Morgunblaðið - 02.03.2003, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 2. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ ER misjafnt hvað fólkskilur eftir sig þegar aðstarfslokum kemur. Sumirhafa unnið þannig störf aðlítið sést af verkum þeirra
en til eru þeir sem geta ekið út um all-
an bæ og sagt: „Þetta hús byggði ég og
þetta og þetta,“ – einn úr þeirra hópi
er Kristinn Sveinsson húsasmíða-
meistari. Ekki aðeins hefur hann reist
mikinn fjölda húsa hér á höfuðborg-
arsvæðinu og víðar heldur sá hann höf-
uðborgarbúum um árabil fyrir svína-
kjöti ásamt fleirum. Áratugum saman
hafði Kristinn því mikið umleikis. Þótt
tilveran hans sé nú kominn í rólegri gír
er enn til staðar sami hugurinn og
dugnaðurinn og fleytti honum í
fremstu röð í sinni grein þótt hann
kæmi frá fremur fátæku og barn-
mörgu heimili og væri föðurlaus frá
barnsaldri.
„Ég fæddist í Dagvarðarnesseli í
Klofningshreppi í Dalasýslu 17. októ-
ber 1924,“ segir Kristinn. Foreldrar
hans voru Sveinn Hallgrímsson frá
Túngarði á Fellsströnd og Salóme
Kristjánsdóttir frá Breiðabólsstað á
Fellsströnd. Þau byrjuðu að búa á
Köldukinn, voru eitt ár á Hóli, síðan í
Stóra-Galtardal.
„Þar varð mamma léttari að þriðja
barni sínu,“ segir Kristinn.
„Árnar voru þá svo miklar sitt hvor-
um megin við tunguna sem bærinn
stóð á að það var ófært. Pabbi varð því
að taka á móti barninu og tók á móti
okkur öllum sjö sem fæddust eftir það,
en við vorum tíu alls.
Ég var fimmti í systkinaröðinni.
Eldri voru Ingunn, Friðgeir, Gestur
Zophanías og Sigurjón, yngri voru Jó-
fríður Halldóra, Ólöf Þórunn, Baldur,
Steinar og Kristján. Það urðu engin
vanhöld hjá pabba í fæðingarhjálpinni.
Ég man sérstaklega eftir þegar Ólöf
systir mín fæddist. Ég var þá fimm ára
og enginn var vakandi í baðstofunni
nema mamma, pabbi og ég. Klukkan
var um tvö að nóttu. Ég var mikill
pabbastrákur, var eins og skugginn
hans og svaf alltaf fyrir ofan hann.
Þegar Olla fæddist tók pabbi hana og
vafði hana inn í stykki og sagði svo:
„Diddi minn, þú verður að hlúa að
henni systur þinni og taka hana undir
sængina, ég þarf að sinna henni
mömmu þinni.“
Það var yndislegt að fá þetta litla
barn í fangið og þetta er sennilega eft-
irminnilegasta nótt sem ég hef lifað.
Ég er ekki frá því að samband mitt við
Ollu hafi verið sterkara en við hin
systkinin alla tíð.
Við krakkarnir vorum mikið dugleg
að leika okkur, áttum bú og smíðuðum
báta og bíla.
Bíl sá ég fyrst þegar við vorum að
heyja úti á engjum. Ég var þá níu ára.
Þá kom bíll í ljós fyrir neðan Sveins-
staði, þangað sem við vorum nýlega
flutt. Við rukum öll upp á veg og feng-
um að sitja í hjá Guðmundi Jónassyni
sem var þarna á Ford ’31. Við strák-
arnir fengum að sitja á pallinum en
Inga systir sat inn í og við öfunduðum
hana mikið. Við fórum til næsta bæjar
sem heitir Hnjúkur og svo hlupum við
til baka.
Tók tvær svartar töflur og dó svo
Pabbi og mamma stofnuðu nýbýli úr
jörðinni Kvenhóli og kölluðu að
Sveinsstöðum 1935. Þá var byggð
hlaða, ári síðar fjós og íbúðarhús. Ég
vann með smiðnum ásamt bróður mín-
um Sigurjóni, við sóttum allt vatnið í
steypuna og grjót til þess að drýgja
steypuna með, því var sökkt ofan í
hana. Við sóttum þetta á hestvagni
sem Gráni gamli dró. Svo réttum við
grjótið til pabba.
Við krakkarnir höfðum reist okkur
hús þegar ég var sex ára. Við byggðum
tóft, 1x2 metra að stærð en áttum eng-
an mæniás. Við tókum þá hríslu í Arn-
arbælisskóg og höfðum í mæniásinn,
árefti gerðum við úr minni hríslum og
settum svo á torfþak og sátum svo
ákaflega glöð í húsinu okkar. Enn í dag
fer ég ár hvert að Seli til að gá að tóft-
inni okkar sem enn mótar fyrir.
Það var stórkostlegt að flytja í nýja
íbúðarhúsið á Sveinsstöðum, þótt ým-
islegt væri eftir að gera. En gleði okk-
ar stóð ekki lengi. Hinn 26. nóvember
1936 dó pabbi.
Hann hafði fengið eitthvað í kjálka-
taugina upp úr mislingum vorið 1935.
Hann fór í Búðardal að leita sér lækn-
inga. Hann fékk meðul, 50 gular töflur
sem ég man vel eftir. Stefán Guðnason
læknir átti ekki meira af töflunum en
sagði pabba að fá fleiri í Stykkishólmi.
Hann gerði það, fékk 50 svartar töflur
til viðbótar. Hann tók inn tvær af þeim
svörtu og sagði svo við bróður minn
„Sigurjón minn, skrepptu niður í
Tumamýri og náðu í féð. Ég ætla að
leggja mig á meðan.“ Sigurjón var
svona 20 mínútur í ferðinni en þegar
hann kom aftur var pabbi dáinn.
Töflurnar voru sendar til rannsókn-
ar suður en það kom ekkert út úr því,
þá var allt öðruvísi en það er í dag,
bæði samgöngur og annað, enginn
læknir kom og engin krufning fór
fram.
Sjö stiga frost þegar við háttuðum
Við tóku erfiðir dagar. Við vorum
sjö börnin innan við fermingu en Frið-
geir elsti bróðir okkar fékk sig lausan
úr vinnu og kom til að aðstoða mömmu
með búið. Hann var heima í eitt ár en
fór þá á Laugarvatn. Inga systir trú-
lofaði sig skömmu síðar.
Mamma hélt áfram búskap á
Sveinsstöðum. Kristján bróðir var á
öðru ári þegar pabbi dó og var alltaf að
kalla á hann. Mér er í minni hve erfitt
var fyrir okkur Sigurjón að fara í fjár-
húsin og fjósið eftir lát pabba en um
annað var ekki að ræða.
Ég var heima hjá mömmu fram til
16 ára aldurs. Þá fór ég að Efra-Hvoli í
Mosfellssveit, til Ingveldar Árnadótt-
ur og Vígmundar Pálssonar, þau voru
mér sem aðrir foreldrar. Heim fór ég
þó á vorin til að hjálpa mömmu í hey-
skapnum.
Sigurjón bróðir tók við búskapnum
1945 þegar hann gifti sig.
Mamma var óskaplega dugleg,
manneskjur eins og hún eru algjörar
hetjur. Það var ótrúlegt það sem hún
þurfti að leggja á sig. Hún fór alltaf
fyrst á fætur og síðust í rúmið og það
var ekki slegið slöku við.
Hún var trúuð og það hjálpaði henni
mikið, ég sá hjá henni hvers virði trúin
er. Mamma var óskaplega góð við okk-
ur börnin og treysti okkur. Þegar við
bræðurinir vorum að fara í vegavinnu
sagði hún: „Strákar mínir, þið munið
að standa ykkur og láta ekki halla á
ykkur.“ Við reyndum að hafa það svo.
Eftir áramótin 1936 gerði mikla
kuldatíð, ég man að við Sigurjón fórum
með hitamæli í herbergið þar sem við
sváfum, það var 7 stiga frost þar inni
þegar við háttuðum. Það var ekki alltaf
dans á rósum okkar æskutíð. En okk-
ur varð sjaldan misdægurt og ekki
alltaf verið að sækja handa okkur með-
ul. Eina meðalið sem var til heima var
brennsluspritt, ef við fengum háls-
bólgu var það blandað til helminga í
vatni og við tókum það inn til að sótt-
hreinsa hálsinn. Svo var það borið utan
á hálsinn á okkur. Einn bróðir minn
fór með höndina ofan í sjóðheitan
vatnspott. Það smokkaðist skinnið
fram af hendinni á honum. Það var
enginn læknir sóttur, mamma og göm-
ul kona af Stakkabergi, næsta bæ við,
læknuðu þetta með kartöflumjöli og
ósöltu smjöri og það sá ekkert á hend-
inni.
Við fórum í sjóinn á sumrin og
stungum okkur stundum milli jakanna
á veturna – svo tók maður sprettinn
heim.
Við systkinin vorum samrýnd og rif-
umst ekki oft.
Grísinn sem varð að útvarpi
Í apríl 1937 kom Óskar móðurbróðir
minn á Hóli til að athuga hvernig syst-
ir hans hefði það með allan barnahóp-
inn sinn.
Hann sagði við mömmu: „Það er
leiðinlegt að þú skulir ekki geta keypt
útvarp fyrir krakkana, þau myndu
hafa gaman af því. Við Theódóra (kona
hans Guðlaugsdóttir) ætlum að gefa
þér lítinn grís, þú getur alið hann í
sumar og selt hann í haust og keypt út-
varp fyrir jólin.“
Ég var sendur til að sækja grísinn
um vorið. Ég fór ríðandi á klárnum
Svani og teymdi Grána gamla. Á hon-
um var reiðingur og kassi öðrum meg-
in með steini en grísinn var hinum
megin. Ég var svo öðru hverju að fara
af baki til að athuga hvað grísnum liði.
Við urðum afskaplega miklir vinir, ég
og grísinn. Svínin eru svo greind. Þau
eru í hópi tíu greindustu dýra jarðar-
innar, ef maðurinn er talinn nr. 1.
Ég fór oft með hluta af matnum
mínum til gríssins. En svo kom að því
að hann varð að fara í sína hinstu ferð.
Hann elti mig að vagninum sem hann
var settur upp á en þegar hann var
kominn þangað þá hljóp ég fyrir horn
og fór að gráta. Grísinn var svo fluttur
í Stykkishólm, aflífaður og seldur en
útvarpið kom á Þorláksmessu 1937.
En það var mjög tregablandið að hafa
þurft að fórna grísnum til að eignast
útvarpið. Oft fór ég aleinn út í myrkið
og syrgði grísinn. Það var að brjótast í
mér að ég hefði svikið grísinn sem
treysti mér.
Þessi kynni mín af grísnum leiddu
eigi að síður til þess að ég setti á stofn
svínabú 1959 og rak það þangað til síð-
asta vetur. Ég átti upp í 1.400 dýr og
byggði svínasláturhús til þess að vand-
að yrði vel til meðhöndlunar á þessum
elskulegu skepnum. Flutningum og
slátrun á skepnum var oft mikið ábóta-
vant áður fyrr.
Þegar ég opnaði svínasláturhúsið
fékk ég þau ummæli um það hjá Páli
Agnari Pálssyni yfirdýralækni að það
væri í topplagi, hugsað væri fyrir öllu
og ég fengi öll leyfi athugasemdalaust.
Áhuga minn á svínum get ég rakið
beint til litla gríssins sem lét lífið fyrir
útvarpið. Áhugi minn á svínum hefur
raunar orðið svo mikill að ég á orðið
talsvert safn af styttum af ýmsu tagi af
svínum, þessu hef ég safnað m.a. á ut-
anlandsferðum mínum og eins hef ég
fengið margar þeirra að gjöf.“
Stóð fyrir endurbyggingu
á Staðarfelli
Kristinn er trésmiður að mennt.
„Tildrög þess voru þau að ég fór að
vinna í Bretavinnu 1942. Þá voru þar
við störf margir „gervismiðir“. Ég sá
að sumir þeirra voru klaufar og hugs-
aði með mér að ég gæti þetta alveg
eins og þeir. Ég fór til Karls Sæ-
mundssonar trésmiðameistara og bað
um vinnu sem smiður og hann sagðist
geta svo sem reynt mig í tvo til þrjá
daga þótt hann væri orðinn þreyttur á
strákum sem þættust geta smíðað en
gætu svo ekki neitt.
Ég var ekki búinn að vera nema
nokkra daga hjá honum þegar hann
spurði hvort ég vildi ekki koma til hans
sem nemandi. Það varð þó ekki fyrr en
ég var 19 ára vorið 1944. Ég var bara
búinn að vera viku í þjónustu Karls
þegar hann setti mig í að smíða eldhús-
innréttingu heima hjá sér og konu
sinni, Helgu Jónsdóttur.
Ég var um tíma lánaður til Einars
Jónssonar myndhöggvara. Hann sagði
jafnan þegar hann vantaði mann til að
smíða: „Heyrðu, Kalli, lánaðu mér
hann Kidda minn.“ Hann söng hástöf-
um þegar hann var að móta myndir
sínar og sagði svo við mig: „Komdu, nú
förum við inn til Önnu og fáum kaffi og
púðursykur.“
Ég lauk námi sem trésmiður fjórum
árum seinna og sveinsstykkið mitt var
geirnegld smárúðuútidyrahurð, nokk-
uð vandasöm. Ég fékk góða einkunn
fyrir hana.
Varla hafði ég lokið prófi frá Iðn-
skólanum þegar ég fór vestur að Stað-
arfelli til þess að standa þar fyrir end-
urbyggingu skólahússins.
Ég stjórnaði þar 18 manna flokki og
þetta var fyrsta húsið sem ég vann að
sem verktaki. Halldór E. Sigurðsson
var þá formaður skólanefndar Staðar-
fellsskóla.
Ég var búinn að vera vetrarmaður
hjá Halldóri og hirti m.a. hjá honum
fjósið þegar ég var 18 ára. Ég greip
auk þess í viðgerðir en líklega hef ég
mokað fjósið sæmilega því Halldór
vildi ekki heyra annað nefnt en ég tæki
að mér starf yfirsmiðs við endurbygg-
inguna 1948. Einn úr byggingaflokkn-
um var Jóhannes Þorleifsson. Hann
orti mikið, m.a. þessa vísu.
Víst er ég til verka fús,
velviljaður lýðum,
ef að ég gæti ort upp hús
þá yrðu mörg í smíðum.“
Hjónaband og húsbyggingar
Það varð afdrifaríkt fyrir Kristin að
taka að sér starf yfirsmiðs á Staðar-
felli.
„Ég var einn eftir um haustið til að
ljúka því sem eftir var úti sem inni og
þau verkefni entust nokkuð lengi. Vet-
urinn eftir kom myndarleg stúlka frá
Hrísey til að kenna við skólann. Þetta
var Margrét Jörundsdóttir, tvítug og
kenndi hún þvotta og ræstingu og að
hluta til matreiðslu. Ég sá að þetta var
glæsileg og hress stúlka, efnilegur
kvenkostur og við trúlofuðum okkur
um veturinn. Ég fór suður til að kaupa
hringana. Við giftum okkur svo haust-
ið 1950 norður á Möðruvöllum í Hörg-
árdal.
Við bjuggum á Akureyri í fimm ár.
Við leigðum fyrst í 95 ára gömlu timb-
urhúsi með kolaofni en mig langaði til
að byggja yfir okkur. Ég starfaði við
Kassagerð hjá KEA og vorið 1953
sótti ég um lóð í Kambsmýri 2 og hóf
svo byggingu íbúðarhúss í hálfs mán-
aðar fríi sem ég átti inni eftir að ég
hafði reist íbúðarhús tilsniðið í Gríms-
ey fyrir Steinunni útibússtjóra kaup-
félagsins þar.
Húsið okkar var 83 fermetrar með
þriggja metra risi. Fyrsta morguninn í
fríinu keypti ég efnið í KEA og vann
svo við bygginguna frá 7.20 til tíu á
kvöldin. Ég kom húsinu upp á þessum
hálfa mánuði að mestu. Við fluttum inn
vorið 1954. Þar fæddist annað barn
okkar Friðgeir, María fæddist í Hrís-
ey, yngri synir okkar tveir, Jörundur
og Jóhannes Kári, fæddust í Reykja-
vík.
Byggði Framsóknarblokkina og
Kassagerð Reykjavíkur
Ég var ekki ánægður með það kaup
sem ég hafði hjá KEA og við fluttum
suður 1955. Fyrst fengum við leigt hjá
skólabróður mínum en um þær mund-
ir var verið að byggja Bogahlíð 12–18,
24 íbúðir. Kristján Benediktsson borg-
arfulltrúi vildi endilega fá mig til að
standa fyrir byggingu þessa húss, sem
framsóknarmenn byggðu. Ég tók
þetta að mér og fékk íbúð fyrir okkur
hjónin í þessari blokk.
Ég hef verið kallaður framsóknar-
maður en satt að segja hef ég löngum
metið það sem vel er gert, hver sem í
hlut á og engir hafa reynst mér betur
heldur en t.d. sjálfstæðismenn.
Nokkru síðar byggði ég blokk í Álf-
heimum og svo kom þetta koll af kolli.
Á þessu 50 ára tímabili sem ég var í
byggingarbransanum tók ég um 50
lærlinga.
Stærsta verkið sem ég tók að mér í
fyrstu var bygging Kassagerðar
Reykjavíkur. Kristján Jóhann Krist-
jánsson var þar þá forstjóri. Ég hitti
múrarameistara utan vegar við
Kleppsveginn og hann sagði mér hvað
til stæði. Ég spurði hvaða trésmíða-
meistari yrði við verkið.
„Það er ekki búið að ráða neinn, á ég
að benda á þig?“
Í framhaldi af því fór ég svo og talaði
við Kristján daginn eftir, hann var svo
hlýr og brosandi að mér datt helst
pabbi minn í hug. Mér hafði aldrei
dottið hann í hug fyrr í sambandi við
Ég gafst ekki upp í fjalli
Menn hafa afrekað misjafnlega mikið við starfslok.
Kristinn Sveinsson húsasmiður getur horft stoltur
á margar þekktar byggingar sem hann reisti á höf-
uðborgarsvæðinu. Hann segir hér Guðrúnu
Guðlaugsdóttur frá starfi sínu í byggingabrans-
anum, svínaræktinni og ýmsu frá æskuárunum.
Morgunblaðið/Golli
Kristinn Sveinsson fyrir framan Hús verslunarinnar sem hann annaðist smíði á
ásamt sínum mönnum.