Morgunblaðið - 07.03.2003, Blaðsíða 6

6 B FÖSTUDAGUR 7. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Fjögurra íbúða hús
Þroskahjálpar við Ein-
arsnes 62 í Reykjavík.
Þar er sameiginlegt
rými ekkert en starfs-
mannaaðstaða 15 fm.
Hver íbúð er tveggja
herbergja og 65 fm. Hús
samkvæmt sömu teikn-
ingu eru í byggingu í
Mosfellsbæ en þar verða
fimm íbúðir auk 25 fer-
metra sameiginlegs
rýmis. Þessar teikn-
ingar verða hugsanlega
notaðar á Akureyri.
réttFATLAÐ fólk á að getavalið sér búsetuform ísamræmi við óskir sín-ar og þarfir á sama háttog aðrir þjóðfélags-
þegnar. Þetta var inntakið í erindi
Kristínar Sigursveinsdóttur, iðju-
þjálfa og deildarstjóra búsetudeildar
Akureyrarbæjar, á ráðstefnu um bú-
setumál fólks með þroskahömlun í
síðustu viku.
Starfshópur um búsetumál fatlaðs
fólks á Akureyri hefur lagt fram
drög að búsetuáætlun til ársins 2013
og þar kemur m.a. fram að stefnt
skuli að því að loka vistheimilum og
leggja niður sambýli í núverandi
mynd en byggja þess í stað íbúða-
kjarna með sameiginlegri aðstöðu
eða þjónustu en þess háttar búseta
hentar fólki með flestar tegundir
fötlunar og er þá sameiginlega rýmið
misstórt. Niðurstaða starfshópsins
er að allir einstaklingar með fötlun
eiga rétt á að lifa sem sjálfstæðustu
lífi við sambærilegar aðstæður og
aðrir bæjarbúar og það búsetuform
sem flestir kjósa sér er að búa sjálf-
stætt í íbúð.
Starfshópinn skipa Anna Einars-
dóttir ráðgjafi, Helga Alfreðsdóttir
þroskaþjálfi, Ingibjörg Jónsdóttir
þroskaþjálfi, Jakobína Elva Kára-
dóttir félagsráðgjafi, Ólafur Torfa-
son iðjuþjálfi og Ólöf Leifsdóttir
iðjuþjálfi.
Einkaíbúð mikilvæg
Núorðið er samstaða um að fatlað
fólk eigi rétt á eigin heimili og einka-
lífi á sama hátt og aðrir. Sambýli í
hefðbundinni mynd hafa þó verið al-
gengasti bústaður fatlaðra allt fram
á síðustu ár. Á síðasta áratug voru
byggð fyrstu húsin með það að
markmiði að gefa íbúum kost á sam-
eiginlegri aðstöðu en einnig lítilli
íbúð í einkarými með herbergi, bað-
herbergi og eldunaraðstöðu, þ.e.
meira en eitt herbergi í einkarými.
Samkvæmt drögunum eiga slík hús
að leysa hefðbundin sambýli af
hólmi.
Kristín Sigursveinsdóttir lýsir því
sem svo að íbúar hefðbundins sam-
býlis geti ekki hagað lífi sínu á sam-
bærilegan hátt og aðrir. „Herbergi
eru stundum minni en tíu fermetrar
og íbúar geta varla boðið fólki í heim-
sókn, hvað þá boðið til dæmis ætt-
ingjum gistingu.“ Hún bendir einnig
á að húsin verði mismunandi eftir því
hverjum þau eiga að þjóna því sumir
vilja eða þurfa mikið sameiginlegt
rými en aðrir minna.
„Það er orðin almenn stefna að
reyna að hafa búsetu í þessu formi.
Framtíðarbúseta er aldrei í einu her-
bergi og á ekki að vera það hvorki
fyrir fatlaða né ófatlaða.“ Kristín
segir að þetta sé viðtekin stefna t.d. á
Norðurlöndunum og yfirlýst stefna
Landssamtakanna Þroskahjálpar.
„Það er ekki hægt að vera mjög
ósammála um þetta en reyndar hef-
ur verið bent á að hætta skapist á að
fólk einangrist þegar það er mikið út
af fyrir sig. En við erum ekki að tala
um það. Við erum að tala um að fólk
hafi meira rými ef það þarf og vill en
sameiginlega rýmið sé líka til staðar.
Og það virðist vera útbreidd ánægja
með þetta,“ segir Kristín.
Starfshópurinn segir í drögunum
að lögð sé áhersla á að einstaklingar
með fötlun geti valið sér búsetuform
í samræmi við óskir sínar og þarfir á
sama hátt og aðrir þjóðfélagsþegnar
og að þeim skuli tryggð sú þjónusta
og stuðningur sem þeir þurfa til að
lifa sjálfstæðu lífi á eigin heimili. Í
lögum og alþjóðasamþykktum er
skýrt kveðið á um friðhelgi heimilis-
ins, það á einnig við um heimili fatl-
aðs fólks, eins og fram kemur í drög-
unum.
Kristín segir að sambýlin í hefð-
bundinni mynd hafi verið börn síns
tíma og mikið framfaraskref frá sól-
arhringsstofnunum. „Hugsanlega
hafa þau verið nauðsynlegt skref eða
áfangi þar sem margir höfðu efa-
semdir um að þau ættu rétt á sér.
Janvel heyrðist að fólk sem byggi við
víðtæka fötlun hefði ekkert að gera
með að búa utan stofnana. Í dag má
segja að slík viðhorf séu útdauð.
Mannréttindi fólks verða ekki minni
þótt fólk fæðist með fötlun eða fatlist
síðar á lífsleiðinni.“
Hentar öllum óháð fötlun
Þrír íbúðakjarnar með sameigin-
legri aðstöðu eru nú reknir á Akur-
eyri. Í drögunum kemur fram að
reynslan af þessu búsetuformi er
mjög góð, einkarými er fullnægjandi
og öll þjónusta aðgengileg. Íbúðir af
þessu tagi virðast geta hentað öllum
óháð fötlun.
Samkvæmt drögunum er mark-
miðið að árið 2013 verði sambýli í nú-
verandi mynd ekki til á Akureyri og í
lok þess árs hafi íbúðir með sameig-
inlegri aðstöðu leyst sambýlin af
hólmi. Á þeim tíma hafi bæst 61 íbúð
með sameiginlegu rými við þær íbúð-
ir sem fyrir eru af sama tagi. Þetta
mun svara þörf þeirra sem nú eru á
sambýlum eða á biðlista. Kristín seg-
ir að flestir þeirra sem bíða séu geð-
fatlaðir. Á næsta ári er ráðgert að af-
henda níu íbúðir með sameiginlegri
aðstöðu og svo verði afhentar mis-
margar íbúðir á ári til ársins 2013, en
að sögn Kristínar er óvanalegt að
búsetuáætlun nái svo langt fram í
tímann. Hún segir varlega áætlað
hvað varðar byggingatíma og að
hugsanlega verði hægt að ná mark-
miðunum fyrr en árið 2013.
Kristín segir að í drögunum komi
fram að leggja beri meiri áherslu á
heimaþjónustu og minnka eftir
fremsta megni þann stofnanabrag
sem hugsanlega fylgir sambýlum.
Einstaklingur á að fá þjónustu sem
er miðuð við hann en ekki stóran
hóp, að sögn Kristínar. „Það teljum
við spurningu um hugarfar en ekki
peninga. Við reiknum því ekki með
að þetta fyrirkomulag þurfi að auka
kostnað en fyrst og fremst bæta
þjónustuna.“
Akureyrarbær í forystu
Félagsmálaráðuneytið hefur með
búsetumál fatlaðra að gera og stefna
ráðuneytisins er að klára biðlista á
næstu þremur árum. Áætlað er að
byggja hús með sameiginlegri þjón-
ustu a.m.k. á Akureyri og nokkur
slík hús eru á höfuðborgarsvæðinu.
Slíkir íbúðakjarnar eru það sem
koma skal, að sögn Kristínar.
Akureyrarbær tók yfir þjónustu
við fatlaða árið 1997 með samningi
við félagsmálaráðuneytið. Skrefin í
ákvarðanatökunni eru því færri en
ella hjá Akureyrarbæ og er sveitar-
félagið með þeim fremstu hvað varð-
ar búsetumál fatlaðs fólks. Akureyr-
arbær hefur reyndar lengi verið í
forystu þar sem fyrsta hefðbundna
sambýlið á Íslandi var sett á fót á Ak-
ureyri árið 1975 og árið 1996 þegar
vistheimilinu Sólborg var lokað,
fyrst af sólarhringsstofnunum.
Drög starfshópsins að búsetuáætl-
un liggja fyrir félagsmálaráði Akur-
eyrarbæjar sem leitar nú eftir um-
sögnum hagsmunaaðila sem skila á
fyrir lok mánaðarins. Búsetudeild
mun í samvinnu við Þroskahjálp
halda kynningar- og umræðufund
22. mars um búsetuáætlunina sem
verður öllum opinn. Ef yfirvöld á Ak-
ureyri samþykkja drögin er hægt að
byrja að vinna eftir áætluninni og
semja við byggingaraðila. Það gæti
orðið í apríl, að sögn Kristínar. Enn
er ekki ljóst hverjir munu koma að
byggingu húsanna en ekki er ólíklegt
að íbúðirnar verði í eigu ríkisins,
hagsmunasamtaka eða sveitarfé-
lagsins og verða leigðar til íbúa.
Íbúðirnar verða reknar með leigu-
tekjum og þeir sem sjá um þjón-
ustuna, þ.e. ríki eða sveitarfélög,
reka sameiginlegu rýmin.
Sambýli hafa ókosti stofnana
Fyrir um 30 árum hóf vistheimilið
Sólborg starfsemi á Akureyri. Á
þeim tíma átti fólk með þroskahöml-
un einungis þess kost að búa á
stórum sólarhringsstofnunum.
„Mjög fljótlega fóru að koma í ljós
ókostir þess að búa á stórri stofnun
og síðan þá hefur mikið vatn runnið
til sjávar í réttindabaráttu fólks með
fötlun,“ segir m.a. í drögunum.
Starfshópurinn telur sambýli ekki
ákjósanlegasta kostinn sem búsetu-
form því þau bera í sér marga þá
ókosti sem þekkjast á stofnunum,
þ.e. þeim hættir til að verða litlar
stofnanir. „Það er réttur hvers ein-
staklings, hvort sem hann býr við
fötlun eður ei, að lifa sjálfstæðu lífi á
eigin heimili en ekki í „sambýli“ með
fjórum til fimm óskyldum einstak-
lingum bara af því að hann er fatl-
aður,“ segir í drögunum.
Kristín segir að líta megi á íbúða-
kjarnana sem sambýli en í annarri
mynd en áður. „Eftir sem áður nýtir
óskylt fólk sameiginlega rýmið en
hefur líka einkaíbúð. Þetta er eigin-
lega sambýli með miklu einkarými.“
Hún bendir á að nýju sambýlin
þurfi að hanna frá upphafi og byggja
með notkunina í huga en ekki sé
lengur mögulegt að kaupa og gera
upp notað einbýlishús eins og gert
hafi verið þegar setja átti hefðbundið
sambýli á stofn. Nú er búið að hanna
nokkuð mörg ný hús með sameigin-
legri aðstöðu og Kristín segir að bú-
setudeildin muni reyna að nýta fyr-
irliggjandi teikningar sem þykja vel
heppnaðar þegar hafist verður
handa fyrir norðan.
Í drögunum kemur einnig fram að
íbúðir með sameiginlegri aðstöðu er
búsetuform sem hentar fólki með
geðrænar raskanir mjög vel, þ.e. að
hafa nægjanlegt einkarými og vera í
nálægð við þjónustu. „Við höfum
reynslu af því að fólk með geðrask-
anir þarf oft ekki eins mikla beina
þjónustu. Mörgum hentar það mjög
vel að hafa sitt einkarými en hafa
möguleika á að sækja sér aðstoð,“
segir Kristín.
Í fjögurra íbúða húsi við Einarsnes býr fatlað fólk í einkaíbúðum. Frá vinstri: Rúnar Erlingsson í íbúð sinni. Þá sést Hildur Óskarsdóttir í íbúð sinni og Gunnars Gunnbjörnssonar.
Þriðja myndin er úr íbúð sem hentar vel fyrir hreyfihamlað fólk og sést rennihurð á milli svefnherbergis og baðherbergis.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Morgunblaðið/Kristján
Kristín Sigursveinsdóttir með Naustahverfið í baksýn, en þar verða byggð
hús með íbúðum og sameiginlegri þjónustu.
Sambýli fyrir fatlað fólk voru börn síns tíma en
nútímasambýli gera ráð fyrir mun stærra
einkarými íbúa og misstóru sameiginlegu rými.
Steingerður Ólafsdóttir ræddi við Kristínu
Sigursveinsdóttur, deildarstjóra búsetudeildar
Akureyrarbæjar, um drög að búsetuáætlun
fyrir fatlaða í bænum til ársins 2013.
steingerdur@mbl.is
Búseta fatlaðs fólks
Eiga á einkalífi
á eigin heimili
eins og
aðrir
DAGLEGT LÍF