Morgunblaðið - 27.02.2003, Blaðsíða 8

8 B FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ

























































































NVIÐSKIPTI ATHAFNALÍF
Saga Michaels Lewis af starfinu hjá Salomon-verðbréfafyrirtæk-
inu er ævintýraleg. Könnun sýnir að meirihluti tilvonandi há-
skólanema telur að leggja þurfi áherslu á siðfræði í MBA-námi.
Lewis segir sögu af skuldabréfum
og Baumgarten vill meiri siðfræði
Sérstæðir
Hönnun og hæfileikar eru það sem fyrirtæki ættu að leiða hug
ilatriði í rekstri og markaðssókn í hröðu kapphlaupi fyrirtækj
Þ
RJÁR ráðstefnur
hafa að undanförnu
sett svip sinn á
daga þeirra sem
áhuga hafa á við-
skiptum og markaðssetningu.
ÍMARK, Félag íslensks
markaðsfólks, fagnaði í lið-
inni viku Íslenska mark-
aðsdeginum í Háskólabíói
og FVH, Félag viðskipta-
og hagfræðinga, hélt upp
á Íslenska þekkingardag-
inn í Borgarleikhúsinu
ekki alls fyrir löngu. Auk
árlegra verðlaunaafhend-
inga á þessum dögum voru
haldnar ráðstefnur og
fengnir erlendir fyrirlesar-
ar til að greina frá straum-
um og stefnum í rekstri og
markaðssetningu fyrirtækja.
Margt athyglivert kom þar í
ljós. Þriðja ráðstefnan sem
nefna ber fór líklega ekki hátt í
viðskiptalífinu, enda var hún hönn-
unarráðstefna. Sú var haldin í Nor-
ræna húsinu undir yfirskriftinni
„Hönnun – máttur og möguleikar“ á
vegum iðnaðar- og viðskiptaráðuneyt-
isins í samstarfi við Form Ísland, Sam-
tök atvinnulífsins og fleiri. Þá ráðstefnu
sótti fjöldi fólks og fyrirlesararnir voru
bæði úr heimi viðskipta og hönnunar. Á
fyrri tveimur ráðstefnunum var þó einn-
ig verið að ræða um hönnun, þótt það
hafi kannski ekki falist í yfirskrift
þeirra.
Hönnun lýtur að fleiru
en auglýsingum
ÍMARK ráðstefnan nefndist „Eftir höfð-
inu dansar fjármagnið“ og á FVH þekk-
ingarráðstefnunni var fyrirtækjamenn-
ing og innri markaðssetning í
brennidepli. Máttur og möguleikar hönn-
unar til að stuðla að framþróun í at-
vinnulífinu var hins vegar umræðuefnið í
Norræna húsinu. Sérstaða fyrirtækja og
frumleiki í markaðssókn og viðskipta-
háttum virðist vera það sem máli skiptir
og hönnun er veigamikill þáttur í þessari
nýju fyrirtækjagerð. Þá er ekki aðeins
átt við hönnun auglýsinga heldur kemur
hönnun bygginga og vinnurýmis, vöru-
og tæknihönnun mikið
irtækjum sem ætla sér
sínu sviði. Séu þess
áþekku, áherslur á ráð
ur dregnar saman sés
urinn í gegnum alla
fræðimanna, markaðsf
uða, er að frumleiki sk
má eingöngu öðlast m
hæfileika hvers og ein
fyrirtæki, því þeir eru
ir“ og þær allra verðm
Forstjórann í brúða
eða viltu vera púkó
Sænski viðskiptagúrú
erstråle vakti mikla lu
sínum á ÍMARK degi
hann birtist í Morgu
febrúar sl. Kenning
ganga út á það að vegn
keppni þá sé það bein
Á BLAÐAMANNAFUNDI hinn 6. október
árið 1979 tilkynnti þáverandi seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, Paul Volker, að fjármagn í
umferð myndi í framtíðinni ekki lengur breyt-
ast í takt við hringrás efnahagssveiflna. Þess í
stað kæmi vaxtastig til með að breytast í meira
mæli út frá markaðsaðstæðum. Tveimur árum
eftir tilkynningu Volkers tók vaxtastig í
Bandaríkjunum að lækka eftir að hafa hækkað
stöðugt undanfarin fimmtán ár. Aukið flökt
leiddi til þess að áhættufjárfestingar í skulda-
bréfum jukust gífurlega. Samhliða lækkandi
vaxtastigi jókst lántaka ríkis, fyrirtækja og
neytenda stöðugt næstu árin gífurlega og
ákvarðanir ríkisstjórnarinnar um að hægt
væri að gjaldfæra lánakostnað urðu til að bæta
olíu á eldinn. Skuldabréf með margvíslegum
ríkisábyrgðum voru mest í sviðsljósinu, en það
var þróun sem átti eftir að hafa víðtæk áhrif á
fjármálakerfi Bandaríkjanna.
Þetta tímabil, árin 1981 til 1987, er meg-
inviðfangsefni bókarinnar Liar’s Poker eftir
Michael Lewis. Í bókinni lýsir Lewis reynslu
sinni sem starfsmaður hjá verðbréfafyrirtæk-
inu Salomon í þrjú ár, sem var fremsta fyr-
irtækið á sviði skuldabréfa með ríkisábyrgð á
þeim tíma. Auk þess dregur Lewis upp mynd
af ástandinu hjá fyrirtækinu almennt og
mörkuðum á því tímabili.
Hluti bókarinnar fer í að lýsa vinnuandan-
um sem ríkti hjá Salomon, aðallega út frá sjón-
arhóli Lewis sem þá var enn í starfsnámi
(verðbréfamiðlarar í Bandaríkjunum verða að
taka 3 mánaða starfsnám áður en þeir mega
hefja viðskipti) og reynslu hans sem sölumað-
ur skuldabréfa. „Kúltúrinn“ í fyrirtækinu líkt-
ist frekar því sem ætla má að sé algengt í
menntaskólabekk heldur en í virtu verðbréfa-
fyrirtæki. Fjögurra stafa klúryrði var mest
notaða lýsingarorðið, jafnvel á tíðum mæli-
kvarði um karlmennsku (konur voru að mestu
leyti settar í störf sem lítið bar á).
Lewis komst sjálfur fljótt að því að það
skipti litlu máli fyrir hann og fyrirtækið hvort
viðskiptavinir hans högnuðust eða töpuðu á
viðskiptum sínum við Salomon. Reyndar var
það oftar en ekki svo að ef Salomon hagnaðist
á því að selja illseljanleg skuldabréf úr bókum
sínum til viðskiptavina, sem þurftu augljós-
lega að gjalda það dýru verði að hafa verið
leiddir í gildru, þá var salan í augum yfir-
manna hans jafnvel enn betri. Lewis var iðu-
lega minntur á að það var Salomon en ekki við-
skiptavinir hans sem greiddu honum launin
hans.
Lítið var lagt upp úr menntun starfsfólks til
að það gæti metið almennilega þau skuldabréf
sem það var að selja, nema með yfirborðsleg-
um hætti svo það gæti sagt eitthvað um gildi
og hlutföll sem hluta af kynningu bréfanna.
Talið var gott að nýliðar fengju minni við-
skiptavini til að glíma við því þeir viðskiptavin-
ir væru síður líklegir til að vera til vandræða ef
fjárfestingar þeirra færu illa, sem oft gerðist.
Sjálfur hafði Lewis sáralitla þekkingu á mörg-
um þeirra bréfa sem hann seldi fyrir milljónir
dala og hið sama gilti um flesta samstarfsaðila
hans sem hann lýsir í bókinni.
Þó svo að lesningin um „kúltúrinn“ hjá Sal-
omon sé stundum litrík og ævintýraleg er sag-
an um uppgang skuldabréfaviðskipta fyrir-
tækisins jafnvel enn stórkostlegri. Sú saga
tengist aðallega svokölluðum Savings and
Loans (S&L) fjármálastofnunum sem höfðu
fram að því verið stöndugir lánveitendur til
húsbyggjenda. Vegna hækkandi vaxtastigs
veitti Bandaríkjastjórn S&L skattafríðindi
síðari hluta ársins 1981, þegar vaxtastigið var
kaldhæðnislega í hámarki sem ekki hefur sést
síðan. Eini gallinn á gjöf Njarðar var að S&L
þurftu að selja fasteignaveðbréf sín, og kaupa
önnur í staðinn, til að fá skattafríðindin. Eina
fjármálafyrirtækið með mannskap sem hafði
þekkingu á þeim bréfum og var þar af leiðandi
tilbúið að versla með þau var Salomon. For-
stjórar S&L höfðu fáa aðra valkosti en að selja
í gegnum Salomon, þrátt fyrir að vera með-
höndlaðir á þeim bæ með dónaskap, bæði hvað
framkomu varðaði og ekki síst verðlagningu.
Annaðhvort gengu þeir að kjörum Salomon
eða þeir urðu atvinnulausir vegna þess að fyr-
irtæki þeirra fóru einfaldlega á hausinn ef þau
gátu ekki umbreytt lánum og nýtt skattaaf-
sláttinn. Fákunnátta margra stjórnenda S&L-
stofnana var nýtt til hins ýtrasta hjá Salomon.
Auk þess áttuðu starfsmenn Salomon sig fljót-
lega á því að hægt væri að reikna út líkurnar á
því að veðbréf yrðu greidd upp á ákveðnum
svæðum. Salomon keypti bréf, sem voru líkleg
til að vera greidd upp fljótlega, með miklum
afföllum, til að fá þau greidd án affalla
skömmu síðar. Um tveimur árum eftir útgáfu
bókarinnar Liar’s Poker lentu mörg S&L-fyr-
irtæki aftur í hremmingum því mörg þeirra
höfðu fjárfest í fyrirtækjabréfum á slæmum
kjörum sem mörg urðu verðlaus. Afleiðingin
var mesta tap sögunnar í fjármálageiranum.
Liar’s Poker er í senn afar beinskeytt og
fyndin bók um lífið á Wall Street. Hún er fróð-
leg heimild um þá ótrúlegu þróun sem átti sér
stað í skuldabréfaheiminum árin 1981 til 1987.
Þá má velta fyrir sér hversu mikið af því sem
þar er lýst á sér samsvörun í fjármálaheim-
inum í dag, tveimur áratugum seinna.
ll SKULDABRÉF Már Wolfgang Mixa
Fróðleg heimild
mixa@sph.is
ALMENNT er orðið viðurkennt að umhverfið skiptir
máli fyrir líðan starfsmanna og þar geta hönnuðir og
arkitektar komið inn í. Aðstaða starfsmanna fyrirtækja
er talin skipta miklu máli þegar kemur að starfsánægju.
Vinnurými hjá fyrirtækjum eru af ýmsu tagi en Halldór
Gíslason, arkitekt og deildarforseti hönnunar- og arki-
tektúrdeildar LHÍ, hefur fengist nokkuð við að hanna
starfsaðstöðu hjá íslenskum fyrirtækjum.
Hann segir að mörg fyrirtæki séu nú farin að leggja
áherslu á að brjóta upp hin hefðbundnu vinnusvæði.
Starfsmenn fyrirtækjanna séu þannig ekki endilega með
sína eigin skrifstofu með köntuðu skrifborði og einka-
tölvu innanborðs. Opin svæði séu orðin algengari.
Í sumum þeirra fyrirtækja sem hann hefur hannað eru
hvorki almennir starfsmenn né stjórnendur með lokaða
skrifstofu heldur vinna allir í einu rými. Nýstárleg fund-
arherbergi sem Halldór hefur hannað eru t.d. ekki með
neinum stólum heldur einungis háborði sem fundarmenn
standa við. Þannig verða fundirnir styttri og líklegt má
telja að þeir skili allt eins miklu eins og þegar setið er á
fundum.
Þau fyrirtæki sem hafa endurnýjað híbýli sín að und-
anförnu hafa mörg hver lagt sig fram um að laga vinnur
ið að nýjum straumum í fyrirtækjarekstri. Þannig eru ný
höfuðstöðvar Marels hannaðar með það fyrir augum að
boðleiðir milli starfsmanna og stjórnenda verði sem sty
ar. Í húsinu, sem er sérhannað fyrir hátæknistarfsemi,
að mynda að finna líkamsræktarstöð og bókasafn fyrir
starfsfólk. Lögð er áhersla á að rými séu opin enda er þ
talið spara tíma og auðvelda boðleiðir. Auðvelt á að ver
flytja vörur til og frá nýja húsinu. Sérstakar „þankahríð-
arstöðvar“ eru einnig í húsinu, ætlaðar sem vettvangur
skapandi samvinnu starfsfólks Marels. Í nýju húsi Íslen
ar erfðagreiningar eru til að mynda margir gangar og a
kyns rými önnur en lokuð herbergi sem starfsfólk getur
til óformlegs fundahalds.
Þessi stefna að vinna í opnum rýmum og gera þannig
raunir til að brjóta niður múra milli starfsmanna og stjó
ll REKSTUR FYRIRTÆKJA hönnun og sérstaða
Opin vinnurými í anda Al
NÝLEG könnun meðal tilvonandi háskóla-
nema í Flórída sýnir að mikill meirihluti
þeirra telur, að í MBA-námi (Master of Bus-
inesss Administration) þurfi að leggja meiri
áherslu á viðskiptasiðfræði í framtíðinni, í
ljósi fjölda hneykslismála sem hafa skekið
viðskiptalífið í Bandaríkjunum og víðar á síð-
ustu misserum. Frá þessu er sagt í vefútgáfu
The Business Journal í Tampa Bay í Flórída í
Bandaríkjunum.
Framkvæmdaaðili könnunarinnar,
GradSchools.com, gerði hana til að kanna
áhrif Enron- og WorldCom-hneykslanna á
MBA-nám. Í greininni er vitnað í Mark Shay,
forstjóra Educational Directories Unlimited,
og segist hann hafa orðið var við almenna
aukningu siðfræðitengdra námskeiða í við-
skiptaháskólum.
GradSchools.com kannar áhuga tilvonandi
nemenda ársfjórðungslega og sú breyting
hefur orðið á vinsældum einstakra náms-
brauta að í kjölfar niðursveiflu á mörkuðum
og fyrrnefndra hneykslismála er MBA-nám,
sem löngum hefur mælst nr. 1–2 í vinsæld-
um, dottið niður í fimmta sætið á eftir sál-
fræði, tölvunarfræði, réttarsálfræði og verk-
fræði.
Steve Baumgarten yfirmaður MBA-náms í
háskólanum í Suður-Flórída, segir að nið-
urstöður könnunarinnar séu eðlileg viðbrögð
við því þegar græðgi fárra hefur áhrif á
marga, eins og gerst hefur síðustu misseri í
viðskiptalífinu. Hann segir þó að MBA-námið
standi traustum fótum og eftirspurn sé áfram
mikil, enda námið almennt talið vera góður
undirbúningur fyrir þátttöku í atvinnulífinu.
MBA þarf meiri siðfræði
tobj@mbl.is
ll MBA-NÁM Þóroddur Bjarnason
◆
Umfjöllun um mikilvægi hönnunar og
frumleika hefur farið hátt í viðskiptalífinu
að undanförnu. Eyrún Magnúsdóttir hefur
setið hverja ráðstefnuna á eftir annarri þar
sem nýstárlegar hugmyndir um rekstur
fyrirtækja hafa komið fram.