17 og standa til 10.
mars.
PORTRETTMÁLVERK
KARL JÓHANN JÓNSSON
SVERRISSALUR OG APOTEK
MÁLVERK, HLJÓÐVERK OG HÚS-
GAGNAHÖNNUN
KRISTINN PÁLMASON, BALDUR J. BALD-
URSSON OG GULLEIK LÖVSKAR
Gallerí i8 – kjallari
Galleríið er opið fimmtudaga til laug-
ardaga frá kl. 11–18 og eftir sam-
komulagi. Sýningunni lýkur 2. mars.
LÁGMYNDIR
HULDA HÁKON
Einn af stólum Gulleiks Lövskar. Olíumálverk eftir Kristin Pálmason í Sverrissal.
Jón B.K. Ransu
Andlitsmynd af eiginkonu listamannsins og portrett af Eiríki Smith list-
málara á sýningu Karls Jóhanns Jónssonar í Hafnarborg.
FÁUM blandast hugur um að
vart hefur meiri herkonunungur
gengið um grundir en Alexander
mikli. Hann lagði undir sig mikinn
hluta Evrópu og Asíu og raunar
einnig hluta Afríku. Ævi hans frá
upphafi valdatíma hans var nánast
ein herför og sigrar hans með ólík-
indum. Snemma hafa því sagnir
margar verið til um þann merka
mann sem síðar voru endurvaktar á
miðöldum seint á 12. öld í söguljóði
á latínu eftir Galterus de Castel-
lione, franskt skáld og lærdóms-
mann. Það söguljóð fékk heitið
Alexandreis eða Alexanderskviða og
dregur dám af verkum hinna klass-
ísku rómversku höfunda í máli stíl
og lærdómslist, ekki síst af Eneas-
arkviðu Virgils. Þetta söguljóð fór
sem eldur um sinu um Evrópu og
rataði einnig hingað til Íslands.
Hér á landi féll söguljóðið þó í
annars konar farveg en víðast hvar
annars staðar því að á 12. og 13. öld
er að þróast margháttar skáldskap-
ar- og sagnaritunarhefð á íslensku
við hlið hinnar latnesku rithefðar
sem ríkti í flestum löndum kristinna
manna. Menn höfðu auk þess unnið
að ýmiss konar þýðingum helgum
að miklu leyti voru raunar endur-
sagnir og túlkanir en farið var að
örla á veraldlegum þýðingum. Það
fór því svo að til varð á íslensku Al-
exanders saga sem ekki getur þó
talist til söguljóða þó að hún byggi
efnislega á Alexanders kviðu. Al-
mennt er talið að Brandur Jónsson,
biskup á Hólum hafi þýtt verkið eða
í það minnsta haft umsjón með þýð-
ingunni.
Alexanders saga hefur töluvert
sjálfstæði gagnvart frumtextanum.
Höfundurinn vitnar að vísu oft í
meistara Galterus og efnisleg þýð-
ing fer oft nærri upprunalegum
textum ritsins en hann sleppir ýmsu
flúri söguljóðsins, styttir textann
sums staðar og lengir hann annars
staðar með því að staðfæra söguna
miðað við forsendur íslenskra les-
enda, gefur textanum íslenskt
sagnaform og veltir jafnvel ýmsu
því fyrir sér sem ekki er getið um í
kviðu hins franska meistara.
Ný útgáfa Alexanders sögu sem
Gunnlaugur Ingólfsson hefur búið
til prentunar hefur nú séð dagsins
ljós. Þetta er vönduð og aðgengileg
útgáfa, byggð á eldri útgáfu Finns
Jónssonar en tillit tekið til útgáfna
þeirra Ungers (1848) og Halldórs
Laxness (1945) og jafnvel tekið mið
af leshætti Jóns Helgasonar. Henni
fylgja orðskýringar og gagnlegur
eftirmáli.
Í raun og veru býður Alexanders
saga upp á margt það besta sem
miðaldasagnaritarar íslenskir höfðu
upp á að bjóða, töfrandi gullald-
armál, stórbrotnar bardagalýsingar,
sterkar mannlýsingar, siðferðisleg-
ar og heimspekilegar vangaveltur á
stundum með trúarlegu ívafi en um-
fram allt markviss stíltök. Fá rit
túlka betur heimsmynd miðalda.
Það er líka engu líkara en maður
verði vitni að fæðingu máls og ný-
sköpun, samhæfingu latnesks mál-
og hugmyndaheims og íslensks þar
sem hvergi hallar þó á íslenskuna.
Ég nefni sem dæmi þegar þýðandi
útskýrir amasónur fyrir lesendum
sínum ,,er á danska tungu megu vel
heita skjaldmeyjar“. Meira þarf
ekki til. Þetta skilja íslenskir les-
endur.
Það er því ástæða til að gleðjast
yfir því að Alexanders saga skuli nú
vera enn á ný aðgengileg mönnum
annars staðar en á söfnum og
fræðasetrum.
Af fræknum herkonungi
BÆKUR
Miðaldasaga
eftir Galterus de Castellione. Gunnlaugur
Ingólfsson bjó söguna til prentunar,
samdi skýringar og ritaði eftirmála.
Steinholt. 2002 - 222 bls.
ALEXANDERS SAGA
Skafti Þ. Halldórsson
KEITH Reed heldur tvenna ein-
söngstónleika á næstunni. Þeir fyrri
verða í Egilsstaðakirkju annað
kvöld, föstudagskvöld, kl. 20 og hinir
seinni í Laugarborg í Eyjafjarðar-
sveit á sunnudag kl. 16. Á efnisskrá
verða lög eftir Johannes Brahms.
Undirleikari er Aladar Rácz frá
Húsavík. Tónleikarnir bera yfir-
skriftina Milli ljóss og skugga.
Keith Reed hefur starfað sem
söngkennari og tónlistarkennari á
Egilsstöðum undanfarin sex ár.
Hann hefur sungið á mörgun tón-
leikum bæði hér heima og erlendis,
sungið bassahlutverk í fjölda kór-
verka og einnig fjölmörg óperuhlut-
verk bæði erlendis og við Íslensku
óperuna.
Keith mun syngja Leporello í óp-
erunni Don Giovanni sem verður
flutt í júní á sumarhátíð Óperustúdíó
Austurlands sem nefnist Bjartar
nætur.
Keith Reed
syngur
Brahms