Morgunblaðið - 03.03.2003, Blaðsíða 14

LISTIR
14 MÁNUDAGUR 3. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BJARNI Thor Kristinsson er
einn þeirra íslensku söngvara,
sem hafa halsað sér völl á óp-
eruleiksviðum erlendis og koma
svo af og til heim, til að syngja
fyrir landann. Með Bjarna í för
að þessu sinni, er ung söngkona
frá Omsk í Rússlandi, er hefur
vakið athygli fyrir söng sinn,
m.a. í hlutverk Víolettu í La
traviata, eftir Verdi, sem sjón-
varpað var víða um heim og
einnig hér á landi.
Á Tíbrártónleikum í Salnum,
sl. laugardagskvöld, skiptust
Bjarni Thor og Eteri Gvazava á
að syngja einsöngslög og hóf
Barni tónleikana með tveimur
rússneskum sönglögum, fyrst
söngnum um flóna, eftir Mus-
sorgskí. Bjarni söng lagið á rúss-
nesku en textinn, sem er úr
Faust, eftir Goethe, er til í
meistaraþýðingu eftir Magnús
Ásgeirsson, er með einni und-
antekningu fellur algjörlega að
lagi Mussorgskís. Bjarni söng
þetta frábæra lag með miklum
glæsibrag og sama má segja um
drungalegt lag og texta eftir Bo-
rodin, er nefnist Söngurinn um
Dimmuskóga.
Eteri Gvazava söng fyrst Er
fer að rofa til, úr safni fjögurra
söngva óp. 42, eftir Rimskí-
Korsakov, við texta eftir Pushk-
in, fallegt lag er einstaklega fal-
lega flutt. Á eftir fylgdi svo Sól
er sest, úr sex söngvum óp. 73,
eftir Tsjajkovskí, samið 1893, við
kvæði eftir D. Rathaus. Í þjóð-
lagi frá Úkrainu sýndi Gvazava,
að hásviðið er henni létt og þar
naut sín glæsileg rödd hennar. Í
undurfallegu lagi, er nefnist Ósk-
in, op.74, nr. 1, eftir Chopin, var
söngur Eteri einstaklega falleg-
ur, í frábærum samleik píanist-
ans, Jónasar Ingimundarsonar.
Bjarni söng því næst lag eftir
Mericanto og annað eftir Sparre
Olsen og sló svo út með Hamra-
borginni og Þótt þú langförull
legðir, bæði eftir Kaldalóns, með
miklum „bravúr“. Það var svo
með söng sínum í Draumaland-
inu, eftir Sigfús Einarsson, sem
Gvazava „sló í gegn“ með ein-
staklega fallegri og persónulegri
túlkun. Kvöldsöngurinn eftir
Markús Kristjánsson var og fal-
lega fluttur.
Eftir hlé voru á
efnisskránni dúettar,
fyrst lag frá 1880, er
nefnist Tár, í safni
sex dúetta, op. 46,
eftir Tsjajkovskí, til-
finningaþrungið lag,
þá gamandúettinn,
Quanto amore, úr
Ástadrykknum, eftir
Donizetti, er var
listilega vel sunginn.
Úr Porgy and Bess
var dúettinn Bess
you is my women
now og tónleikunum
lauk með löngum og
erfiðum dúett, Barak
mein Mann, úr óp-
erunni Die Frau ohne Schatten,
eftir Richard Strauss.
Eteri Gvazava er listilega góð
söngkona, lék sér með röddina á
öllu styrkleikasviðinu og túlkaði
viðfangsefni sín af miklum inni-
leik, svo sem heyra mátti sérlega
í Chopin, úkraínska þjóðlaginu
og þá ekki síst í dúettunum, sem
voru glæsilega mótaðir, þó mest
tæki til raddar og túlkunar í dú-
ettinum eftir Strauss. Bjarni
Thor er frábær söngvari og söng
af glæsibrag í Flónni, Hamra-
borginni og Íslendingabrag
Stephans G. og lét sitt ekki eftir
liggja í dúettunum, sérstaklega
úr Ástardrykknum. Jónas Ingi-
mundarson átti sinn þátt í því, að
Eteri Gvazava og Bjarni Thor
„slógu í gegn“, svo að áheyr-
endur slepptu þeim ekki fyrr en
eftir nokkra dúetta í viðbót, við
mikil fagnaðarlæti.
Gvazava og Bjarni
Thor „slá í gegn“
Bjarni Thor
Kristinsson
Jón Ásgeirsson
Eteri
Gvazava
TÓNLIST
Salurinn
Eteri Gvazava, Bjarni Thor
Kristinsson og Jónas Ingimundarson
fluttu íslensk og erlend sönglög og dú-
etta eftir Tsjajkovskí, Donizetti,
Gerschwin og Richard Strauss.
Laugardagurinn 1. mars, 2003.
SAMSÖNGUR
TRYGGVI V. Líndal er sér á
blaði. Í raun er hann utanflokka í
bókmenntunum. Ósjaldan kemur
hann lesandanum í vanda. Maður
reynir að skerpa skilningsljósið,
spyrja og spekúlera, grípa til sam-
anburðarfræðinnar, leggja á skáld-
ið þetta venjulega málband sem
liggur á milli einkunnanna gott og
vont en er svo óafvitandi farinn að
skemmta sér undir lestrinum án
þess að hafa hugmynd um hvort
maður sé að hlæja á réttum stöð-
um!
Tryggvi kynnir sig sem klass-
ískmenntaðan, alvarlega þenkjandi
mann með háleitar hugmyndir um
hlutverk sitt og annarra andans
manna í heimi skáldskapar og
mennta, en orðar hlutina stundum
nokkuð skáhallt við hefðina, hvað
svo sem að baki liggur. Skopskyn
ef til vill? Ellegar óhefðbundið og
harla persónulegt mat á fræðunum
og alvörunni?
Forngrísk goð og gyðjur eru títt-
nefnd á síðum þessarar bókar. Sú
er að sönnu ein af mótsögnum sam-
tímans að skáld skuli yfirhöfuð
hverfa svo langt aftur. Tryggvi er
síður en svo einn um það. Orsökin
er vafalaust sú að í umróti og
óreiðu grísks samfélags eygja
menn hliðstæðu við öll þau óleys-
anlegu mannlegu vandamál sem við
blasa í nútímanum. Atferli grískra
spekinga, sem sneru baki við gögn-
um og gæðum samfélagsins en
bjuggu um sig í tunnu, sennilega til
að ögra síns tíma góðborgurum,
gæti verið fyrirmynd slíkra nú á
dögum. Því síður má
horfa framhjá lífsann-
indagildi grískra goð-
sagna og þeirri ótæmandi
uppsprettu sem þær hafa
orðið ljóðlist Vesturlanda
aldirnar í gegnum. Sá
sem nemur staðar í
brekkunum uppi yfir
Delfí og rennir augum út
yfir sólheitan Kórintufló-
ann má vel finna sig á
eins konar upphafsreit.
Ef til vill vakir fyrir
Tryggva að tengja fornt
og nýtt samanber upp-
hafskvæði bókarinnar
sem skáldið nefnið Goð-
sagnalimrur. Fyrsta erindið hljóðar
svo:
Ástkona Orfeifs hét Evridíka.
Hún var ein helvítis hverfipíka.
Er sótt var til Helju
þá girntist hún hvelju
snáksins hans Hadesar svona líka!
Þó undirritaður sé þokkalega vel
að sér í fornum fræðum minnist
hann þess ekki að hafa áður séð
eða heyrt grískar goðsögur túlk-
aðar með þessum frumlega hætti.
Sum orðin geta meira að segja vaf-
ist fyrir manni hvernig skilja beri?
En það er ekki skáldskapur af
þessu tagi sem fyllir meirihluta
bókarinnar heldur ljóðaþýðingar.
Strax og flett er kemur í ljós að
Tryggvi glímir ekki við smátt. Með-
al viðfangsefna hans eru Chauser,
Shakespeare, Marvell og T. S.
Eliot. Allir hljóta þeir að teljast til
höfuðskálda enskrar tungu. Emily
Dickinson og Dylan Thomas flokk-
ast naumlega með slíkum en eigi að
síður með meiriháttar nöfnum,
einkum hin ameríska Dickinson.
Þarna er og að finna yngri skáld.
Tryggvi mun njóta þess að hann
kvað vera vel heima í ensku, og
meir en svo. Þar
með hefur hann á
valdi sínu að koma
merkingunni vel til
skila. Að öðru leyti
sýnist hann fara
frjálslega með
formið. Dæmi skal
tekið af sonnettu
eftir Shakespeare
sem hann hefur
tekið sér fyrir
hendur að þýða. To
His Love nefnist
hún í bók sem ligg-
ur á borði undirrit-
aðs. Yfirskriftin hjá
Tryggva er Sonn-
etta nr. XVIII. Í þýðingunni fylgir
Tryggvi frumtextanum hvað merk-
inguna varðar en víkur að öðru
leyti frá forminu, leysir það reynd-
ar upp í órímað ljóð sem hann
skiptir í nítján línur. Þar með er
það ekki lengur sonnetta, líkist
engri sonnettu, ætti fremur að
heita tilbrigði við sonnettu eða eitt-
hvað í þá áttina.
Bókin endar svo á þrem frum-
sömdum smásögum. Þær eru settar
upp eins og prósaljóð, hvað sem
það nú á að fyrirstilla. Þær nefnast:
Stúlkan og lindin, Hrösun skáldsins
og Dísyrði. Hin síðast talda er
þeirra mest og raunar langbest.
Hugmyndina spinnur Tryggvi út
frá goðsagnapersónum: Artemis
hin gríska flýgur í norðurátt og
endar ekki ferðina fyrr en hin nor-
ræna Skaði verður á vegi hennar.
Skemmst er frá að segja að fundur
þeirra verður hinn ánægjulegasti.
Ef rétt er skilið er Tryggvi með
þessu að sýna fram á hvernig
grískar og norrænar goðsögur
muni vera sprottnar af sömu rót.
Þar er hann vafalaust á réttri leið.
Goðsagan í nýrri mynd
Tryggvi V. Líndal
Erlendur Jónsson
BÆKUR
Ljóð og sögur
eftir Tryggva V. Líndal. 59 bls. Útg.
Valtýr. Prentun: Gutenberg. Reykjavík,
2003.
GYÐJULJÓÐ OG -SÖGUR
BASSI og bollur er yfirskrift tónleika
Hávarðar Tryggvasonar kontra-
bassaleikara og Steinunnar Birnu
Ragnarsdóttur píanóleikara í Salnum
kl. 20.00 að kvöldi bolludags. Á tón-
leikunum verður meðal annars frum-
flutt nýtt íslenskt verk, „Secret
Psalms“ fyrir kontrabassa og rafhljóð
eftir Úlfar Inga Haraldsson, en Úlfar
Ingi fékk styrk út Tónskáldasjóði
Ríkisútvarpsins til að semja það.
Önnur verk á efnisskránni eru Sin-
fonia eftir Pergolesi, Sónata nr. 2 eft-
ir Misek, Andante og Rondó eftir
Dragonetti, Une larme pour basse
eftir Rossini og Móses tilbrigðin eftir
Paganini.
„Þegar ég setti prógrammið saman
vildi ég hafa það fjölbreytt, en um leið
bæði aðgengilegt fyrir áheyrendur og
skemmtilegt fyrir mig að æfa í þá
mánuði sem það tekur, og halda mér
við efnið í skammdeginu,“ segir Há-
varður, sem fékk sex mánaða starfs-
laun í vetur til að undirbúa tón-
leikana.
Vel heppnað verk
hjá Úlfari Inga
„Ég er þarna með barrokkverk eft-
ir Pergolesi, og í lokakafla þess er
stefið sem Stravinskíj notaði í svítu
sína, Pulcinella. Misek er eiginlega
Brahms og Dvorak okkar kontra-
bassaleikaranna og verkið hans
„stóra rómantíska sónatan“ fyrir
kontrabassa. Það er mikill efniviður í
þessu verki og það er vel samið, með
mjög fallegum andante-þætti og tón-
skáldið nýtir sér margar ólíkar hliðar
bassans – bæði kraft og lýrík. Ég spil-
aði fyrstu sónötu hans á tónleikum
okkar Steinunnar Birnu fyrir níu ár-
um, – ætli ég taki ekki þá þriðju og
síðustu næst.“ Það var í fyrravor að
Hávarður fór þess á leit við Úlfar
Inga Haraldsson að hann semdi fyrir
hann tónverk, og Úlfar Ingi hefur
verið að vinna að því frá þeim tíma.
„Mér finnst útkoman alveg rosalega
skemmtileg. Þetta er dálítið hug-
leiðsluverk – hljóðin sem koma úr há-
tölurunum eru mjög róleg og bassinn
svarar í sama stíl. Það sagði einhver
að þetta væri eins og menn á tungl-
göngu, – svona léttir og fljótandi.
Þetta er kannski svolítið í átt að ný-
aldartónlist, og mjög vel heppnað,
enda er Úlfar Ingi bassaleikari sjálf-
ur og veit alveg hvað virkar á hljóð-
færið. Hann notar flaututóna mjög
mikið, en sleppir sér sem betur fer
ekki út í það að hafa þetta eingöngu
erfitt. Dragonetti var skemmtilegur
karl og stórt númer á sínum tíma –
ferðaðist um og spilaði á bassann
sinn. Honum fannst til dæmis gaman
að spreyta sig á sellóröddum í
strengjakvartettum. Sú saga hefur
verið lífseig að hann hafi hitt
Beethoven og spilað með honum
fyrstu sellósónötu meistarans – á
kontrabassann – Beethoven auðvitað
á píanóið. Dragonetti hafði alla vega
mikil áhrif á Beethoven og í sinfóní-
um hans eru víða veglegir bassa-
partar, þótt hann hafi aldrei samið
einleiksverk fyrir bassann. Það gerði
Rossini hins vegar, og tileinkaði
Dragonetti til dæmis dúett fyrir selló
og bassa. Titill verksins, – Une larme
pour basse, þýðir eiginlega Tár fyrir
bassa. Mér fannst það ljóðrænt að
kalla það bara Tregaljóð fyrir bassa.
Þetta verk var að líkindum samið fyr-
ir kontrabassann, – en ég hef óljósar
hugmyndir um að það sé líka til sem
sönglag, þótt ég hafi ekki fundið það í
því formi. Þetta stef notaði hann líka í
sellóverki, – annars er þetta bara lítið
sætt lag fyrir bassa. Svo er það enn
einn Ítalinn, Paganini, sem tengist
Rossini beint með Móses tilbrigð-
unum, en stefið er upprunalega aría
úr óperu Rossinis Móses í Egypta-
landi. Hana nýtti Paganini sér í til-
brigðin. Þetta er frægt fiðlustykki, –
en hefur mikið verið spilað á bassa og
gerir sig vel þannig, ekki djúpt, en
lýrískt og virtúósískt.“
Þarf að semja meira
fyrir bassann
Hávarður og Steinunn Birna hafa
áður leikið saman, bæði á tvíleikstón-
leikum og í annarri kammertónlist.
Þau hafa einnig gert upptökur saman
fyrir útvarp. Síðast léku þau saman á
Reykholtshátíðinni á liðnu sumri.
Hávarður segir að hver viðbót í
flóru íslenskra tónverka fyrir kontra-
bassann sé ánægjuleg, og að sá sjóð-
ur virðist einmitt vera að fitna svolítið
um þessar mundir. „Karólína Eiríks-
dóttir samdi nýtt bassaverk í fyrra,
og Haukur Tómasson var að klára
konsert fyrir tvo kontrabassa, sem
vonandi verður fluttur næsta vetur af
Sinfóníuhljómsveit Íslands. Þorkell
Sigurbjörnsson samdi konsertinn Nið
á sínum tíma og Árni Egilsson hefur
samið ýmislegt. Úlfar Ingi hefur líka
samið fleiri verk fyrir kontrabass-
ann.“
Hávarður segist ekki hafa æft Nið,
en flest önnur íslensk verk fyrir
kontrabassann hefur hann ýmist spil-
að, eða æft, – í það minnsta kíkt á.
„Það þarf bara að fá þetta fólk til að
semja meira fyrir hljóðfærið.“
Bassi og bollur
Tónskáldið, Úlfar Ingi Haraldsson, Hávarður Tryggvason með bassann
sinn og Steinunn Birna Ragnarsdóttir píanóleikari.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Ferðin til Norður-
heima er eftir Sig-
ríði Þorgeirs-
dóttur. Bókin er
ævintýrabók um
verur og vættir
sem eru mönnum
nánast alltaf
ósýnilegar.
Til Íslands
koma systkinin James og Janette frá
Írlandi og með þeim í för er álfurinn
Leppi. Þau halda í ferðalag með
frændfólki sínu til Fögruvíkur þar sem
ævintýrið byrjar. Börnin lenda í ferða-
lagi um hina ýmsu heima, og hitta þar
verur og vættir sem eru bæði góðar
og slæmar. Þar kemur við sögu Rell-
inn, gamall gráskeggjaður bláálfur
sem leiðir krakkana gegnum heim-
ana.
Sigríður féll frá stuttu eftir að hún
lauk uppkasti að þessari ævintýraför.
Hún byggði atburðarás og persónu-
sköpun mikið til á eigin upplifunum.
„Sjálf hafði Sigríður innsýn í heim
álfa og trölla og notaði þessa hæfi-
leika sína til þess að gera heiminn að
betri stað með ýmiskonar listsköpun,
en einnig með beinu sambandi við
fólk sem leitaði til hennar. Sigríður
gefur í bókinni innsýn inn í margbrot-
inn veruleikann sem umlykur okkar
eigin hversdagslega raunveruleika,“
segir í fréttatilkynningu.
Útgefandi er Yst ehf., Seyðisfirði.
Bókin er 205 síður með 26 litmynd-
um eftir höfundinn. Hægt er að nálg-
ast upplýsingar um bókina á www.niu-
heimar.com.
Ævintýri